Nhân kỷ niệm 95 năm thành lập châu Tân Hóa (3-8-1928 - 3-8-2023): Huyện Bá Thước - 95 năm chặng đường hình thành và phát triển

Với 95 năm được xác lập là một đơn vị hành chính cấp huyện, Bá Thước cũng đã trải qua bao thăng trầm cùng lịch sử, có lúc thuộc về Cẩm Thủy, có lúc thuộc về cả Cẩm Thủy, Quan Hóa, có lúc được xác lập là một đơn vị hành chính cấp châu, huyện, rồi lại chia ra nhập vào các đơn vị khác, để cuối cùng trở về là một đơn vị cấp huyện thuộc tỉnh. Sự hình thành đó nếu không nói là qua nhiều bước ngoặt lịch sử thì cũng là duyên cách để lập nên một Tân Hóa - Bá Thước ngày nay.

Một góc Pù Luông (Bá Thước). Ảnh: TIẾN ĐÔNG

Là người con sinh ra và lớn lên ở Bá Thước, có lẽ ai cũng biết đây là mảnh đất cội nguồn - nơi con người xuất hiện rất sớm, từ buổi bình minh của lịch sử. Điều đó đã được chứng minh qua các công trình khảo cổ học như hang mái Đá Điều (xã Hạ Trung) và nhiều di chỉ thời kỳ Đông Sơn, Sơn Vi, Hòa Bình. Bá Thước còn tự hào là cái nôi truyền thuyết về sử thi “Đẻ đất, đẻ nước” của người Mường, “Khăm Panh” của người Thái và được coi như vùng đất cổ với những sự tích “Cây chu đá, lá chu đồng, bông thau quả thiếc”.

Từ những năm đầu của cuộc khởi nghĩa chống quân Minh do Lê Lợi lãnh đạo, vùng đất Bá Thước đã trở thành căn cứ địa hiểm yếu của cuộc kháng chiến. Các địa danh ở Bá Thước như: Ba Lẫm, Bù Mộng, Kình Lộng, Úng Ải được nhắc đến trong sử sách với những chiến công vang dội và tự hào. Đến thời kỳ Lê Trung Hưng, các địa danh ở vùng đất Bá Thước vẫn được đề cập đến với các cuộc đối đầu giữa lực lượng phù Lê và nhà Mạc.

Trải qua biến thiên của lịch sử, đến thời nhà Nguyễn vùng đất Bá Thước thuộc huyện Cẩm Thủy, phủ Quảng Hóa, trấn Thanh Hóa. Huyện Cẩm Thủy lúc bấy giờ gồm có 9 tổng, phần đất thuộc huyện Bá Thước ngày nay gồm có 4 tổng là Cổ Lũng, Thiết Ống, Điền Lư, Sa Lung. Đến năm Thành Thái thứ 14 (1902) và 15, nhà Nguyễn lần lượt trích tổng Cổ Lũng, Thiết Ống rồi Điền Lư, Sa Lung tách ra khỏi Cẩm Thủy vào châu Quan Hóa. Đến năm Khải Định thứ 16 (ngày 3-8-1928) triều đình nhà Nguyễn đã quyết định cắt 4 tổng cũ của huyện Cẩm Thủy đang thuộc về châu Quan Hóa để thành lập châu Tân Hóa.

Vùng đất Tân Hóa (nay là Bá Thước) bắt đầu từ đây được xác lập về mặt đơn vị và địa giới hành chính cấp huyện. Thời điểm này châu Tân Hóa gồm 4 tổng, 30 xã, 221 chòm bản. Châu lỵ Tân Hóa lúc bấy giờ đóng ở La Hán (nay thuộc xã Ban Công).

Một góc thị trấn Cành Nàng, huyện Bá Thước. Ảnh: CTV

Tháng 11-1945, Ủy ban cách mạng lâm thời tỉnh Thanh Hóa đã đổi châu Tân Hóa thành châu Bá Thước. Danh xưng Bá Thước bắt đầu có từ đây. Tháng 4-1946, các châu của miền núi Thanh Hóa đều được đổi sang huyện (không phân biệt chế độ châu, huyện). Tháng 5-1949, sau khi giải phóng đồn Cổ Lũng, chi bộ đầu tiên ở huyện Bá Thước được thành lập, đánh dấu bước ngoặt lịch sử quan trọng, từ đây trên bước đường đi lên của địa phương có sự lãnh đạo của Đảng. Huyện Bá Thước ban đầu thành lập gồm 7 xã: Quốc Thành, Ban Công, Long Vân, Hồ Điền, Quý Lương, Thiết Ống, Văn Nho. Sau nhiều lần nhập tách, kể từ năm 1994 huyện Bá Thước có 23 đơn vị hành chính cấp xã, thị trấn với 225 thôn, bản, khu phố. Tổng diện tích của huyện 777,2 km, dân số hơn 10 vạn người...

