Gìn giữ di sản cho muôn đời

Được mệnh danh là một miền di sản, xứ Thanh “khoác” lên mình sự đa dạng, đặc sắc nhờ bởi hệ thống di sản văn hóa phong phú, đậm bản sắc. Một trong những điểm nhấn làm nên sự đa dạng đó là Lễ hội đền Bà Triệu, vừa được vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây vừa là vinh dự, động lực, cũng là thách thức cho hậu thế trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc của lễ hội này.

Người dân làng Phú Điền, xã Triệu Lộc tham gia Lễ hội đền Bà Triệu.

Lễ hội đền Bà Triệu (xã Triệu Lộc) gắn liền với Khu di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt Bà Triệu và vùng đất Phú Điền - căn cứ địa của cuộc khởi nghĩa Bà Triệu. Lễ hội được ví như “tấm gương” phản chiếu về lịch sử chiến đấu hào hùng của nữ Anh hùng Triệu Thị Trinh và Nhân dân xứ Thanh. Bởi vậy, bất kỳ ai đã một lần được trẩy hội đền Bà Triệu cũng sẽ cảm nhận được cái không khí trang nghiêm, niềm tự hào và tinh thần đoàn kết. Trải qua bao thăng trầm cùng lịch sử, lễ hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, tinh thần và tín ngưỡng của Nhân dân xứ Thanh.

Lễ hội đền Bà Triệu thường được tổ chức từ ngày 19 đến 24 tháng 2 âm lịch hàng năm, với nhiều nghi lễ truyền thống. Theo tục lệ, các cụ cao niên trong làng Phú Điền sẽ chọn những người tham gia tế lễ, rước kiệu theo các quy định khắt khe từ xa xưa: đó là những người có sức khỏe tốt, cao lớn, ngoại hình ưa nhìn, bản thân và gia đình thanh sạch, không có tang và trước lễ hội ít nhất một tuần những người này phải giữ mình, không được làm những điều cấm kỵ. Công tác chuẩn bị luôn được thực hiện chu đáo và nghiêm cẩn. Mọi ngả đường trong khu di tích được dọn dẹp sạch sẽ, cờ bay rợp trời. Lễ tế chính thức được diễn ra tại đình Phú Điền và đền Bà Triệu. Các nghi thức tế lễ được thực hiện vô cùng trang trọng, bày tỏ lòng thành kính, ngưỡng vọng của hậu thế đối với công đức của tiền nhân. Đồng thời, cầu mong Vua Bà phù hộ quốc thái dân an, vạn vật tốt tươi... Các hoạt động của lễ hội được diễn ra trong không gian linh thiêng, với các công trình kiến trúc, tôn giáo, tín ngưỡng mang đậm nét văn hóa truyền thống như đình, đền, lăng mộ... Điều này khiến cho người tham gia lễ hội như được hòa mình vào không gian văn hóa truyền thống của dân tộc Việt.

Lễ hội đền Bà Triệu là sự hòa quyện và kết nối giữa hiện tại và quá khứ, mang đậm bản sắc và tinh hoa của vùng xứ Thanh. Với những giá trị ấy, năm 2022 Lễ hội đền Bà Triệu được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm tự hào của người dân xứ Thanh nói chung và của người dân làng Phú Điền, xã Triệu Lộc nói riêng. Đi liền với niềm vinh dự, tự hào ấy là những vấn đề đặt ra đối với cấp ủy, chính quyền các cấp cùng những người làm công tác bảo tồn di sản văn hóa và người dân trong việc nâng cao ý thức trách nhiệm trong bảo tồn, gìn giữ giá trị của lễ hội trong đời sống cộng đồng.

