Đề nghị xử lý triệt để 38 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng

Tiếp tục Kỳ họp thứ 10, ngày 28/10, Quốc hội làm việc tại hội trường để cho ý kiến về Báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.

ĐBQH Lê Thanh Hoàn, Ủy viên hoạt động chuyên trách Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội

Tham gia góp ý, ĐBQH Lê Thanh Hoàn, Ủy viên hoạt động chuyên trách Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tán thành nhận định về những tồn tại, hạn chế đã được Báo cáo kết quả giám sát làm rõ. Tuy nhiên, theo đại biểu có nội dung chưa được thể hiện đầy đủ hoặc chưa có giải pháp tương xứng trong Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội.

Góp ý về nguồn lực tài chính và cơ chế tái đầu tư, đại biểu cho rằng, báo cáo giám sát đã chỉ ra những vấn đề cốt lõi về sự thiếu hiệu quả trong quản lý và sử dụng nguồn vốn cho bảo vệ môi trường. Đó là sự mất cân đối giữa thu và chi ngân sách Nhà nước cho bảo vệ môi trường.

Theo đó, số chi ngân sách nhà nước cho lĩnh vực bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu chỉ khoảng 51% so với số thu từ thuế, phí bảo vệ môi trường. Sự chênh lệch lớn này cho thấy nguồn thu thuế, phí bảo vệ môi trường chưa được dùng để đầu tư nhiều vào các hoạt động bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Dự thảo Nghị quyết cần đề ra nhiệm vụ, giải pháp đột phá cụ thể hơn nhằm thiết lập cơ chế pháp lý để đảm bảo nguyên tắc tái đầu tư nguồn thu này một cách thỏa đáng và minh bạch trở lại cho lĩnh vực môi trường, cũng như áp dụng thuế và phí môi trường lũy tiến, thu theo mức độ gây ô nhiễm, thay vì thu cào bằng; trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất phải được thực hiện thực chất.

Đại biểu đề nghị Chính phủ rà soát, hoàn thiện quy định để đảm bảo nguồn thu từ thuế, phí bảo vệ môi trường phải được tái đầu tư thỏa đáng (có thể là tối thiểu 80% nguồn thu) trở lại cho hạ tầng và các hoạt động bảo vệ môi trường thiết yếu; đặc biệt là đầu tư hạ tầng xử lý chất thải rắn sinh hoạt và nước thải đô thị.

Cùng với đó là tình trạng hủy dự toán và chậm giải ngân vốn, tình trạng kinh phí sự nghiệp bảo vệ môi trường từ ngân sách trung ương nhiều năm không được sử dụng hết, dự toán hằng năm bị hủy còn nhiều. Cụ thể: Năm 2022 là 453 tỷ đồng, năm 2023 là 285 tỷ đồng, năm 2024 là 321 tỷ đồng.

Theo đại biểu, việc hủy dự toán cho thấy công tác lập kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước chưa sát với khả năng thực hiện, dẫn đến tình trạng “vốn chờ dự án đủ thủ tục”. Dự thảo có đề cập đến việc bố trí đúng, đủ, quản lý có hiệu quả và tăng dần chi ngân sách cho bảo vệ môi trường, nhưng chưa có giải pháp cụ thể để giải quyết sự yếu kém trong quy trình lập kế hoạch và triển khai dự án, dẫn đến tình trạng hủy vốn, trong khi vốn lẽ ra cần được dùng để giải quyết nhu cầu đầu tư rất lớn cho cơ sở hạ tầng (riêng nhu cầu đầu tư thoát nước và xử lý nước thải đến năm 2030 khoảng 250.000 - 300.000 tỷ đồng).

Do đó, đề nghị Chính phủ cùng Bộ Tài chính, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng quy trình lập kế hoạch và phân bổ vốn đầu tư công chặt chẽ hơn, chịu trách nhiệm giải trình về kinh phí sự nghiệp môi trường bị hủy dự toán hằng năm.

Góp ý về địa vị pháp lý của Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam, đại biểu nhấn mạnh: Báo cáo chỉ ra rằng chưa có sự đồng bộ về quy định địa vị pháp lý của Quỹ bảo vệ môi trường là “tổ chức tài chính nhà nước” và quy định “quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách” tại Luật Đầu tư công và Luật Ngân sách nhà nước. Dự thảo Nghị quyết cũng đã nêu nhiệm vụ chung là rà soát, sửa đổi các quy định liên quan đến ngân sách nhà nước, nhưng chưa có kiến nghị cụ thể nhằm giải quyết dứt điểm vướng mắc về địa vị pháp lý quỹ.

Do đó, đề nghị Chính phủ ban hành ngay văn bản quy định về nguồn vốn điều lệ và vị trí pháp lý, mô hình tổ chức hoạt động của quỹ bảo vệ môi trường cấp tỉnh. Rà soát trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công và trước mắt đưa nguyên tắc xử lý ngay trong Nghị quyết để đảm bảo địa vị pháp lý thống nhất cho Quỹ Bảo vệ môi trường thực sự là “tổ chức tài chính nhà nước”, phát huy vai trò là công cụ tài chính của nhà nước để thúc đấy các dự án bảo vệ môi trường, vốn là nền tảng để quỹ phát huy vai trò là công cụ tài chính dẫn dắt đầu tư xanh.

Góp ý về xử lý ô nhiễm cấp bách và tồn đọng, đại biểu kiến nghị Quốc hội giao Chính phủ chỉ đạo Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố liên quan chịu trách nhiệm xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng; tổ chức thanh tra, kiểm tra đột xuất đối với cơ sở chậm tiến độ.

Trong dự thảo Nghị quyết đã đề ra mục tiêu khắc phục, cải thiện chất lượng môi trường có trọng tâm, trọng điểm và tập trung xử lý dứt điểm các vụ khiếu kiện phức tạp, nhưng theo đại biểu vẫn thiếu yêu cầu xử lý dứt điểm với một mốc thời gian cụ thể. Do đó, đề nghị Chính phủ chỉ đạo Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố liên quan hoàn thành xử lý triệt để 38 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và 16 làng nghề gây ô nhiễm chậm nhất đến cuối năm 2026 và công bố công khai danh sách các cơ sở chưa hoàn thành để tăng cường giám sát xã hội.

Về vấn đề chậm trễ trong quản lý chất lượng không khí, báo cáo giám sát nêu Bộ Xây dựng (trước đây là Bộ GTVT) chưa trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt kế hoạch thực hiện lộ trình chuyển đổi, loại bỏ phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch, phương tiện giao thông gây ô nhiễm môi trường theo quy định tại Luật Bảo vệ môi trường. Điều này làm cho địa phương chưa có cơ sở để ban hành kế hoạch và tổ chức thực hiện lộ trình này. Do đó, đại biểu đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Xây dựng trình chậm nhất trong tháng 6/2026 để phê duyệt Kế hoạch lộ trình chuyển đổi, loại bỏ phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch, làm cơ sở cho các địa phương triển khai đồng bộ.

Quốc Hương