Bitney và bài học về sự lỏng lẻo trong quản lý thực phẩm chức năng

Vụ triệt phá đường dây kinh doanh thực phẩm chức năng đa cấp xuyên quốc gia do Công an tỉnh Phú Thọ phối hợp với Bộ Công an vừa thực hiện đã thu hút sự chú ý lớn của dư luận. Với hơn 107.000 người Việt Nam tham gia và tổng số gần 200.000 thành viên toàn hệ thống, thu lợi bất chính hàng nghìn tỷ đồng, đây được xem là vụ việc lớn chưa từng có trong lĩnh vực kinh doanh đa cấp không phép tại Việt Nam.

Mô hình đa cấp không phép của Bitney đã từng bị Cục Cạnh tranh, Bộ Công Thương cảnh báo.

Đáng lo ngại hơn, các sản phẩm được tiêu thụ trong mạng lưới này đều là thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, thậm chí có chứa chất cấm, tiềm ẩn nguy cơ trực tiếp đối với sức khỏe người dùng. Từ vụ việc này, một lần nữa đặt ra câu hỏi về hiệu quả và sự chặt chẽ trong công tác quản lý thực phẩm chức năng - một lĩnh vực kinh doanh đang phát triển nhanh chóng nhưng lại tồn tại nhiều kẽ hở dễ bị lợi dụng.

Đường dây vừa bị triệt phá do Tất Văn Hào (trú tại Quận 5, TP Hồ Chí Minh) cùng Lim Choon Foong (quốc tịch Malaysia) cầm đầu. Dưới danh nghĩa Công ty TNHH Thương mại Đầu tư Bitney Việt Nam, các đối tượng này đã đưa vào tiêu thụ hàng loạt sản phẩm như nước trái cây hỗn hợp Multi Juice, nhau thai hươu Lucenta, kem Bitney Multi Cream... theo mô hình nhị phân, lôi kéo người tham gia mạng lưới bằng hình thức trả thưởng đa cấp.

Từ năm 2019 đến thời điểm bị triệt phá, đường dây này đã bán ra hàng triệu sản phẩm mà không có giấy phép kinh doanh đa cấp hợp lệ. Điều đáng báo động là một số sản phẩm - cụ thể như Multi Juice và Lucenta bị phát hiện chứa hoạt chất Tadalafil. Đây là chất cấm trong sản xuất thực phẩm, chỉ được sử dụng khi có chỉ định. Hệ sinh thái của Bitney còn bao gồm hàng loạt công ty liên kết, được thành lập rải rác tại nhiều tỉnh như Công ty TNHH thương mại dịch vụ đầu tư Bitney Việt Nam, Công ty TNHH Bitney House. Đặc biệt, các doanh nghiệp này có dấu hiệu giảm vốn điều lệ bất thường từ hàng chục tỷ đồng xuống vài trăm triệu đồng trong thời gian ngắn, làm dấy lên nghi ngờ về hành vi tẩu tán tài sản, trốn tránh trách nhiệm pháp lý.

Sự phát triển mạnh mẽ của thị trường thực phẩm chức năng trong những năm gần đây là điều không thể phủ nhận. Nhu cầu chăm sóc sức khỏe, xu hướng tiêu dùng các sản phẩm bổ trợ tăng cao, đặc biệt sau đại dịch COVID-19, đã tạo điều kiện cho ngành hàng này mở rộng nhanh chóng. Tuy nhiên, chính sự phát triển “nóng” đó lại đang vượt qua tốc độ kiểm soát của các cơ quan chức năng. Trên thực tế, để một sản phẩm thực phẩm chức năng được lưu hành tại Việt Nam, doanh nghiệp chỉ cần công bố tiêu chuẩn chất lượng với Bộ Y tế mà không phải qua các quy trình thử nghiệm nghiêm ngặt như thuốc chữa bệnh. Đây chính là điểm mấu chốt khiến cho nhiều sản phẩm kém chất lượng, không rõ nguồn gốc, thậm chí chứa chất cấm, dễ dàng thâm nhập thị trường. Trong khi đó, việc kiểm tra sau công bố lại thiếu đồng bộ và chưa thực sự hiệu quả.

Mặt khác, cơ chế quản lý mô hình bán hàng đa cấp hiện nay vẫn còn nhiều bất cập. Không ít doanh nghiệp hoạt động theo mô hình đa cấp trá hình, không đăng ký hoặc đăng ký nhưng không tuân thủ các điều kiện pháp lý, vẫn ngang nhiên tuyển dụng, huấn luyện hệ thống đại lý và tổ chức hội thảo “chăm sóc sức khỏe”, “đầu tư khởi nghiệp” để lôi kéo người tham gia. Sự phối hợp giữa các ngành chức năng, từ Bộ Công Thương, Bộ Y tế, cho tới lực lượng công an và quản lý thị trường vẫn chưa thật sự chặt chẽ và hiệu quả.

Khác với các vụ lừa đảo tài chính thông thường, các đường dây đa cấp kinh doanh thực phẩm chức năng không phép để lại hậu quả kép: vừa thiệt hại tài sản của người dân, vừa đe dọa đến sức khỏe và tính mạng người sử dụng. Không ít người cao tuổi, người bệnh mãn tính trở thành “nạn nhân kép” khi vừa mất tiền vì tin tưởng vào quảng cáo “thần dược”, vừa phải gánh thêm gánh nặng bệnh tật vì sử dụng sản phẩm không bảo đảm an toàn. Đặc biệt, hình thức tổ chức hội thảo, phát mẫu thử miễn phí, lợi dụng hình ảnh người nổi tiếng, bác sĩ giả mạo... để tạo dựng lòng tin và kích thích tiêu dùng càng khiến cho người dân khó phân biệt thật - giả.

Vụ việc Bitney không chỉ là vụ án lừa đảo xuyên quốc gia, mà còn là một bài học cảnh báo về lỗ hổng thể chế trong giám sát thị trường thực phẩm chức năng. Để bảo vệ sức khỏe người dân và làm lành mạnh môi trường kinh doanh, không thể chỉ dừng lại ở việc triệt phá vụ việc, mà phải là hành trình xây dựng một hệ thống quản lý, giám sát chủ động, minh bạch và đủ mạnh để ngăn chặn ngay từ gốc rễ những mô hình lợi dụng sự cả tin của người tiêu dùng để trục lợi.

Tùng Lâm