Dẫn lối về nguồn

Không còn là những trang sách khô khan hay bài giảng lý thuyết, lịch sử và văn hóa xứ Thanh đang “thắp sáng” tâm hồn học sinh qua những buổi học ngoại khóa đầy cảm xúc tại Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa - nơi lưu giữ hàng vạn hiện vật, là kho tàng ký ức sống động giúp thế hệ trẻ hiểu sâu, yêu thêm quê hương mình.

Học sinh hào hứng nghe kể chuyện lịch sử tại Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa.

Khi lịch sử bước ra ngoài sách vở

Có những bài học không cần sách vở, cũng chẳng cần kiểm tra cuối kỳ. Có những chuyến đi không chỉ là ngoại khóa, mà là hành trình trở về với cội nguồn, để từ đó trưởng thành. Đó là điều mà Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa đã và đang tổ chức bằng sự tận tâm, đổi mới và nhiệt huyết với công cuộc giáo dục thế hệ trẻ.

Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa hiện bảo quản gần 30.000 hiện vật, trong đó có nhiều cổ vật quý hiếm và 3 bảo vật quốc gia, đó là vạc đồng Cẩm Thủy, kiếm ngắn núi Nưa và trống đồng Cẩm Giang. Hệ thống trưng bày chính được chia theo tiến trình lịch sử, kết hợp cùng các phòng chuyên đề giới thiệu văn hóa dân tộc Mường, Thái, trống đồng Thanh Hóa, tạo nên một bức tranh toàn diện về lịch sử, văn hóa xứ Thanh.

Không chỉ là nơi lưu giữ, bảo tàng còn là không gian sống của ký ức. Tại đây, mỗi năm có hàng chục ngàn lượt khách đến tham quan, trong đó học sinh, sinh viên chiếm tới 60 - 70%. Các em không đến để “nghe giảng” mà để “cảm nhận”, tận mắt chứng kiến những hiện vật, để trải nghiệm những câu chuyện lịch sử bằng tất cả giác quan.

Những chương trình giáo dục như “Theo dấu chân người tiền sử - Hành trình từ hang động xuống đồng bằng”, “Hậu phương Thanh Hóa với chiến dịch Điện Biên Phủ”, “Văn hóa Đông Sơn và câu chuyện trống đồng”... đã thực sự trở thành những bài học sinh động và đáng nhớ. Không gian bảo tàng được chuyển hóa thành lớp học mở, nơi mỗi hiện vật là một người thầy, mỗi bức tượng hay tấm hình là một câu chuyện chạm đến trái tim. Nguyễn Hoàng Mạnh Dũng - học sinh Trường Tiểu học, THCS&THPT QTHSHOOL (TP Thanh Hóa) chia sẻ: “Chúng em rất hào hứng khi tham gia hoạt động tại bảo tàng. Em thích nhất là được tận mắt xem các bảo vật quốc gia. Em không nghĩ hiện vật xưa lại tinh xảo đến vậy”.

Không chỉ các em nhỏ, phụ huynh cũng nhận thấy giá trị của mô hình học tập tại bảo tàng. Chị Nguyễn Mai Phượng ở phường Đông Thọ (TP Thanh Hóa) chia sẻ: “Tôi mong muốn cho con đến đây vào mỗi dịp hè. Không chỉ để vui chơi mà còn là một cách học tập giàu cảm xúc, giúp con thêm yêu quê hương”.

Những buổi học ngoại khóa được tổ chức công phu: Từ phần thuyết minh đầy hấp dẫn đến các trò chơi tương tác, phần thi tìm hiểu lịch sử qua hiện vật... Tất cả góp phần giúp học sinh thay đổi cách tiếp cận với môn Lịch sử, từ thụ động tiếp thu sang chủ động khám phá. Điều quan trọng hơn, đó là cảm xúc. Khi một hiện vật gắn với câu chuyện về lòng dũng cảm, sự hy sinh, hay tinh thần sáng tạo của cha ông, được chính mắt nhìn thấy, chính tay sờ vào, học sinh sẽ không thể nào quên.

