Trăn trở để nâng tầm giá trị bưởi đặc sản Luận Văn

Bưởi Luận Văn là một trong những sản phẩm đặc hữu của tỉnh Thanh Hóa, có nguồn gốc tại làng Luận Văn, xã Thọ Xương (Thọ Xuân). Bưởi chuyển màu đỏ gấc khi chín, rất đặc trưng. Có thời điểm, giống cây ăn quả có múi này tưởng chừng bị mai một, mất giống. Vào năm 2005, bưởi Luận Văn được đưa vào chương trình khôi phục và phát triển cây ăn quả đặc sản của tỉnh Thanh Hóa. Những cây bưởi đầu dòng ít ỏi còn sót lại trong các vườn nhà được tuyển chọn, phục tráng để nhân rộng.

Sản phẩm bưởi Luận Văn có nhiều ưu điểm nhưng phát triển chưa tương xứng với tiềm năng.

Sau đó, Viện Nghiên cứu rau quả - Học viện Nông nghiệp Việt Nam cũng ứng dụng tiến bộ khoa học để nhân giống loại cây trồng này. Khoảng chục năm trở lại đây, cùng với sự tuyên truyền tích cực của các cơ quan truyền thông, công tác quảng bá của huyện Thọ Xuân và người dân địa phương, bưởi Luận Văn ngày càng nổi tiếng xa gần.

Không những có màu đẹp mắt, giống bưởi quý từ xã Thọ Xương còn có mùi thơm dịu và để một vài tháng chưa hỏng. Bưởi thường chín đỏ nhất vào dịp Tết Nguyên đán hằng năm nên được nhiều người mua để thờ tổ tiên. Những lợi thế và đặc trưng riêng giúp bưởi Luận Văn phát triển thị trường tốt. Diện tích bưởi ngày càng được mở rộng ra nhiều thôn, xã trong vùng, như: Xuân Bái, Xuân Trường, thị trấn Lam Sơn và nhiều vùng khác trong và ngoài huyện. Gần đây, nhiều nhà vườn đã phát triển đại trà giống bưởi này theo quy mô khá lớn, áp dụng tiến bộ kỹ thuật nên đã gặt hái nhiều thành công.

Những ngày gần Tết Nguyên đán Nhâm Dần này, vùng trồng bưởi Luận Văn lại trở nên nhộn nhịp. Từ tháng 10, tháng 11 âm lịch, đã có nhiều tư thương về tận xã Thọ Xương để đặt mua “đứt” cả vườn bưởi, chờ đến ngày gần tết sẽ cung ứng ra thị trường. Tại địa phương ven bờ sông Chu này, có nhiều gia đình đã giàu lên từ giống bưởi đặc sản. Một trong những gia đình phát triển quy mô nhất là anh Lê Minh Tâm, thôn 8 có 1.000 gốc bưởi đã chục năm tuổi được trồng trên 2 ha, mỗi năm, cho thu nhập hàng trăm triệu đồng. Thống kê từ UBND xã Thọ Xương, ngoài hơn 35 ha bưởi Luận Văn được chuyên canh tập trung, còn nhiều hộ dân phát triển trong các vườn nhà. Những năm gần đây, tổng giá trị sản phẩm nông nghiệp thu nhập từ vườn đồi trên địa bàn xã đạt khoảng 9,5 tỷ đồng, trong đó phần lớn là bưởi. Hiện nay, trồng bưởi phát triển mạnh nhất ở các thôn Luận Văn, Thủ Trinh và làng May. Tại xã lân cận Xuân Bái, gia đình ông Trịnh Đình Thành cũng phát triển 300 gốc bưởi. Theo ông, những năm gần đây, giá bưởi ổn định, thường dao động từ 50 đến 100 nghìn đồng mỗi quả tại vườn nên người trồng bưởi địa phương có thu nhập khá.

Tuy đã có những thành công ban đầu, nhưng khách quan nhìn nhận thì thị trường bưởi Luận Văn chủ yếu vẫn trong tỉnh Thanh Hóa, phục vụ nhu cầu một số ít người. So với những thương hiệu bưởi khác như Đoan Hùng, Phúc Trạch, Năm Roi, bưởi Diễn... thì Luận Văn còn khiêm tốn về khâu phát triển thương mại.

