Cát nhân tạo vẫn khó tiếp cận thị trường

Trong điều kiện nguồn cát tự nhiên làm vật liệu xây dựng đang ngày càng giảm và được dự báo sẽ thiếu hụt trong tương lai gần thì cát nhân tạo (cát nghiền) được xem là một trong những giải pháp thay thế. Tuy nhiên từ nhiều lý do khác nhau, đến nay việc tiêu thụ loại vật liệu này mới chỉ dừng ở mức độ nội bộ doanh nghiệp.

Cát nhân tạo hoàn toàn có thể thay thế được cát tự nhiên làm vật liệu xây dựng thông thường.

Theo Sở Xây dựng, hiện tại trên địa bàn tỉnh có 18 dây chuyền sản xuất cát nhân tạo từ đá với tổng công suất 1.390.000m3/năm. Trong đó các doanh nghiệp sở hữu dây chuyền có công suất lớn là Công ty TNHH Hoàng Tuấn, Công ty TNHH MTV Tân Thành 2, Công ty CP Nghi Sơn 36, Công ty TNHH Xây dựng và Thương mại Hà Liên... Những doanh nghiệp này đều có dây chuyền sản xuất với công suất đăng ký là 150.000m3/năm và được cấp phép khai thác mỏ đá, hoặc sản xuất bê tông tươi thương phẩm.

Theo một số chủ doanh nghiệp, mức đầu tư mới mỗi dây chuyền có công suất lớn (trên 100.000m3/năm) dao động từ trên 10 tỷ đến dưới 20 tỷ đồng, chủ yếu nhập từ nước ngoài. Sản phẩm cát nhân tạo được nghiền từ đá cũng đã được cấp có thẩm quyền công nhận hợp quy theo quy định hiện hành. Trong khi cát nhân tạo được đánh giá là hạt đồng đều hơn, đảm bảo cường độ đá, không có tạp chất vì quá trình nghiền đã được sục rửa nhiều lần, giúp tiết kiệm xi măng và rút ngắn thời gian thi công, tăng tuổi thọ công trình. Tuy vậy việc tiêu thụ sản phẩm này mới chỉ dừng lại ở mức độ nội bộ doanh nghiệp. Có nghĩa, doanh nghiệp tự sản xuất và tự tiêu thụ cho nhu cầu sử dụng của mình.

Công ty CP Nghi Sơn 36 tại Cụm Công nghiệp Vức, TP Thanh Hóa đã đầu tư và đưa vào vận hành dây chuyền sản xuất cát nhân tạo từ tháng 9/2023 với trị giá hơn 10 tỷ đồng. Nguồn nguyên liệu đầu vào được công ty chọn lựa khá kỹ từ các mỏ đá tại thị xã Nghi Sơn và thị trấn Yên Lâm (Yên Định). Quá trình sản xuất, đá được sục rửa qua 3 lần nước với áp lực cao để loại bỏ tạp chất cũng như mạt đá. Theo ông Trịnh Đình Sáng, Phó Giám đốc Công ty CP Nghi Sơn 36, mặc dù dây chuyền có thể sản xuất đạt 90m3 - 120m3/h, nhưng trung bình mỗi ngày công ty chỉ vận hành máy trong khoảng 8 tiếng, đáp ứng đủ nhu cầu nguyên liệu sản xuất bê tông tươi thương phẩm của mình.

Trong khi đó, nếu sản xuất thêm thì nguồn vật liệu xây dựng này sẽ trở nên dư thừa. Bởi cho đến nay, doanh nghiệp vẫn chưa nhận được đơn đặt hàng hay lời hỏi mua cát nhân tạo để sản xuất gạch không nung, hay là cát xây dựng công trình. Lý do theo ông Trịnh Văn Sáng là chủ yếu do tâm lý người tiêu dùng còn e ngại cát nhân tạo, thiên nặng về cát tự nhiên. Trong khi đó, sản phẩm bê tông tươi thương phẩm của Công ty CP Nghi Sơn 36 được người tiêu dùng đánh giá cao về chất lượng.

Tương tự, Công ty TNHH MTV Tân Thành 2 với 2 dây chuyền sản xuất cát nhân tạo, tại huyện Cẩm Thủy và Hà Trung cũng chỉ để phục vụ nhu cầu của mình là chính. Dây chuyền đặt tại xã Hà Sơn (Hà Trung) được đầu tư bài bản, hiện đại hơn, có thể nghiền và cho ra 5 loại đá vật liệu xây dựng, trong đó có cát nhân tạo. Việc đầu tư dây chuyền này vừa giúp doanh nghiệp có nguồn nguyên liệu sản xuất bê tông tươi, vừa tận thu được đá gãy vỡ trong quá trình khai thác đá. Trên dây chuyền, đá nguyên liệu được sục rửa bằng nước áp lực cao trước khi nghiền và tiếp tục rửa sau quá trình nghiền, nên cát nhân tạo khá đồng đều về kích thước hạt và không còn tạp chất.

