Xuất nhập khẩu hàng hóa bằng container qua Cảng Nghi Sơn chưa như kỳ vọng

Vị trí thuận lợi mang tính chất kết nối vùng, lại được hậu thuẫn bởi nhiều chính sách kích cầu từ tỉnh, Cảng Nghi Sơn từng được đặt hy vọng như “bệ phóng” cho hoạt động logistics và xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, sau nhiều nỗ lực, kết quả thực tế vẫn chưa như kỳ vọng khi lượng hàng hóa, nhất là hàng container qua cảng còn khá khiêm tốn.

Xuất khẩu hàng hóa bằng container qua Cảng Nghi Sơn.

Lợi thế chiến lược và chính sách ưu đãi mạnh mẽ

Cảng biển Nghi Sơn có nhiều lợi thế về điều kiện tự nhiên và vị trí địa lý. Nằm tại trung tâm khu vực Bắc Trung bộ, tiếp giáp Quốc lộ 1A, đường sắt Bắc - Nam và đường cao tốc Bắc - Nam, cảng dễ dàng kết nối với các khu công nghiệp, trung tâm sản xuất trong và ngoài tỉnh. Cảng có khả năng tiếp nhận tàu trọng tải 70.000 DWT - 100.000 DWT và là một trong số ít cảng ở miền Trung có thể khai thác tàu container cỡ lớn.

Hệ thống Cảng biển Nghi Sơn với quy hoạch 52 bến và khu bến đã, đang được đầu tư bởi nhiều nguồn lực, bao gồm 10 bến container, 22 bến tổng hợp, 20 bến và khu bến chuyên dụng. Trong số này, có 25 bến cảng đã đi vào vận hành gồm 13 bến cảng tổng hợp và 12 bến cảng chuyên dùng. Tại khu vực cảng tổng hợp, có 7 bến đang tiếp tục triển khai đầu tư xây dựng; trong đó có 4 bến của Công ty CP Tập đoàn VAS Nghi Sơn; 2 bến của Công ty TNHH Công nghiệp Long Sơn; 1 bến của Công ty TNHH Quang Trung. Khu cảng container hiện đã chấp thuận chủ trương đầu tư cho Công ty CP Tập đoàn VAS Nghi Sơn 4 bến và Công ty TNHH Long Sơn 4 bến; trong đó, bến số 3 của Công ty TNHH Long Sơn đang được triển khai xây dựng để sớm hình thành cảng container chuyên dụng đầu tiên tại Thanh Hóa.

Nhằm khuyến khích các doanh nghiệp sử dụng dịch vụ cảng, đặc biệt là vận tải container, tỉnh Thanh Hóa đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ trực tiếp và gián tiếp. Gần đây nhất, Nghị quyết số 248/2022/NQ-HĐND ngày 13/7/2022 của HĐND tỉnh (gọi tắt là NQ 248) đã nâng mức hỗ trợ và mở rộng đối tượng được hưởng chính sách.

Theo đó, tỉnh Thanh Hóa bổ sung chính sách hỗ trợ các phương tiện vận tải nội địa bằng container với mức 300 triệu đồng/chuyến; tăng mức hỗ trợ các phương tiện vận tải biển quốc tế qua Cảng Nghi Sơn lên 500 triệu đồng/chuyến (tăng 300 triệu đồng/chuyến so với chính sách hỗ trợ trước đây theo Nghị quyết 166/2019/NQ-HĐND ngày 4/4/2019 của HĐND tỉnh). Đồng thời, bổ sung nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân thực hiện xuất nhập khẩu hàng hóa bằng container qua Cảng Nghi Sơn đối với hàng hóa mở tờ khai và không mở tờ khai tại Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa. Các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân thực hiện xuất, nhập khẩu hàng hóa bằng container qua Cảng Nghi Sơn được hỗ trợ 2 triệu đồng/container 20 feet và 3 triệu đồng/container 40 feet khi mở tờ khai tại Hải quan Thanh Hóa; hỗ trợ 700.000 đồng/container 20 feet và 1 triệu đồng/container 40 feet khi doanh nghiệp không mở tờ khai tại Hải quan Thanh Hóa.

Đây là bước tiến lớn trong việc cụ thể hóa chủ trương phát triển xuất nhập khẩu thông qua Cảng Nghi Sơn.

Kết quả khiêm tốn

Hiện nay, hàng hóa qua Cảng biển Thanh Hóa đã vượt xa các kịch bản dự báo trong quy hoạch chi tiết Nhóm Cảng biển Bắc Trung bộ (nhóm 2) giai đoạn đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 được Bộ Giao thông Vận tải phê duyệt. Theo thống kê của Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam, năm 2024, sản lượng hàng hóa thông qua cảng biển Thanh Hóa đạt 56,27 triệu tấn. Trong tổng sản lượng này, hàng hóa xuất khẩu qua Cảng Nghi Sơn chiếm tới 99,8% với 56,14 triệu tấn. Tuy nhiên, trong cơ cấu nguồn hàng thì hàng khô và hàng rời chiếm tới 64,5%; hàng lỏng chiếm 35%; hàng container chỉ đạt sản lượng 0,27 triệu tấn (tương đương 21.061 TEU).

Cơ cấu hàng xuất khẩu qua Cảng Nghi Sơn hiện chủ yếu là đá trắng, dăm gỗ..., những mặt hàng có giá trị gia tăng không cao.

