Đưa sản phẩm truyền thống xuất ngoại

Thanh Hóa có nhiều làng nghề truyền thống nổi tiếng như chiếu cói Nga Sơn, mây tre đan ở Quan Hóa, dệt thổ cẩm ở Quan Sơn, bánh gai Tứ Trụ, nước mắm Do Xuyên - Ba Làng, nem chua TP Thanh Hóa... Những sản phẩm này không chỉ hàm chứa giá trị văn hóa, lịch sử mà còn là tiềm năng lớn để phát triển kinh tế. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, tỉnh Thanh Hóa đang nỗ lực từng bước xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường xuất khẩu cho các sản phẩm truyền thống, đưa tinh hoa xứ Thanh vươn xa trên trường quốc tế.

Sản phẩm nước mắm Lê Gia đã xuất khẩu thành công sang nhiều nước trên thế giới.

Mặc dù có tiềm năng, song hành trình đưa sản phẩm truyền thống Thanh Hóa vươn ra thị trường nước ngoài không hề dễ dàng. Chị Lê Thị Thu, chủ cơ sở sản xuất chiếu cói xuất khẩu tại xã Nga Hải (Nga Sơn) chia sẻ: “Trước đây chúng tôi chủ yếu bán chiếu trong nước, làm thủ công, mẫu mã đơn giản. Gần đây, khi có đơn hàng từ Hàn Quốc và Nhật Bản, chúng tôi mới nhận ra yêu cầu cực kỳ khắt khe về chất lượng, quy chuẩn sản phẩm và cả mẫu mã, bao bì. Muốn giữ được đơn hàng, cơ sở phải đầu tư máy dệt mới, cải tiến kỹ thuật, đào tạo lại nhân công”.

Tương tự, cơ sở sản xuất mây tre đan của anh Lò Văn Hùng tại xã Trung Sơn (Quan Hóa) từng nhận một đơn hàng xuất khẩu sang Đức qua trung gian. Tuy nhiên, do thiếu hiểu biết về tiêu chuẩn kỹ thuật, sản phẩm bị trả lại một phần, gây thiệt hại không nhỏ. “Kinh nghiệm xương máu đó khiến tôi hiểu rằng, nếu không thay đổi tư duy sản xuất và chuyên nghiệp hóa quy trình, thì không thể cạnh tranh trên thị trường quốc tế”, anh Hùng nói.

Bên cạnh các yêu cầu kỹ thuật, các sản phẩm truyền thống còn gặp rào cản lớn về thương hiệu. Phần lớn làng nghề chưa xây dựng được nhãn hiệu tập thể, chưa đăng ký sở hữu trí tuệ hay truy xuất nguồn gốc. Đây là một trong những yếu tố khiến sản phẩm khó được chấp nhận tại các chuỗi phân phối lớn ở nước ngoài.

Để tháo gỡ những nút thắt đó, thời gian qua, tỉnh Thanh Hóa đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ phát triển làng nghề và đưa sản phẩm truyền thống vươn xa. Theo Sở Công Thương Thanh Hóa, đến nay toàn tỉnh có hơn 43 nghề truyền thống và 53 làng nghề truyền thống đang hoạt động, trong đó khoảng 15 làng nghề có tiềm năng phát triển sản phẩm xuất khẩu. Một trong những điểm sáng là nghề làm nước mắm truyền thống tại phường Hải Thanh và Hải Bình (thị xã Nghi Sơn) - nơi nổi tiếng với sản phẩm nước mắm Do Xuyên - Ba Làng. Từ chỗ chủ yếu tiêu thụ nội địa, vài năm trở lại đây, nhiều cơ sở sản xuất tại đây đã chú trọng nâng cao chất lượng, đầu tư hệ thống lọc, đóng chai, cải tiến bao bì để đáp ứng yêu cầu khắt khe từ thị trường quốc tế.

Ông Nguyễn Văn Hào, chủ cơ sở nước mắm Hải An tại phường Hải Thanh, chia sẻ: “Chúng tôi đã đăng ký bảo hộ nhãn hiệu nước mắm Do Xuyên - Ba Làng, đồng thời áp dụng tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và đóng chai thủy tinh theo mẫu mã riêng. Nhờ sự hỗ trợ từ Chương trình OCOP và xúc tiến thương mại, sản phẩm nước mắm của cơ sở đã tiếp cận được thị trường tại Cộng hòa Séc và Lào, trung bình mỗi năm xuất khoảng 5.000 - 7.000 lít”.

Không chỉ giới hạn ở nhóm thực phẩm, những sản phẩm thủ công mỹ nghệ như cói, mây tre đan, thổ cẩm... cũng đang có những bước chuyển mình tích cực để chinh phục thị trường quốc tế. Trong đó, một trong những hướng đi quan trọng được các cơ sở sản xuất lựa chọn là tận dụng thương mại điện tử xuyên biên giới - kênh bán hàng chi phí thấp nhưng tiềm năng lớn. Các mặt hàng truyền thống, đặc biệt là nhóm thủ công mỹ nghệ, vốn mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa và được làm từ vật liệu tự nhiên đang rất phù hợp với xu hướng tiêu dùng xanh, thân thiện môi trường tại các nước châu Âu, Bắc Mỹ.

Theo thống kê của Sở Công Thương, năm 2024, doanh thu xuất khẩu từ các sản phẩm làng nghề truyền thống đạt khoảng 7,5 triệu USD, tăng 18% so với năm 2023. Dù chưa lớn so với kim ngạch xuất khẩu toàn tỉnh, song con số này cho thấy tiềm năng rất lớn nếu có sự đầu tư bài bản và định hướng đúng.

Để hiện thực hóa mục tiêu đưa sản phẩm truyền thống vươn xa hơn, tỉnh Thanh Hóa đang tập trung vào một số giải pháp trọng tâm như hỗ trợ xây dựng nhãn hiệu tập thể và bảo hộ sở hữu trí tuệ; thúc đẩy chuyển đổi số cho các cơ sở sản xuất nhỏ; tổ chức các khóa đào tạo về tiêu chuẩn xuất khẩu, kết nối giao thương và hỗ trợ chi phí tham gia hội chợ quốc tế. Bà Lưu Thị Nga, Trưởng Phòng Quản lý công nghiệp, Sở Công Thương, cho biết: “Chúng tôi đang phối hợp cùng các đơn vị liên quan triển khai Đề án phát triển sản phẩm OCOP và làng nghề giai đoạn 2025-2030, trong đó ưu tiên nhóm sản phẩm có tiềm năng xuất khẩu. Đồng thời, sẽ có chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư dây chuyền chế biến, bao bì hiện đại, truy xuất nguồn gốc - yếu tố bắt buộc khi đưa hàng ra nước ngoài”.

Bên cạnh nỗ lực từ chính quyền, sự chủ động và quyết tâm của các nghệ nhân, chủ cơ sở làng nghề là yếu tố then chốt. Chỉ khi sản phẩm truyền thống được tạo ra bằng tư duy thị trường, đảm bảo chất lượng và kể được câu chuyện văn hóa xứ Thanh, thì hành trình “vượt biên” mới trở nên thuận lợi.

Bài và ảnh: Chi Phạm