Lịch sử hiện đại đầy rắc rối của “thùng thuốc súng” Gaza

Dải Gaza từ lâu được ví là một “thùng thuốc súng”, nó đã phát nổ sau khi các chiến binh Hamas tấn công miền nam Israel vào ngày 7/10/2023, châm ngòi cho một chiến dịch quân sự tàn khốc của Israel tại đây.

Vụ nổ sau cuộc không kích của Israel tại Gaza, ngày 7/10/2023. Ảnh: AP.

Đề xuất mới nhất của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump rằng những người Palestine phải di dời và Hoa Kỳ sẽ “sở hữu” Gaza có thể gây ra những căng thẳng mới ở vùng đất nằm tách biệt trên Biển Địa Trung Hải này.

Dưới đây là cái nhìn về lịch sử hiện đại đầy rắc rối của Dải Gaza:

1948 - 1967: Ai Cập kiểm soát Gaza

Trước cuộc chiến tranh liên quan đến việc thành lập Israel năm 1948, Gaza ngày nay là một phần của vùng đất rộng lớn ở Trung Đông dưới sự cai trị của thực dân Anh. Sau khi Israel đánh bại liên minh các quốc gia Ả Rập, quân đội Ai Cập được giao quyền kiểm soát một dải đất nhỏ nằm giữa Israel, Ai Cập và Địa Trung Hải.

Trong chiến tranh, khoảng 700.000 người Palestine đã phải chạy trốn hoặc buộc phải rời bỏ nhà cửa của họ ở nơi hiện là Israel - một cuộc di dời hàng loạt mà họ gọi là Nakba hay “thảm họa”. Hàng chục nghìn người Palestine đã đổ xô đến dải đất này.

Dưới sự kiểm soát của quân đội Ai Cập, những người tị nạn Palestine ở Gaza bị mắc kẹt, vô gia cư và không quốc tịch. Ai Cập không coi họ là công dân và Israel không cho họ trở về nhà. Nhiều người được UNWRA, cơ quan của Liên hợp quốc về người tị nạn Palestine, hỗ trợ. Trong khi đó, một số thanh niên Palestine đã trở thành “fedayeen” - những chiến binh nổi loạn tiến hành các cuộc đột kích vào Israel.

1967 - 1993: Israel nắm quyền kiểm soát

Israel giành quyền kiểm soát Gaza từ Ai Cập trong cuộc chiến tranh Trung Đông năm 1967, khi họ cũng chiếm được Bờ Tây và Đông Jerusalem - những khu vực vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Israel. Chính quyền Palestine được quốc tế công nhận, quản lý các khu vực bán tự trị của Bờ Tây bị chiếm đóng.

Israel đã xây dựng hơn 20 khu định cư Do Thái ở Gaza trong thời gian này. Nước này cũng đã ký một hiệp ước hòa bình với Ai Cập tại Trại David - một hiệp ước được đàm phán bởi Tổng thống Hoa Kỳ Jimmy Carter.

Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sissi đã nhắc đến hiệp ước này khi ông từ chối cho phép người tị nạn Palestine từ Gaza vào Ai Cập, nói rằng khả năng các chiến binh xâm nhập vào Ai Cập sẽ đe dọa đến nền hòa bình lâu đời giữa Israel và Ai Cập.

Cuộc nổi dậy đầu tiên của người Palestine chống lại sự chiếm đóng của Israel nổ ra ở Gaza vào tháng 12/1987, mở đầu cho hơn 5 năm biểu tình liên tục và bạo lực đẫm máu. Cũng trong thời gian này, nhóm chiến binh Hồi giáo Hamas được thành lập ở Gaza.

1993 - 2005: Chính quyền Palestine nắm quyền

Trong một thời gian, các cuộc đàm phán hòa bình đầy hứa hẹn giữa các nhà lãnh đạo Israel và Palestine khiến tương lai của Gaza trở nên tươi sáng hơn.

