100 năm hình thành và phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam

Năm 2025 đánh dấu cột mốc tròn một thế kỷ Báo chí cách mạng Việt Nam ra đời (1925–2025). Từ khi Báo Thanh Niên xuất bản số đầu tiên ngày 21/6/1925 dưới sự chỉ đạo của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, nền báo chí cách mạng nước nhà đã không ngừng lớn mạnh và trưởng thành. Trong suốt chặng đường ấy, báo chí luôn sát cánh cùng lịch sử cách mạng dân tộc, trở thành “vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng” của Đảng và Nhân dân. Báo chí cách mạng giữ vai trò tiên phong trong việc phản ánh trung thực hiện thực đời sống, định hướng dư luận xã hội và cổ vũ phong trào cách mạng.

Báo chí cách mạng đóng vai trò chủ đạo trên mặt trận tuyên truyền để tập hợp quần chúng đứng lên đấu tranh trong sự nghiệp giải phóng dân tộc. Ảnh: TL

Báo chí trong kháng chiến chống Pháp

Ngay sau Cách mạng Tháng Tám 1945, báo chí cách mạng được Đảng và Chính phủ giao nhiệm vụ tuyên truyền đường lối, chính sách và động viên Nhân dân tham gia xây dựng, bảo vệ chính quyền mới. Báo Việt Nam Độc Lập (tiền thân của Báo Nhân Dân) ra đời tháng 9/1945 đã kêu gọi đồng bào đoàn kết, chuẩn bị kháng chiến. Cùng với đó, nhiều tờ báo, tạp chí quan trọng như Cứu Quốc, Cờ Giải Phóng, Tạp chí Cộng sản lần lượt ra đời, nhanh chóng truyền tải đường lối cứu nước của Đảng đến mọi tầng lớp Nhân dân.

Trong kháng chiến chống Pháp, báo chí cách mạng hoạt động với cả hai mục tiêu: vừa truyền đạt thông tin, vừa cổ động tinh thần chiến đấu. Những trang báo tuyên truyền kịp thời chính sách quân, chính sách dân của Đảng, phản ánh các chiến thắng và hy sinh của chiến sĩ và đồng bào kháng chiến. Dù trong hoàn cảnh chiến tranh gian khổ và bị thực dân cấm đoán khắc nghiệt, báo chí cách mạng vẫn tồn tại nhờ mạng lưới in ấn, vận chuyển tin tức bí mật. Nhiều bài báo, văn nghệ ca ngợi khát vọng độc lập, khích lệ ý chí quyết chiến, quyết thắng của quân dân cả nước. Báo chí thời kỳ này vừa là kênh thông tin quan trọng vừa là công cụ tuyên truyền sắc bén, góp phần dẫn dắt Nhân dân đi tới thắng lợi cuối cùng của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Báo chí trong kháng chiến chống Mỹ

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954–1975), báo chí cách mạng tiếp tục phát huy vai trò của lực lượng xung kích hàng đầu trên mặt trận tư tưởng. Ở miền Bắc, các cơ quan báo chí trung ương như Nhân Dân, Quân đội Nhân dân, các báo địa phương, cùng Đài Tiếng nói Việt Nam, Truyền hình Quốc gia... đã thông tin về hậu phương lớn miền Bắc kiên cường sản xuất, đồng thời lên án tội ác của đế quốc Mỹ và chính quyền tay sai. Báo chí miền Bắc ra sức cổ vũ đời sống mới ở hậu phương và kêu gọi đồng bào miền Nam đồng lòng chiến đấu. Ở miền Nam, dù hoạt động bí mật dưới sự kiểm soát của chính quyền ngụy, báo chí cách mạng vẫn âm thầm truyền bá đường lối giải phóng, phát thanh giấu tên, in roneô (in sao thủ công) tài liệu cách mạng gửi vào giải phóng khu.

Trong thời kỳ này, báo chí không chỉ phản ánh nhanh chóng các sự kiện quân sự mà còn khắc họa sâu sắc tinh thần anh dũng, bất khuất của đồng bào và chiến sĩ. Hình ảnh chiến thắng vang dội của các trận đánh lớn, lời ca tiếng hát cách mạng, khẩu hiệu “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” được lan tỏa rộng rãi qua các trang báo và phát thanh. Báo chí Thanh Hóa trở thành vũ khí tinh thần sắc bén cổ vũ quân và dân xứ Thanh kiên cường chiến đấu. Hàng trăm phóng viên, cộng tác viên báo chí ở các địa phương cũng đến từng làng quê, chiến hào ghi chép tin tức kháng chiến, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cách mạng cả nước.

