“Múa rùa” - điệu múa độc đáo trong Tết nhảy của đồng bào Dao ở thị trấn Ngọc Lặc

Mặc dù trải qua nhiều biến cố thiên di, nhưng đồng bào dân tộc Dao ở xã Ngọc Khê (nay là thị trấn Ngọc Lặc), huyện Ngọc Lặc vẫn duy trì, gìn giữ được nhiều nét văn hóa truyền thống, đặc biệt là làn điệu “Múa rùa” độc đáo, vui nhộn.

Làn điệu “Múa rùa” của đồng bào dân tộc Dao ở thị trấn Ngọc Lặc.

“Múa rùa” là một trong những hình thức diễn xướng dân gian tiêu biểu, đặc sắc, một nghi lễ không thể thiếu trong Tết nhảy của người Dao ở thị trấn Ngọc Lặc, thường diễn ra vào dịp cuối năm, hoặc vào ngày Tết Nguyên đán khi công việc đồng áng đã xong xuôi. Nghi lễ này được tổ chức nhằm tạ ơn thần linh, trời, đất đã cứu giúp người Dao thoát chết và có cơ hội được mưu sinh, an lạc trên mảnh đất mới. Trước khi múa, người ta phải chuẩn bị các dụng cụ như dao, kiếm, chuông, khèn, sập xèng, trống... Trong đó, kiếm được coi là thứ vũ khí, khí tài để bảo vệ bản làng, chuông đúc bằng đồng và được dùng trong dịp lễ, tết của người Dao và tất cả các dụng cụ, nhạc cụ sẽ tạo nên một bản âm hưởng vang dội trong điệu múa. Người múa tay cầm chuông, lúc đi, lúc chạy lom khom theo hình lượn tròn quanh đàn cúng, lúc đi ngược, lúc chạy xuôi, múa theo sự chỉ huy của ông thầy cúng, diễn tả các động tác vây tìm, bắt rùa, trói rùa khiêng về để dâng cúng Bàn Vương và các vị thần thánh, tổ tiên theo nhịp trống, khèn. Thường thì, trong Tết nhảy, điệu “Múa rùa” được múa lặp đi, lặp lại từ 12 - 15 lượt. Đặc biệt, trong điệu “Múa rùa” không thể thiếu những lời hát do chính ông thầy cúng - người chỉ huy trưởng thể hiện với ý nghĩa cầu mong những điều tốt đẹp nhất sẽ đến với họ hàng, dân bản, cầu mong mùa màng bội thu, đời sống đủ đầy, no ấm, con cháu thảo hiền, để cho con cháu biết về nguồn gốc của mình, qua đó phát huy sức mạnh đoàn kết để phát triển kinh tế. Đồng thời, mời thần linh, trời đất, tổ tiên chứng giám cho lễ tạ ơn của đồng bào dân tộc Dao, cầu xin tổ tiên phù hộ, che chở cho mọi thành viên trong gia tộc mạnh khỏe, làm ăn phát đạt, thóc lúa đầy bồ, dân làng, mọi nhà may mắn, bình yên, hạnh phúc.

Có thể nói, “Múa rùa” là hình thức sinh hoạt văn hóa không thể thiếu trong đời sống tinh thần của đồng bào Dao miền núi xứ Thanh. Tiếng bước chân nhảy múa, tiếng cười nói rôm rả của người xem, tiếng trống, tiếng chiêng với tiết tấu dồn dập làm cho không khí vui nhộn. Bên cạnh đó, “Múa rùa” không chỉ đơn thuần mang yếu tố nghệ thuật, tâm linh mà còn là sự kế thừa văn hóa truyền thống, có ý nghĩa giáo dục sâu sắc, là sự tái diễn lại hoạt động trong lao động, sản xuất, trong cuộc sống đời thường. Đây là những di sản văn hóa phi vật thể vô cùng quý giá trong kho tàng văn hóa nghệ thuật của đồng bào Dao rất cần được bảo tồn và phát huy.

Bài và ảnh: Khánh Linh