Sau hiệp định Oslo - một loạt thỏa thuận giữa Thủ tướng Israel Yitzhak Rabin và nhà lãnh đạo Tổ chức Giải phóng Palestine Yasser Arafat đặt nền tảng cho giải pháp hai nhà nước - quyền kiểm soát Gaza đã được trao cho Chính quyền Palestine mới thành lập.

Nhưng sự lạc quan này không kéo dài được lâu. Một loạt các cuộc tấn công tự sát của người Palestine do các chiến binh Hamas thực hiện, vụ ám sát Rabin năm 1995 do một người Do Thái theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan thực hiện đã cản trở các nỗ lực hòa bình do Hoa Kỳ lãnh đạo. Một nỗ lực hòa bình khác đã sụp đổ vào cuối năm 2000 với sự bùng nổ của cuộc nổi dậy Palestine lần thứ hai.

Khi cuộc nổi dậy lắng xuống vào năm 2005, Thủ tướng Israel lúc bấy giờ là Ariel Sharon đã chỉ đạo một cuộc rút quân đơn phương khỏi Gaza, di dời toàn bộ quân đội Israel và khoảng 9.000 người định cư trong một động thái gây chia rẽ sâu sắc ở Israel.

2005 - 2023: Hamas nắm quyền

Chỉ vài tháng sau khi Israel rút quân, Hamas đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử quốc hội trước Fatah, đảng chính trị lâu đời ở Palestine. Sau nhiều tháng đấu đá nội bộ, Hamas đã giành quyền kiểm soát Gaza từ Chính quyền Palestine do Fatah lãnh đạo một cách bạo lực.

Israel và Ai Cập đã áp đặt lệnh phong tỏa tàn khốc lên lãnh thổ này, theo dõi dòng hàng hóa và người ra vào. Trong gần hai thập kỷ, lệnh đóng cửa đã làm tê liệt nền kinh tế, khiến tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt và thúc đẩy chủ nghĩa quân phiệt trong khu vực.

Qua các cuộc chiến tranh trước đó và vô số các trận chiến với Israel sau này, đã tàn phá Gaza. Hamas ngày càng trở nên hùng mạnh hơn. Nhóm này đã xây dựng một chính phủ, bao gồm lực lượng cảnh sát, các bộ và các nhà ga biên giới được trang bị máy dò kim loại và kiểm soát hộ chiếu.

Cuộc tấn công của Hamas năm 2023 châm ngòi cho cuộc chiến tranh Israel-Hamas

Cuộc tấn công của Hamas vào ngày 7/10/2023 đã giết chết khoảng 1.200 người, chủ yếu là thường dân, và ​​khoảng 250 người bị bắt làm con tin. Hơn 100 con tin đã được giải thoát trong lệnh ngừng bắn kéo dài một tuần vào tháng 11/2023, 8 người đã được cứu sống và hàng chục thi thể đã được lực lượng Israel thu hồi.

Theo các cơ quan y tế địa phương, cuộc chiến trên không và trên bộ của Israel đã giết chết hơn 47.000 người Palestine, hơn một nửa trong số đó là phụ nữ và trẻ em. Cuộc chiến đã khiến nhiều khu vực rộng lớn bị tàn phá và khiến khoảng 90% dân số Gaza là 2,3 triệu người phải di dời.

Theo giai đoạn đầu tiên của lệnh ngừng bắn mới nhất, có hiệu lực vào ngày 19/1/2025, Hamas sẽ thả tổng cộng 33 con tin, 8 người trong số đó Hamas nói đã chết, để đổi lấy gần 2.000 tù nhân Palestine. Lực lượng Israel đã rút lui khỏi hầu hết các khu vực và cho phép hàng trăm nghìn người Palestine trở về miền bắc Gaza.

Các cuộc đàm phán về giai đoạn thứ hai, sẽ chấm dứt chiến tranh và trao trả khoảng 60 con tin còn lại. Nếu các nhà trung gian là Hoa Kỳ, Qatar và Ai Cập không thể làm trung gian cho một thỏa thuận giữa Israel và Hamas, cuộc chiến có thể tiếp tục vào đầu tháng 3 năm nay.

TD