Với 95 năm được xác lập là một đơn vị hành chính cấp huyện, Bá Thước cũng đã trải qua bao thăng trầm cùng lịch sử, có lúc thuộc về Cẩm Thủy, có lúc thuộc về cả Cẩm Thủy, Quan Hóa, có lúc được xác lập là một đơn vị hành chính cấp châu, huyện, rồi lại chia ra nhập vào các đơn vị khác, để cuối cùng trở về là một đơn vị cấp huyện thuộc tỉnh. Sự hình thành đó nếu không nói là qua nhiều bước ngoặt lịch sử thì cũng là duyên cách để lập nên một Tân Hóa - Bá Thước ngày nay.

Dù trải qua những thăng trầm và biến cố lịch sử, nhưng Nhân dân các dân tộc huyện Bá Thước luôn đoàn kết một lòng, phát huy truyền thống yêu nước, đóng góp sức người, sức của cho 2 cuộc kháng chiến của dân tộc. Ghi nhận sự đóng góp và cống hiến của Nhân dân, các lực lượng vũ trang và cán bộ huyện Bá Thước trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, nhất là thời kỳ chống Pháp, Đảng và Nhà nước đã phong tặng danh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang thời kỳ chống Pháp” cho Nhân dân và cán bộ huyện Bá Thước.

Từ năm 1986, dưới ánh sáng đường lối đổi mới của Đảng, Đảng bộ và Nhân dân huyện Bá Thước đã nhạy bén nắm bắt đường lối, chủ trương, vận dụng sáng tạo vào thực tiễn huyện nhà. Biến chủ nghĩa anh hùng trong đấu tranh cách mạng thành chủ nghĩa anh hùng trong lao động sản xuất; phát huy sức mạnh truyền thống, qua hơn 30 năm thực hiện đường lối đổi mới, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Bá Thước đã giành được nhiều thành tựu xuất sắc, toàn diện trên tất cả các lĩnh vực. Đặc biệt từ những năm đầu của thế kỷ XXI đến nay, huyện đã có nhiều chủ trương, biện pháp đồng bộ, động viên sức mạnh trong Nhân dân, tranh thủ sự quan tâm, giúp đỡ của cấp trên, phát huy nội lực, thực hiện thành công những mục tiêu kế hoạch đề ra qua các nhiệm kỳ. Kết thúc nhiệm kỳ 2015-2020, Đảng bộ và Nhân dân huyện Bá Thước đã đạt được những kết quả bước đầu rất đáng phấn khởi trên các lĩnh vực: Công tác xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị được tập trung chỉ đạo và đạt nhiều kết quả quan trọng trên cả 3 mặt: chính trị, tư tưởng và tổ chức. Hàng năm có từ 35 - 40% tổ chức cơ sở Đảng đạt trong sạch vững mạnh; công tác phát triển đảng viên mới được chú trọng, số lượng đảng viên kết nạp mới mỗi năm trên 200 đảng viên. Hoạt động của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội đã có nhiều đổi mới, gắn với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng - an ninh của huyện và nhu cầu, lợi ích chính đáng của đoàn viên, hội viên.

Kinh tế đạt tốc độ tăng trưởng khá, tốc độ tăng giá trị sản xuất bình quân đạt 16,1%, gấp 1,25 lần so với bình quân giai đoạn 2011-2015. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực, tỷ trọng ngành công nghiệp, xây dựng, dịch vụ tăng... Đặc biệt, sau nửa nhiệm kỳ 2020-2025, Đảng bộ và Nhân dân huyện Bá Thước đã đạt được những kết quả bước đầu đáng phấn khởi, tổng giá trị sản xuất năm 2023 huyện Bá Thước (theo giá 2010) ước đạt 3.641 tỷ đồng; tốc độ tăng giá trị sản xuất bình quân giai đoạn 2021-2023 ước đạt 3,85%. Thu nhập bình quân đầu người năm 2023 ước đạt 30,94 triệu đồng, tăng 6,98 triệu đồng so với đầu nhiệm kỳ.

