Ngày xuân thăm đất Lam Kinh

Ẩn mình giữa vùng đất địa linh nhân kiệt, Khu Di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh, thị trấn Lam Sơn (Thọ Xuân) cuốn hút bởi vẻ đẹp vừa bề thế, vừa tôn nghiêm. Đến thăm khu di tích vào một ngày xuân ấm áp, chúng tôi thành kính nhớ về công lao to lớn của các bậc tiền nhân. Chuyến đi này không chỉ là một hành trình về mặt địa lý, mà còn là hành trình tâm linh, kết nối quá khứ với hiện tại.

Khu Di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh, thị trấn Lam Sơn (Thọ Xuân) thu hút đông đảo khách du lịch đến tham quan vào dịp đầu xuân. Ảnh: Tăng Thúy

Lật giở từng trang sử, năm 1428, Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, xưng là Lê Thái Tổ, lập nên vương triều Hậu Lê, đóng đô ở Thăng Long. Năm 1430, Lê Thái Tổ đổi tên vùng đất Lam Sơn thành Lam Kinh. Chữ “Kinh” ở đây không mang ý nghĩa đô thị, mà để bày tỏ sự tôn kính đối với quê của vua. Vào năm 1433, đức vua Lê Thái Tổ băng hà, được đưa về Lam Kinh an táng. Cũng từ đó, bao tài năng sức lực được phát huy để có khu sơn lăng, nơi an táng, thờ cúng tổ tiên và các vua, hoàng hậu đầu thời Lê sơ.

Lam Kinh xưa kia rộng bạt ngàn, hội đủ rừng - núi - sông ngòi và làng mạc. Phía Bắc dựa vào núi Dầu, mặt Nam nhìn ra sông Chu, còn bên tả là rừng Phú Lâm, bên hữu là núi Hương và núi Hàm Rồng chắn phía Tây. Lam Kinh do đó mà có thế đất rất linh thiêng, nơi gặp nhau giữa đất và trời, long mạch được hàn một cách hoàn chỉnh. Khu Hoàng thành, cung điện và Thái miếu ở Lam Kinh xây dựng theo trục Nam - Bắc trên đồi gò hình chữ “Vương”. Sử sách ghi lại, bốn mặt thành có chiều dài 314m, bề ngang 254m, tường thành phía Bắc hình cánh cung có bán kính 164m, thành dày 1m. Sau bao dâu bể can qua, tường thành, nghi môn, nhà tả vu, hữu vu, điện thờ... thành phế tích. Chỉ còn lại giếng cổ Lam Sơn có niên đại trên 700 năm, chưa bao giờ cạn. Tương truyền đây là nơi lấy nước sinh hoạt cho nghĩa quân Lam Sơn trong những ngày về đây chuẩn bị kháng chiến.

Cây đa thị hơn 300 năm tuổi cao khoảng 50m, cành lá sum suê, phủ bóng rợp một góc sân Rồng của Khu Di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh.

Năm 2010, công cuộc phục dựng chính điện Lam Kinh chính thức được khởi động. Và hôm nay, Khu Di tích lịch sử Lam Kinh rộng hơn 200ha, bao gồm quần thể lăng tẩm, sân rồng, chính điện, nghi môn, thành lũy, sông cầu... hiện hữu bề thế, trang nghiêm. Chính điện là một công trình quy mô lớn nhất trong Khu Di tích lịch sử Lam Kinh, nằm ở vị trí trung tâm với kiến trúc gỗ điêu khắc tỉ mỉ, công phu và được bảo tồn và phỏng dựng theo đúng quy mô, vị trí, kích thước, phong cách kiến trúc cung đình thời Lê. Ngoại thất là khối kiến trúc hình chữ “Công” gồm ba điện nối tiếp nhau là Quang Đức, Sùng Hiếu và Diên Khánh, theo nguyên bản chính điện được dựng năm 1433, ngay sau khi vua Lê Thái Tổ băng hà. Nội thất tinh tế và tôn nghiêm với hệ thống hoa văn trang trí, biểu tượng linh vật, ngai thờ, long sàng, các bức bình phong, vật dụng được sơn son thếp vàng. Ngoài ra, trong khuôn viên của di tích Lam Kinh còn có 5 khu lăng mộ của các vua Lê Thái Tông, Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông, Lê Túc Tông và lăng Hoàng thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao.

Cách chính điện không xa, trên một gò đất cao rộng thoai thoải, mặt tiền nhìn về hướng Nam, bia Vĩnh Lăng vẫn “thi gan cùng tuế nguyệt”. Được dựng tháng 10/1433, bia Vĩnh Lăng làm bằng đá trầm tích biển nguyên khối, ghi chép thân thế, sự nghiệp, công trạng của vua Lê Thái Tổ. Đây là tư liệu quý giá trong việc nghiên cứu lịch sử giai đoạn Lê sơ. Tấm bia được đặt trên lưng một con rùa lớn cùng chất liệu. Điều đặc biệt là chân rùa có sáu móng, trong đó móng thứ sáu bị khuyết, tương ứng sáu năm trị vì của vua Lê Lợi chưa trọn vẹn.

Du khách tìm hiểu lịch sử, văn hóa dân tộc thông qua các hiện vật, thông tin trong phòng trưng bày tại Khu Di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh.