Nói về nhiệm vụ bảo tồn và phát huy giá trị của Lễ hội đền Bà Triệu, Chủ tịch UBND xã Triệu Lộc, ông Lê Ngọc Doãn, khẳng định: Lễ hội đền Bà Triệu được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia trở thành niềm vinh dự tự hào của Nhân dân Triệu Lộc; đồng thời, là cơ sở quan trọng để địa phương làm tốt hơn nữa công tác bảo tồn, phát huy các giá trị của lễ hội gắn với đình làng Phú Điền và các điểm di tích gắn với Bà Triệu. Cùng với niềm tự hào, vinh dự, địa phương cũng xác định, đây là trách nhiệm khó khăn, nặng nề đòi hỏi cấp ủy Đảng, chính quyền và Nhân dân địa phương phải phát huy tinh thần đoàn kết của khởi nghĩa Bà Triệu, cùng đồng lòng hiệp lực để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của cha ông để lại. Thời gian tới, địa phương sẽ tiếp tục làm tốt công tác tuyên truyền để mọi người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ nhận thức được ý nghĩa và giá trị của Lễ hội đền Bà Triệu. Từ đó nâng cao trách nhiệm trong việc gìn giữ và phát huy giá trị lễ hội.

Để tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội đền Bà Triệu, ông Trương Hoài Nam, Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu lịch sử và bảo tồn di sản văn hóa Thanh Hóa, cho biết: Trong thời gian tới, Trung tâm nghiên cứu lịch sử và bảo tồn di sản văn hóa Thanh Hóa sẽ tích cực phối hợp với chính quyền địa phương, đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm để Nhân dân bảo tồn tốt hơn những giá trị văn hóa, lịch sử của Lễ hội đền Bà Triệu; đẩy mạnh xã hội hóa, huy động các nguồn lực trong công tác bảo tồn, tôn tạo di tích, phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể liên quan đến lễ hội. Tổ chức các lớp hướng dẫn, tập huấn cho các cán bộ văn hóa xã, những người làm công tác lễ hội và Nhân dân địa phương những kiến thức về việc tổ chức lễ hội truyền thống, tạo điều kiện cho Nhân dân hưởng lợi ích từ những giá trị di sản mang lại; hướng dẫn việc tham gia bảo vệ di sản, những hiện vật, bảo vật liên quan đến di sản; trao truyền các giá trị di sản. Đồng thời, tiếp tục tham mưu xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách và kế hoạch bảo tồn Lễ hội đền Bà Triệu; đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lễ hội đền Bà Triệu là một lễ truyền thống, đặc sắc, phản ánh tinh hoa và bản sắc văn hóa của Nhân dân xứ Thanh. Việc lưu giữ, bảo tồn, trao truyền di sản văn hóa là nhiệm vụ hết sức cần thiết, thể hiện trách nhiệm, sự tri ân của hậu thế đối với tiền nhân. Đặc biệt, sau khi được vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị của lễ hội cần có lộ trình cụ thể, rõ ràng, khoa học và đảm bảo quy định của pháp luật. Muốn làm được điều đó, những người làm công tác bảo tồn di sản văn hóa cùng cấp ủy, chính quyền các cấp và toàn xã hội cần nêu cao trách nhiệm, sự trân quý và tôn trọng các giá trị lịch sử, yếu tố gốc của di sản. Ngành văn hóa, thể thao và du lịch cần nâng cao chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ làm công tác bảo tồn di sản; đẩy mạnh tuyên truyền về giá trị của các di sản, các yếu tố văn hóa truyền thống đến cộng đồng bằng nhiều hình thức; có cơ chế khen thưởng, tôn vinh những cá nhân, đơn vị có thành tích trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản. Cùng với đó, để công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể phù hợp với thời đại công nghệ số, thì những người làm công tác bảo tồn di sản văn hóa cần quan tâm việc số hóa di sản văn hóa phi vật thể. Điều này là một thách thức lớn, bởi số hóa di sản văn hóa đòi hỏi nhân lực và nguồn kinh phí tương đối lớn, do đó, rất cần có sự quan tâm hỗ trợ từ Trung ương, địa phương và sự tham gia của Nhân dân trong việc huy động nguồn lực, kinh phí cho công tác bảo vệ và phát huy giá trị của di sản.

Bài và ảnh: Thùy Linh

(Bài viết có sử dụng một số thông tin trong cuốn “Lý lịch di sản văn hóa phi vật thể Lễ hội đền Bà Triệu, xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa”).