Gắn giáo dục với di sản

Không phải ngẫu nhiên mà nhiều trường học trên địa bàn tỉnh đã lựa chọn Bảo tàng tỉnh như một địa chỉ quen thuộc trong chương trình ngoại khóa. Tại đây, bài học lịch sử không bắt đầu bằng câu “Các em hãy mở sách...” mà bằng câu hỏi gợi mở: “Các em có biết vì sao trống đồng lại quan trọng với người Việt cổ?”. Chính cách tiếp cận ấy đã làm thay đổi toàn bộ không khí buổi học.

Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa - nơi lịch sử được học qua sự tương tác.

Cô giáo Nguyễn Thị Thơm, giáo viên Trường THCS Hoằng Quang (TP Thanh Hóa) chia sẻ: “Khi các em được quan sát, được ghi chép, được thuyết trình về hiện vật, khả năng tiếp thu và ghi nhớ sẽ tốt hơn rất nhiều. Giáo dục lịch sử không thể chỉ trên lớp học, mà cần gắn với không gian thực tế như bảo tàng”.

Đáp lại sự quan tâm đó, đội ngũ cán bộ bảo tàng cũng không ngừng đổi mới, sáng tạo trong tổ chức hoạt động. Trưởng phòng Trưng bày - Tuyên truyền Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa Dương Thị Mỹ Dung, cho biết: “Mỗi năm chúng tôi đều xây dựng các chương trình giáo dục với nội dung riêng, gắn với độ tuổi và chương trình học của học sinh. Đặc biệt, các em nhỏ rất thích trải nghiệm thực tế như tô màu hiện vật, mô phỏng nghề làm hương hay xem phim lịch sử ngắn”.

Không dừng lại ở các buổi học cố định trong bảo tàng, nhiều chương trình lưu động cũng được triển khai hiệu quả. Những chuyến “bảo tàng đến trường” mang theo các hiện vật, tư liệu, hình ảnh, giúp thu hẹp khoảng cách địa lý và tạo cơ hội tiếp cận di sản cho học sinh vùng sâu, vùng xa. Qua đó, tình yêu lịch sử được “gieo mầm” từ những điều gần gũi nhất.

Một điểm nhấn nữa là sự kết hợp giữa công nghệ và trưng bày truyền thống. Nhằm tạo sự hấp dẫn, năm 2022 bảo tàng đã ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR3D), tra cứu bằng mã QR, bảng điện tử... giúp người xem tương tác chủ động và sinh động hơn. Dự kiến năm 2025 đơn vị sẽ tổ chức 4 - 5 cuộc trưng bày chuyên đề dành riêng cho thanh thiếu niên và tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số để lịch sử không bị “cũ đi” trong mắt thế hệ trẻ.

Giám đốc Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa Trịnh Định Dương nhấn mạnh: “Chúng tôi không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn mong muốn truyền cảm hứng. Mỗi hiện vật là một lát cắt quá khứ, một thông điệp mà cha ông để lại. Điều quan trọng là giúp thế hệ trẻ tiếp nhận bằng trái tim, từ đó có ý thức gìn giữ, bảo vệ”.

Trong không gian tĩnh lặng ấy, những buổi gặp gỡ với nhân chứng lịch sử, chuyên gia văn hóa... đã trở thành “món ăn tinh thần” giàu giá trị. Khi một câu chuyện được kể bằng giọng nói chân thực, một ánh mắt đầy xúc động, hay một giọt nước mắt không kìm được, học sinh sẽ cảm nhận được rằng tự do hôm nay là kết quả của bao hy sinh lặng thầm.

Mỗi buổi tham quan, mỗi câu chuyện kể, mỗi hiện vật nhỏ đều góp phần khơi dậy tình yêu quê hương, ý thức trách nhiệm, và lòng tự hào dân tộc trong các em. Ở nơi tưởng chừng chỉ có hiện vật vô tri, chính tình yêu với lịch sử, văn hóa đang được nhen nhóm từng ngày. Và chính các em, những người trẻ đang chạm tay vào di sản, sẽ là những cánh tay tiếp nối, gìn giữ và lan tỏa những giá trị ngàn đời của cha ông.

Bài và ảnh: Trần Hằng