Đưa những vở diễn “vàng” lên sân khấu

Được đánh giá cao về nội dung, chất lượng nghệ thuật, giá trị tư tưởng và hiệu quả tuyên truyền; thế nhưng, nhiều vở diễn “vàng” vẫn khá im hơi lặng tiếng trên sân khấu nghệ thuật.

Vở chèo “Vụ án Am Bụt Mọc” của Nhà hát nghệ thuật truyền thống Thanh Hóa, được đánh giá cao về nội dung và chất lượng nghệ thuật.

Cách đây chừng dăm, bảy năm, vở “Hai người mẹ” của Đoàn nghệ thuật Tuồng Thanh Hóa đã giành về nhiều HCV, HCB khi tham gia hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc. Cốt truyện xoay quanh trục chiến tranh, với những mất mát, hy sinh vừa thầm lặng, vừa quyết liệt của các chiến sĩ đặc công và hai Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, đã tạo ra sức lay động lớn đối với hội đồng nghệ thuật và khán giả. Trong đó, hình tượng hai người mẹ – một mẹ Thanh Hóa có công sinh thành, một mẹ Quảng Nam có công nuôi giấu, dưỡng dục - được khắc họa như hai bản tình ca, mang hai âm hưởng bi hùng. Trong tác phẩm đặc sắc này, lớp diễn cuối có lẽ đã lấy của khán giả nhiều nước mắt nhất. Đó là khi bà mẹ xứ Thanh đón người con từ chiến trường về, tất cả chỉ gói gọn trong chiếc ba lô ngày anh lên đường. Đạo diễn đã dùng miếng tuồng cổ “Dự Nhượng đả long bào” để khắc họa hình ảnh bà mẹ mơ sảng lấy roi đánh vào chiếc ba lô như khi mẹ dạy con thuở thiếu thời: “mấy đứa làng trên xóm dưới đã về cả rồi, còn mày... mày còn đi đâu, sao không về với mẹ?”. Thành công của tác phẩm không chỉ bởi nó đã phả vào tuồng hơi thở thời đại, mà còn giữ được hồn cốt của môn nghệ thuật bác học này. Mặc dù là vở tuồng hiện đại, bối cảnh hiện đại, song không gian cách điệu của tuồng thể hiện đầy ắp qua từng mảng miếng, từng lối diễn. Đặc biệt, nó còn cho thấy sự thể nghiệm mới, sự phá cách đầy táo bạo và tài hoa trong nghệ thuật tuồng của các nghệ sĩ xứ Thanh.

Cùng với tuồng thì chèo cũng là bộ môn nghệ thuật thường ghi đậm dấu ấn “vàng” tại các hội thi, hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc. Trong đó, vở “Gươm báu truyền ngôi” được xây dựng dựa trên một cốt chuyện dân gian. Vấn đề được đặt ra tuy không mới, nhưng ý nghĩa và giá trị của nó thì chưa hề cũ, đó là “phẩm chất, tài năng và lý tưởng cao đẹp của người nắm giữ trọng trách sẽ là yếu tố quyết định đối với vận mệnh quốc gia, dân tộc”. Tác phẩm tham dự Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc tại Quảng Ninh năm 2013, được đánh giá cao về chất lượng nghệ thuật, nhuần nhị bản sắc nghệ thuật chèo. Nhờ đó, tác phẩm đã mang về 2 HCV, 4 HCB cho Đoàn nghệ thuật Chèo Thanh Hóa. Năm 2016, Đoàn nghệ thuật Chèo Thanh Hóa đã dàn dựng thành công vở “Tấm lòng vàng” và tham gia Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc tại Ninh Bình, mang về 3 HCV, 3 HCB. Gần đây nhất, năm 2019, vở diễn “Vòng vây nghiệt ngã” của Đoàn nghệ thuật Chèo đã giành giải xuất sắc đề tài môi trường và mang về 1 HCV, 3 HCB cho các nghệ sĩ, diễn viên...