Tuy nhiên, theo phó giám đốc công ty, ông Lê Đức Vũ, hiện tại sản phẩm cát nghiền chủ yếu phục vụ nhu cầu sản xuất bê tông tươi thương phẩm của công ty, một phần được bán ra tỉnh Ninh Bình cho doanh nghiệp sản xuất bê tông tươi hoặc làm cát xây dựng. Giá bán cát nhân tạo thấp hơn nhiều so với cát tự nhiên, trong khi lại tiết kiệm được xi măng trong quá trình xây dựng. Nhưng cho đến nay, chưa có người dân hoặc doanh nghiệp nào trong tỉnh hỏi hoặc đặt mua cát nhân tạo của công ty về phục vụ xây dựng công trình. Vậy nên, công ty cũng chỉ vận hành dây chuyền trung bình 8h/ngày.

Từ góc độ quản lý Nhà nước, Phó trưởng Phòng Quản lý Vật liệu xây dựng, Sở Xây dựng Nguyễn Hữu Đức, cho biết: "Theo quy hoạch đến năm 2030, trữ lượng cát trên địa bàn tỉnh đạt khoảng 18 triệu m3, nhưng nhu cầu được dự báo cần khoảng 26,01 triệu m3, còn thiếu khoảng 8,01 triệu m3. Nhu cầu này chưa tính nguồn cát xây dựng cho công trình quốc gia trên địa bàn và nhu cầu xây dựng nhà dân. Để bù vào sự thiếu hụt này, cát nhân tạo đang là một phần của giải pháp. Nguồn vật liệu này còn đóng vai trò làm giảm nhu cầu sử dụng cát tự nhiên, giảm hiện tượng khai thác cát trái phép gây sạt lở lòng sông, đảm bảo an ninh trật tự tại các địa phương có mỏ cát tự nhiên. Tuy nhiên, hiện nay người dân vẫn không mặn mà với nguồn cát này.

Cũng do tâm lý e ngại của người tiêu dùng, nên hiện nay các dây chuyền sản xuất cát nhân tạo trên địa bàn tỉnh mới chỉ dừng lại ở sản phẩm cát bê tông. Nếu sản xuất cát xây trát, doanh nghiệp chỉ cần thay mặt sàng với chi phí chưa đầy 100 triệu đồng. Nhưng với tâm lý của người dân chuộng cát tự nhiên như hiện nay, nhiều chủ doanh nghiệp cho rằng, nếu có sản xuất ra cát xây trát nhân tạo, doanh nghiệp cũng chẳng thể bán được.

Với nhiều tính ưu việt, cát nhân tạo đang được đánh giá là giải pháp “xanh” cho ngành xây dựng. Để kích cầu sản xuất, Chính phủ cũng đã ban hành các chính sách kích thích sản xuất. Ở Thanh Hóa, HĐND tỉnh cũng đã ban hành Nghị quyết 20/2021/NQ-HĐND về “Chính sách khuyến khích phát triển khoa học và công nghệ trở thành khâu đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2021-2025”. Trong nghị quyết này, tỉnh sẽ hỗ trợ tới 30% tổng giá trị đầu tư, bao gồm: Chi phí mua sắm máy móc, thiết bị; chuyển giao kỹ thuật, công nghệ; chi phí đào tạo, tập huấn kỹ thuật đối với các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân đầu tư dây chuyền sản xuất cát nhân tạo có công suất từ 50 tấn/h trở lên. Tuy nhiên theo Sở Khoa học và Công nghệ (cơ quan tiếp nhận hồ sơ đề nghị hỗ trợ của chính sách), từ khi nghị quyết có hiệu lực, sở vẫn chưa nhận được hồ sơ đề nghị nào từ phía doanh nghiệp, hoặc tổ chức, cá nhân. Mà nguyên nhân chính, được nhiều chủ doanh nghiệp cho rằng do tiêu chí được hỗ trợ quá cao, doanh nghiệp chưa thể đáp ứng.

Rõ ràng câu chuyện tâm lý người tiêu dùng đang là yếu tố quyết định sự phát triển của nguồn cát nhân tạo, chứ không hẳn bởi doanh nghiệp không thể đầu tư dây chuyền hiện đại hơn. Bởi nếu được Nhà nước hỗ trợ một phần đầu tư máy móc, trang thiết bị thì doanh nghiệp vẫn phải lo đầu ra cho sản phẩm để phát triển lâu dài. Mà khi tâm lý người dân còn chuộng cát tự nhiên thì tương lai của nguồn vật liệu “xanh” này vẫn còn lắm gian nan.

Bài và ảnh: Đỗ Đức