Dạo bước trong Khu Di tích lịch sử Lam Kinh, một cảm giác hư thực xáo trộn lòng khách tham quan. Có quá nhiều điển cố, điển tích hay và hấp dẫn mang giá trị nhân văn sâu sắc đang hiện hữu nơi đây. Chuyện kể lại rằng, tại khu rừng nhỏ trong khuôn viên khu di tích có một cây lim cổ thụ cao nhất nhì khu rừng khoảng 600 năm tuổi đang xanh tươi, khỏe mạnh thì bất ngờ trút lá, khô cành và chết dần ngay vào thời điểm công trình phỏng dựng điện Lam Kinh chuẩn bị khởi công. Sau hơn nửa năm cây lim cổ thụ trút lá, cơ quan chức năng đã chặt hạ cây lim. Kỳ lạ hơn, cây lim cổ thụ sau khi được hạ hầu hết sẽ bị rỗng ruột (tiêu tâm), nhưng riêng cây lim tại Lam Kinh thì vẫn đặc nguyên một khối, rất thuận lợi để làm trụ cột các tòa nhà lớn. Đáng nói, đường kính thân gốc của cây trùng khớp với chân đế cột cái chính điện nguyên bản thời xưa để lại. Ngọn cây vừa với chân tảng cột quân, hai nhánh cây đủ làm một cột con và một thượng lương của điện. Hiện nay, du khách khi đến thăm chính điện của Khu Di tích lịch sử Lam Kinh thường chạm vào trụ chính của điện để mong những điều may mắn đến với bản thân và gia đình.

Nằm trong khuôn viên lăng mộ vua Lê Thái Tổ có một cây ổi được rào bằng dải lụa màu vàng. Cây ổi không sum suê cành lá như cây ổi thông thường mà mảnh mai, mang thế rồng chầu. Chuyện kể lại, cây ổi cười được trồng vào năm 1933, do ông Trần Hưng Dẫn, ở làng Hành Thiện của tỉnh Nam Định cung tiến sau khi đến Lam Kinh viếng lăng mộ vua Lê Thái Tổ và cầu nguyện xin con. Khi lời cầu nguyện thành hiện thực, lại sinh được quý tử nên ông Dẫn đã đáp lễ, cung tiến 4 tượng voi, 2 cây long não và cây ổi để trồng trong khu lăng mộ. Cây ổi này chứa đựng những điều bí ẩn mà chưa một nhà khoa học nào giải thích được, đó là hiện tượng “cây ổi biết cười”. Khi có người trực tiếp chạm tay vào thân cây hoặc chà nhẹ ngón tay vào những góc, ngách của các cành (người dân hay gọi là cù lét) sẽ thấy lá cây rung lên như đang cười. Nhiều người lý giải hiện tượng này do từ trường ngay dưới gốc cây tạo nên. Cũng có người cho rằng do nơi đây hội tụ linh khí đất trời, vì chỉ ở trong lăng cây mới cười, khi chiết nhánh trồng nơi khác, hiện tượng này biến mất.

Cây ổi cười chứa đựng những điều huyền bí mà cho đến bây giờ vẫn chưa có lời giải đáp.

Ngay giữa thành nội phía Tây Nam sân Rồng còn có sự hiện diện của cây đa thị hơn 300 năm tuổi. Chuyện lưu truyền rằng, cây thị tươi tốt chim chóc đến ăn quả thị có mang theo quả đa về ăn nên rơi hạt và mọc lên cây đa. Theo năm tháng, cây đa lớn nhanh và ôm trọn cây thị, tạo nên hình dáng cây có 1 gốc 2 ngọn nhưng là ngọn đa và ngọn thị và được người dân địa phương gọi là cây đa thị. Từng có giai đoạn cây thị già chết khô. Nhưng một thời gian sau, trong lòng cây đa lại xuất hiện một cây thị khác. Hai cây bên nhau, trở thành cây một gốc hai ngọn với sức sống bền bỉ. Theo Ban Quản lý Di tích lịch sử Lam Kinh, cây đa thị có đường kính lớn nhất ở khu di tích, cao khoảng 50m, cành lá sum suê, phủ bóng rợp một góc sân. Gốc đa rất lớn và chằng chịt rễ cả chục người ôm mới xuể. Vào năm 2013, cây đa thị được Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận cây di sản bởi giá trị lịch sử độc đáo của nó.

Rất nhiều du khách về với nguồn cội trong dịp đầu xuân, mặc trang phục áo dài truyền thống thể hiện sự thành kính và cùng lưu lại những bức hình đẹp. Trong đó, tôi thấy nhiều học sinh, sinh viên, thanh niên chăm chú lắng nghe, ghi chép thông tin liên quan đến bia Vĩnh Lăng, cây lim “hiến thân”... tự thấy lòng tràn ngập một niềm hoan hỉ. Vẫn những mốc thời gian, vẫn những cái tên gắn với lịch sử, trong không khí hư thực huyền ảo bao trùm, chúng ta như đi ngược dòng thời gian để tự hào và yêu thắm thiết mảnh đất địa linh nhân kiệt này, để rồi tiếp thêm sức mạnh cho mỗi người chung sức xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp hơn.

Tăng Thúy