Theo Ban Quản lý Khu Kinh tế Nghi Sơn và các Khu công nghiệp tỉnh Thanh Hóa, kể từ khi triển khai chính sách hỗ trợ, kích cầu hoạt động xuất nhập khẩu bằng container đến nay, Cảng Nghi Sơn đã có 3 hãng tàu quốc tế mở tuyến vận chuyển container qua cảng, góp phần mở rộng mạng lưới logistics, tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp tại Thanh Hóa và khu vực lân cận như Nghệ An, Hà Tĩnh. Nhiều tỉnh, thành phố đã đến tìm hiểu mô hình hỗ trợ xuất nhập khẩu qua cảng để học tập kinh nghiệm.

Tuy nhiên, cũng theo đánh giá của đơn vị, tần suất tàu cập cảng hiện chỉ khoảng 10 ngày/chuyến, còn khá khiêm tốn so với nhu cầu thực tế. Cùng với đó, hiện cơ cấu hàng hóa xuất, nhập khẩu tại Cảng Nghi Sơn đang bị mất cân đối. Các mặt hàng xuất khẩu chủ yếu là đá trắng, bột đá, sắn lát, giấy - những mặt hàng có giá trị gia tăng không cao. Đối với hàng nhập khẩu, lượng container qua cảng chủ yếu là vỏ rỗng hoặc hàng có giá trị thấp như phế liệu, sắt vụn, dẫn đến nguồn thu ngân sách từ container chưa đáng kể. Theo đó, số thu ngân sách từ xuất nhập khẩu hàng hóa bằng container qua Cảng Nghi Sơn kể từ thời điểm NQ 248 có hiệu lực mới chỉ đạt 24 tỷ đồng.

Ngoài nguyên nhân khách quan do nhiều doanh nghiệp FDI vẫn trung thành với các cảng truyền thống như Hải Phòng, Cái Lân, Đà Nẵng do đã ký hợp đồng lâu dài với các đối tác logistics quốc tế, nhiều doanh nghiệp phần nào cũng vẫn còn e ngại về tính ổn định, thiếu tính chuyên nghiệp trong dịch vụ container tại Cảng Nghi Sơn. Theo đó, Nghi Sơn chưa có cầu cảng container chuyên dụng đi vào hoạt động. Hoạt động khai thác container hiện vẫn tận dụng từ cảng tổng hợp, khiến thời gian xếp dỡ dài, chi phí phát sinh cao. Cùng với đó, việc chưa có bến cảng chuyên dụng hoạt động khiến máy móc, thiết bị chuyên dụng còn thiếu. Hệ thống kho bãi chưa đồng bộ, không có bãi container đủ tiêu chuẩn để lưu trữ hàng hóa lâu dài. Cùng với đó, hệ sinh thái logistics tại khu vực Cảng Nghi Sơn còn sơ khai. Chưa có các doanh nghiệp đầu tư vào vận tải container đường bộ chuyên dụng, thiếu trung tâm logistics cấp vùng, chưa có cảng cạn ICD, kho ngoại quan hoặc các điểm tập kết hàng hóa quy mô lớn. Điều này khiến cho chi phí lưu thông nội địa vẫn cao, chưa tạo được ưu thế rõ rệt so với các cảng biển khác.

Hiện nay, 8/10 bến cảng container theo quy hoạch đã có chủ đầu tư; tuy nhiên hiện mới chỉ có bến số 3 của Công ty TNHH Long Sơn đang được triển khai đầu tư xây dựng. Chủ đầu tư dự kiến giai đoạn 2 sẽ được xây dựng bến container số 5, 6 và khu phát triển logistics có diện tích 28,8ha, thời gian đi vào hoạt động cuối năm 2030. Với năng lực trung chuyển từ 1 đến 1,2 triệu container thể tích 40m3/năm, Cảng container Long Sơn đi vào hoạt động sẽ là một trong 10 cảng container lớn nhất của Việt Nam. Cùng với hệ thống cảng biển đã được đầu tư hiện đại tại Khu Kinh tế Nghi Sơn như Cảng Quốc tế Nghi Sơn, Cảng PTSC Nghi Sơn sẽ tạo thành mạng lưới cảng biển liên hoàn, có khả năng tiếp nhận các tàu hàng trọng tải lớn và siêu lớn, với nhiều loại hàng hóa siêu trường, siêu trọng thuận lợi ra vào bốc xếp hàng hóa. Đây cũng là điều kiện thuận lợi để đưa Nghi Sơn trở thành một trong những trung tâm cảng biển lớn nhất của cả nước.

Trong dài hạn, để Cảng Nghi Sơn phát huy vai trò trung tâm xuất nhập khẩu của tỉnh, cần một chiến lược tổng thể và các giải pháp đồng bộ, lâu dài như hiện đại hóa hệ thống xếp dỡ và mở rộng diện tích kho bãi, bãi container; đồng thời, thu hút đầu tư vào lĩnh vực logistics với các dự án cảng cạn ICD, trung tâm logistics cấp vùng, dịch vụ vận tải container, kho ngoại quan... Cùng với đó, chính sách kích cầu cần được duy trì lâu dài và đặc thù đối với các hãng tàu, doanh nghiệp logistics và chủ hàng lớn nhằm khuyến khích chuyển dịch bền vững hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa container về Cảng Nghi Sơn.

Bài và ảnh: Minh Hằng