Dịch vụ, thương mại, du lịch phát triển nhanh cả về quy mô và loại hình, chất lượng được nâng lên. Trong đó, xác định du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn của huyện, do đó huyện đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo và đầu tư phát triển hạ tầng du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng; quy hoạch và hình thành các điểm du lịch sinh thái cộng đồng như thác Hiêu (Cổ Lũng), Son, Bá, Mười (Lũng Cao), thác Muốn (Điền Quang), bản Đôn (Thành Lâm)... Đến nay, toàn huyện có 94 cơ sở lưu trú, với công suất đón khoảng trên 1.500 lượt khách/ngày/đêm, giải quyết việc làm thường xuyên cho gần 400 lao động địa phương. Từ năm 2021 đến nay toàn huyện đón 131.086 lượt khách, doanh thu năm 2022 đạt 120 tỷ đồng, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết việc làm, nâng cao đời sống Nhân dân.

Huyện cũng đã huy động vốn đầu tư cho phát triển toàn xã hội, tổng vốn đầu tư giai đoạn 2021-2023 ước được 5.000 tỷ đồng, bằng 76,9% so với mục tiêu đại hội đề ra; trong nửa nhiệm kỳ, huyện thu hút được 7 dự án đầu tư trực tiếp do tỉnh chấp thuận chủ trương đầu tư, với tổng vốn đầu tư đăng ký 208,68 tỷ đồng. Toàn huyện có 3 xã, 82 thôn đạt chuẩn nông thôn mới, 3 thôn đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu. Có 5 sản phẩm OCOP được Chủ tịch UBND tỉnh công nhận đạt sản phẩm OCOP 3 sao; 2 làng nghề truyền thống được Chủ tịch UBND tỉnh quyết định công nhận để phục vụ du lịch.

Du khách mua sản phẩm thổ cẩm truyền thống khi đến với Bá Thước. Ảnh: Tiến Đạt

Lĩnh vực văn hóa - xã hội từng bước được chăm lo, phát triển. Huyện có 9/55 di tích đã được công nhận di tích cấp tỉnh. Đang triển khai lập hồ sơ khoa học Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia Lễ hội Mường Khô. Sự nghiệp giáo dục, đào tạo đạt được nhiều tiến bộ, toàn huyện có 45/73 trường đạt chuẩn quốc gia, đạt tỷ lệ 61,6%. Chất lượng khám, chữa bệnh tại các cơ sở y tế ngày càng được nâng lên, toàn huyện có 19/21 xã, thị trấn đạt chuẩn quốc gia về y tế. 100% xã, thị trấn đạt tiêu chí an toàn thực phẩm và 1 xã đạt tiêu chí an toàn thực phẩm nâng cao. Bên cạnh đó, công tác chăm lo an sinh xã hội cho gia đình chính sách, hộ nghèo và đồng bào dân tộc cũng được huyện Bá Thước quan tâm thực hiện. Trong 2 năm (2021, 2022) đã giải quyết việc làm cho 3.253 lao động; tỷ lệ hộ nghèo giảm (theo tiêu chí mới) từ 29,45% năm 2021 xuống còn 23,99% vào năm 2022.

Ghi nhận những kết quả đạt được và những nỗ lực phấn đấu của Nhân dân và cán bộ, trong 2 năm (2009 và 2015) huyện Bá Thước đã được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Nhì.

Trong tiến trình lịch sử, qua những biến cố, thăng trầm của thời gian, tuy vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức, nhưng những thành tích đạt được trong những năm đầu của thế kỷ XXI và đặc biệt nửa nhiệm kỳ qua đã khẳng định sự cố gắng vươn lên của Đảng bộ và Nhân dân huyện Bá Thước, sự phấn đấu không ngừng của cán bộ và Nhân dân trong huyện, làm cho diện mạo vùng đất núi rừng Bá Thước phát triển, đời sống Nhân dân ngày một nâng cao, bản mường ngày một đổi mới.

Với những thành tựu đạt được trong suốt 95 năm đã qua, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân huyện Bá Thước sẽ luôn phát huy tinh thần đoàn kết, đổi mới, sáng tạo và phát triển, khai thác mọi tiềm năng, thế mạnh, xây dựng quê hương ngày càng phát triển và giàu đẹp hơn.

Lê Nhân