Báo chí trong công cuộc xây dựng và đổi mới

Sau khi đất nước thống nhất, báo chí cách mạng Việt Nam tiếp tục phát huy vai trò quan trọng trong thời kỳ hòa bình và xây dựng XHCN. Báo chí luôn là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân, thông tin kịp thời những chủ trương lớn về cải cách kinh tế, XDNTM, phát triển văn hóa, giáo dục... trong cả nước. Trong giai đoạn đổi mới (từ 1986), báo chí phát triển nhảy vọt cả về số lượng lẫn chất lượng. Nhiều cơ quan báo chí mới ra đời, số lượng nhà báo tăng lên nhanh chóng. Báo chí hai miền Bắc - Nam hội tụ và mở rộng mạng lưới; báo in, phát thanh, truyền hình, báo mạng điện tử phát triển đa dạng. Báo chí cách mạng đã trở thành diễn đàn để người dân và cán bộ phản ánh chính kiến, góp ý xây dựng Đảng và quản lý xã hội. Nhiều bài báo điều tra và phóng sự được đánh giá cao đã góp phần phát hiện bất cập trong quản lý, từ đó thúc đẩy cơ quan có thẩm quyền điều chỉnh chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước.

Báo chí trong thời kỳ hội nhập và chuyển đổi số

Bước sang thế kỷ 21, báo chí Việt Nam chứng kiến cuộc cách mạng công nghệ thông tin sâu sắc.

Internet, mạng xã hội và thiết bị thông minh đã làm đa dạng hóa cách đưa tin. Nhiều cơ quan báo chí chủ động phát hành song song ấn phẩm giấy và phiên bản điện tử, đồng thời sử dụng các nền tảng mạng xã hội để mở rộng tầm ảnh hưởng. Ở các địa phương, báo chí cũng tiếp cận bạn đọc qua fanpage, truyền hình trực tuyến, video clip, tạo diễn đàn trực tuyến để công chúng tham gia trao đổi và phản ánh các vấn đề nóng hổi của xã hội.

Đồng thời, hội nhập toàn cầu và chuyển đổi số đặt ra thách thức lớn cho báo chí về chất lượng và độ tin cậy thông tin. Cuộc chiến trên mặt trận thông tin trở nên căng thẳng khi xuất hiện nhiều thông tin sai lệch, tin giả. Vì vậy, vai trò định hướng dư luận của báo chí càng được đề cao. Các tòa soạn chủ lực đã tăng cường kiểm chứng thông tin, xử lý nghiêm các vi phạm nghề nghiệp để giữ vững uy tín. Báo chí cách mạng cũng tích cực đấu tranh chống quan điểm sai trái, xuyên tạc chủ trương của Đảng, góp phần giữ vững niềm tin của Nhân dân. Việc ứng dụng công nghệ mới (báo điện tử, ứng dụng di động, truyền hình trực tuyến) giúp báo chí Việt Nam hội nhập sâu rộng, đưa thông tin nhanh chóng đến độc giả, phục vụ sự phát triển chung của xã hội.

Vai trò báo chí cách mạng xứ Thanh

Báo chí cách mạng ở Thanh Hóa luôn gắn bó máu thịt với sự phát triển quê hương. Trong kháng chiến, báo chí Thanh Hóa được xem như vũ khí tinh thần sắc bén để cổ vũ quân và dân xứ Thanh kiên cường chiến đấu. Ngày nay, báo chí địa phương không ngừng đổi mới nội dung và phương thức, phản ánh kịp thời đời sống Nhân dân, tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, lan tỏa tinh thần yêu nước sâu sắc. Báo chí Thanh Hóa luôn góp phần khơi dậy tinh thần đoàn kết, động viên cộng đồng chung tay xây dựng quê hương.

Như vậy, tròn một thế kỷ qua, báo chí cách mạng Việt Nam đã chứng minh vai trò không thể thiếu trong hành trình phát triển của dân tộc. Trên mọi mặt trận tư tưởng, báo chí chính là chiến sĩ tiên phong trên mặt trận tư tưởng của Đảng, trung thực phản ánh hiện thực đời sống, định hướng dư luận xã hội, cổ vũ phong trào yêu nước và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Hôm nay, báo chí Việt Nam tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức hoạt động, nỗ lực cung cấp thông tin chính xác, kịp thời. Hành trình 100 năm vừa qua khẳng định sức mạnh của báo chí cách mạng trong việc đồng hành cùng đất nước. Trên bước đường phía trước, báo chí Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy truyền thống vẻ vang, đồng hành với Nhân dân để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngày càng giàu mạnh, văn minh.

PGS.TS. Đinh Thị Thu Hằng, Viện trưởng

TS. Nguyễn Thị Tuyết Minh, giảng viên

Viện Báo chí – Truyền thông Học viện Báo chí và Tuyên truyền