Các tác phẩm “vàng” là thành quả của quá trình lao động nghệ thuật miệt mài, sự tâm huyết của người nghệ sĩ và cả kinh phí đầu tư xây dựng vở diễn. Nhiều tác phẩm được đánh giá cao về nội dung, chất lượng nghệ thuật, giá trị tư tưởng và hiệu quả tuyên truyền, cổ vũ, thực hiện các nhiệm vụ chính trị, văn hóa – xã hội của quê hương, đất nước. Tuy nhiên, khép lại các hội thi, hội diễn với nhiều lời tán dương và những tấm huy chương quý giá, thì vấn đề khiến nhiều người đau đáu là đất diễn cho các tác phẩm “vàng”. Bởi thực tế, không có nhiều tác phẩm được trình diễn và đến gần với đông đảo công chúng. Trong khi, chinh phục khán giả và sống trong lòng khán giả mới là mục tiêu hay đích đến cuối cùng của nghệ thuật.

Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, song không thể phủ nhận, sự “èo uột” của sân khấu truyền thống những năm qua đã khiến không ít người, ngay cả với những khán giả trung thành của tuồng, chèo, cải lương cũng có cái nhìn bi quan về sự tồn tại và sức sống của các bộ môn nghệ thuật này. Rồi từng có một giai đoạn, các đoàn nghệ thuật truyền thống Thanh Hoá cứ mãi loay hoay trên lối đi hẹp, khi “thị trường nghệ thuật” dành cho tuồng, chèo, cải lương bị thu gọn lại trong các hoạt động phục vụ nhiệm vụ chính trị là chủ yếu. Các vở diễn mới không nhiều và các hoạt động biểu diễn phục vụ công chúng cũng khá hạn hữu.

Chưa hết, các bộ môn nghệ thuật truyền thống đã đi qua thời hoàng kim và đang phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt hay sự lấn át của nhiều loại hình nghệ thuật giải trí mới, hấp dẫn. Nhiều khán giả trẻ đang quay lưng với sân khấu truyền thống, bởi sự không phù hợp của nó với lối sống nhanh, hưởng thụ nhanh hiện nay. Ví như họ thích nghe những ca từ, giai điệu nhanh, bắt tai chứ không thể “thấm” nổi một câu chèo nhấn nhá dài và càng không thể nghe để hiểu hết ý nghĩa của một câu tuồng cổ. Điều đó khiến cho những người quan tâm đến văn hoá truyền thống và có tâm với nghề, không khỏi đau đáu trước sự heo hắt của ánh đèn sân khấu. Đồng thời, vì thiếu đất diễn đã khiến cho nhiệt huyết, tài năng của người nghệ sĩ và đặc biệt là giá trị của các tác phẩm, không những không thể đi sâu vào đời sống, mà thậm chí có thể bị quên lãng ngay trên “đỉnh vinh quang”.

Vậy, làm thế nào để phá vỡ sự im hơi lặng tiếng của sân khấu và đưa các tác phẩm “vàng” sống trong đời sống đích thực của nó là dưới ánh đèn sân khấu? Từ đó, để những “khuôn vàng thước ngọc” ấy không bị rơi rớt mất. Nghệ sĩ Nhân dân Hàn Văn Hải, Phó Giám đốc Nhà hát nghệ thuật truyền thống Thanh Hóa, cho rằng: Các đoàn nghệ thuật cần được đầu tư kinh phí để xây dựng vở mới có chất lượng cả về nội dung, nghệ thuật, tư tưởng, mang hơi thở cuộc sống và gần gũi với khán giả. Đặc biệt, cần có cơ chế để thu hút, đào tạo và sử dụng tài năng trẻ - những nghệ sĩ trẻ vừa có tài, vừa tâm huyết với sân khấu. Từ đó, tạo ra lớp kế cận chất lượng và tạo điểm tựa giúp nghệ thuật truyền thống vượt qua ranh giới của sự mai một.

Bài và ảnh: Hoàng Xuân