Ký ức về phong trào cách mạng qua những mái chùa

Thời kỳ chuẩn bị mọi mặt về tổ chức và lực lượng, tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền, một số cửa thiền ở xứ Thanh đã trở thành nơi che chở cán bộ, chiến sĩ Cộng sản.

Gác chuông chùa Trần là nơi Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên của huyện Hà Trung (cũ) được thành lập.

Chùa Vích và dấu ấn của nhà cách mạng Đinh Chương Dương

Chùa Vích là tên gọi nôm của bà con dân biển xã Hải Lộc cũ (nay là xã Vạn Lộc) dành cho ngôi chùa nằm gần cửa Vích hay còn gọi là cửa Lạch Trường, trên đất làng Vích xưa. Không chỉ là nơi gửi gắm niềm tin tâm linh, chùa Vích còn là chứng nhân cho một giai đoạn đầy gian khổ nhưng oanh liệt của quân và dân Thanh Hóa. Trong giai đoạn 1936-1938, nơi đây là căn cứ hoạt động cách mạng của các đồng chí: Đinh Chương Dương, Lê Chủ, Bùi Đạt, Tố Hữu, Trịnh Hồng Quế...

Chính tại ngôi chùa Vích, người con ưu tú của quê hương Vạn Lộc - chiến sĩ cách mạng Đinh Chương Dương đã có nhiều đóng góp cho phong trào cách mạng của tỉnh Thanh Hóa lúc bấy giờ. Từ năm 1936-1938, nhà cách mạng Đinh Chương Dương được tổ chức phân công về phụ trách phong trào cách mạng của 3 huyện Hậu Lộc, Nga Sơn, Hoằng Hóa (cũ). Trong thời gian này, nhằm che mắt giặc Pháp, ông “đóng vai” sãi vào ở trong chùa Vích để hoạt động cách mạng. Tại đây, ông đã tổ chức lớp dạy chữ quốc ngữ cho dân làng. Trong phong trào dân chủ, Đinh Chương Dương đã vận động được hàng nghìn chữ ký trong Nhân dân, lôi cuốn cả các lý trưởng trong vùng cùng tham gia để làm kiến nghị gửi nhà cầm quyền đòi tự do dân chủ. Sau đó, ông bị giặc Pháp bắt giam, kết án 10 năm tù, giam ở Thanh Hóa, sau đó đi đày ở Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk).

Tin tưởng và đi theo ánh sáng của Đảng, Đinh Chương Dương tích cực giác ngộ cách mạng cho vợ mình là bà Nguyễn Thị Muội và các con là Đinh Chương Lân, Đinh Chương Long, Đinh Chương Phượng. Bà Muội tần tảo sớm khuya mò cua, bắt tép, bán muối lấy tiền... không chỉ nuôi bố mẹ chồng, nuôi con khôn lớn, mà còn che giấu, nuôi dưỡng các chiến sĩ cộng sản. Những lần chồng và các con bị bắt, bà giữ vai trò vận chuyển tài liệu, giữ mối liên hệ giữa chồng con với tổ chức ở bên ngoài. Năm 1942, các đồng chí Tố Hữu, Lê Tất Đắc vượt ngục từ nhà lao Đắc Tô về Thanh Hóa hoạt động đã tìm đến nhà ông Đinh Chương Dương và ở chùa Vích gần một tháng. Sau đó, ông Đinh Chương Phượng - con trai nhà cách mạng Đinh Chương Dương đã bố trí đưa các đồng chí Tố Hữu, Lê Tất Đắc về nhà mẹ Tơm.

Gác chuông chùa Trần - nơi thành lập chi bộ Đảng Cộng sản

Chùa được xây dựng từ thời Trần ở làng Trần Thôn, xã Hà Ngọc (nay là xã Hà Trung). Cách đây 95 năm, tại gác chuông chùa Trần, vào ngày 10/10/1930, dưới sự chứng kiến của đại diện Xứ ủy Trung kỳ, Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên của huyện Hà Trung được thành lập (sau này là Đảng bộ huyện), gồm có 5 đảng viên là các đồng chí Nguyễn Xuân Phương, Mai Tự Cường, Nguyễn Văn Huệ, Đào Xuân Nghinh, Đào Xuân Tỵ. Đây là một trong 6 chi bộ đảng đầu tiên trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa ra đời vào năm 1930. Tại hội nghị này, đồng chí Nguyễn Xuân Phương đã được bầu làm bí thư chi bộ.

Ngay sau khi ra đời, thực hiện nhiệm vụ của cấp trên giao, Chi bộ Đảng Cộng sản Hà Trung đã bắt tay ngay vào việc in truyền đơn và tổ chức một cuộc rải truyền đơn kêu gọi Nhân dân đứng dậy đấu tranh chống đế quốc, phong kiến để phối hợp, ủng hộ cao trào Xô Viết - Nghệ Tĩnh (1930-1931). Với địa thế kín đáo và dễ thoát hiểm khi bị kẻ thù tấn công, chùa Trần là nơi thường xuyên lui tới của các chiến sĩ cách mạng trong thời kỳ hoạt động bí mật. Ngay trong đêm 22 rạng ngày 23/1/1931, 5 đồng chí đảng viên và một số quần chúng ưu tú đã tích cực triển khai việc rải truyền đơn và hoàn thành đúng dự kiến ở các địa điểm được phân công, không có đồng chí nào bị địch phát hiện trong lúc làm nhiệm vụ. Những tờ truyền đơn đã tới nhiều địa điểm trên đất Hà Trung (cũ), kẻ thù hoang mang lo sợ về sự bùng phát của phong trào cộng sản. Đối phó với tình hình trên, Tri phủ Hà Trung lúc bấy giờ báo cáo lên Tổng đốc Thanh Hóa và cho binh lính lùng sục khắp nơi. Đồng chí Đào Văn Tỵ và Nguyễn Văn Huệ bị bắt sau đó và bị đưa về giam tại nhà lao tỉnh. Ngay khi được thả tự do, đồng chí Nguyễn Văn Huệ đã cùng các đồng chí khác trong Chi bộ nhóm họp, bàn biện pháp đối phó và có những phương án hoạt động phù hợp với tình hình mới. Nhờ vậy, trong suốt các thời kỳ đấu tranh cách mạng về sau này, tổ chức cơ sở đảng, tổ chức quần chúng và phong trào cách mạng của Hà Trung luôn phát triển vững mạnh.

Gác chuông chùa Trần hay chùa Vích là biểu tượng sáng ngời của ý chí cách mạng. Từ đó, những ngọn lửa cách mạng đã được thắp lên, soi đường cho phong trào đấu tranh giành độc lập dân tộc. Và hôm nay, những ngọn lửa ấy không chỉ là niềm tự hào, mà còn là động lực thôi thúc thế hệ trẻ tiếp bước cha anh xây dựng quê hương.

Bài và ảnh: Tăng Thúy