Tại hội nghị xét sản phẩm OCOP cấp tỉnh vào cuối năm 2020, dựa theo các tiêu chí, bưởi Luận Văn được nhiều sở, ngành đánh giá cao, nhưng cũng chỉ ra vị hơi chua, khá nhạt so với nhiều loại bưởi trên thị trường. Trao đổi vấn đề này với ông Cao Văn Cường, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, ông cho biết: Ngành nông nghiệp cũng trăn trở vấn đề này. Đúng là bưởi Luận Văn có màu đỏ rất đẹp, thơm và có nhiều ưu điểm so với các giống bưởi khác. Tuy mọng nước nhưng ăn khá nhạt nên khó phát triển thị trường diện rộng. Muốn cho chất lượng quả ngọt lên mà vẫn giữ được màu sắc và mùi thơm, có thể làm được. Tôi đã liên lạc với Viện Cây ăn quả Miền Bắc để trao đổi, tìm hướng cải tạo. Chúng tôi đã nung nấu 3 phương án: Cải tạo gen, lai tạo hoặc thuê nước ngoài triển khai. Những giải pháp này đều phải dài hơi, có kinh phí để triển khai thành dự án.

Vài năm gần đây, việc tìm đầu ra cho sản phẩm bưởi Luận Văn đang được triển khai tích cực. Công ty TNHH Nông nghiệp hiện đại Lam Sơn – Sao Vàng đã đề xuất để sản phẩm bưởi Luận Văn được công nhận sản phẩm OCOP 4 sao tỉnh Thanh Hóa hơn 1 năm qua. Khi sản phẩm trở nên nổi tiếng, nhiều đơn vị cung ứng cũng đã liên hệ để nhập bưởi đưa ra thị trường. Chị Nguyễn Thị Vân, Giám đốc HTX Sản xuất và Thương mại Vinaco tại TP Thanh Hóa, cho biết: Sau khi bưởi Luận Văn được công nhận sản phẩm OCOP, chúng tôi đã để ý đến sản phẩm này. Đợt tết âm lịch 2021 vừa qua, chúng tôi đã giới thiệu, bày bán được hơn 2.000 quả thì hết hàng. Dịp tết này, HTX chúng tôi đã liên kết, nhận bao tiêu sản phẩm với 2 nhà vườn để đưa sản phẩm ra thị trường tại TP Thanh Hóa. Chúng tôi cũng thành lập trang facebook “Bưởi tiến vua Luận Văn” để quảng bá sản phẩm, hiện có hàng nghìn lượt theo dõi.

Gần đây, một doanh nghiệp tại huyện Quảng Xương là Công ty CP Healthy Vina đã chiết xuất thành công sản phẩm “Na nô bưởi đỏ” từ bưởi Luận Văn. Sản phẩm này được sử dụng như một loại trà túi lọc để cung cấp vitamin C cho cơ thể, bước đầu đã có nhiều người tin dùng. Đây là một dạng chế biến sâu sản phẩm để hướng đến sự phát triển lâu dài, bền vững vùng chuyên canh bưởi đặc sản trên vùng đất Thọ Xuân. Ngoài ra, còn một số trang trại ở huyện Thạch Thành, với những vùng đồi thấp của tỉnh cũng phát triển loại bưởi này.

Với việc được bảo hộ chỉ dẫn địa lý từ năm 2013, bưởi Luận Văn có đủ yếu tố để phát triển thành thương hiệu mạnh. Khi thị trường càng rộng mở, thì vùng trồng bưởi mới được mở rộng theo quy luật cung – cầu. Khi ấy, những vùng bưởi mang thương hiệu của Thanh Hóa mới có điều kiện phát triển thâm canh sâu. Vấn đề là những cố gắng trong quảng bá, chế biến sâu, hay những trăn trở từ ngành nông nghiệp có được thực hiện hiệu quả?

Bài và ảnh: Lê Đồng