(Baothanhhoa.vn) - Trong hệ thống dân ca của người Mường, xường giao duyên là một trong những áng thơ tiêu biểu chứa đựng tâm tư, tình cảm, tâm hồn, trí tuệ, tập quán sinh hoạt và nghệ thuật giao tiếp. Vì vậy, người Mường Thanh Hóa nói chung và  người Mường huyện Ngọc Lặc nói riêng, từ bao đời nay gìn giữ như “báu vật” của mình để giao tiếp, ứng xử, là “bùa yêu” của đôi trai gái khi trao gửi lời yêu thương, ngợi ca vẻ đẹp của đất nước, tinh thần đoàn kết, tương thân, tương ái...

Đắm say điệu xường giao duyên đất Châu Ngọc

Trong hệ thống dân ca của người Mường, xường giao duyên là một trong những áng thơ tiêu biểu chứa đựng tâm tư, tình cảm, tâm hồn, trí tuệ, tập quán sinh hoạt và nghệ thuật giao tiếp. Vì vậy, người Mường Thanh Hóa nói chung và người Mường huyện Ngọc Lặc nói riêng, từ bao đời nay gìn giữ như “báu vật” của mình để giao tiếp, ứng xử, là “bùa yêu” của đôi trai gái khi trao gửi lời yêu thương, ngợi ca vẻ đẹp của đất nước, tinh thần đoàn kết, tương thân, tương ái...

Đắm say điệu xường giao duyên đất Châu NgọcXường giao duyên được biểu diễn tại Lễ hội văn hóa, du lịch Bàn Bù (Ngọc Lặc). Ảnh: Xuân Anh

Nguồn gốc của xường được lưu truyền lại rằng, từ khi “Đẻ đất, đẻ nước” bà Dạ Dần (nữ thần sáng tạo) gánh xường đi qua miền đất xứ Thanh, bỗng nhiên gánh xường đứt quai, một sọt rơi xuống mường Ai, còn đầu kia rơi xuống mường Ống, gánh xường còn rơi vãi khắp nơi, dân mường Ống, mường Ai bèn rủ nhau ra nhặt. Xường chính là “báu vật” của ông cha truyền lại từ đời này, qua đời khác, bởi vậy, người Mường Thanh Hóa nói chung và Ngọc Lặc nói riêng trân trọng, tự hào, giữ gìn và phát huy. Xường bao gồm cả xường chúc, xường cài hoa, xường giao duyên, trong số các loại xường, xường giao duyên là hình thức phong phú và có nhiều bài hát. Nội dung lời hát của xường giao duyên rất đa dạng, ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên, làng, bản, đất nước; tình yêu, lòng chung thủy, lòng can đảm, hình thể xinh đẹp, đức tính cần cù lao động của con người...

Cứ mỗi độ tết, đến xuân về, nam thanh, nữ tú người Mường lại rủ nhau hát đối từ bản nọ sang bản kia, lối thể hiện giản dị, mộc mạc, lời hát cất lên từ trái tim rạo rực thương yêu, không phân biệt địa vị cao thấp trong xã hội, hay hát xường vì vật chất. Nét độc đáo trong điệu xường giao duyên là lời ca được ứng khẩu ngay tại chỗ, không theo một khuôn mẫu có sẵn mà sáng tạo một cách linh hoạt, hài hòa. Vì vậy, xường giao duyên có sức sống bền bỉ trong lòng đồng bào dân tộc Mường, được mài giũa, chắt lọc qua nhiều thế hệ và làm phong phú thêm kho tàng văn hóa truyền thống của dân tộc. Trong nghệ thuật trình diễn, xường giao duyên của đồng bào dân tộc Mường, xường giao duyên của Ngọc Lặc được xem là đặc sắc nhất với một cấu trúc trình tự bắt buộc từng cung bậc tình cảm của đôi trai gái khi ngỏ lời yêu. Cấu trúc của xường giao duyên được chia thành hai phần: Phần thứ nhất là xường áng có rất nhiều bài như xường chào, xường nài, xường xướng, xường qua cầu, chạm cầu, đổ cầu; phần thứ hai là xường cài hoa lên bậc với 12 bậc khác nhau. Với những giá trị độc đáo, nhân văn sâu sắc, xường giao duyên của người Mường thuộc các xã Cao Ngọc, Thạch Lập, Minh Sơn của huyện Ngọc Lặc, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2017. Đây là niềm tự hào của đồng bào dân tộc Mường xứ Thanh nói chung và Ngọc Lặc nói riêng.

Xã Thạch Lập (Ngọc Lặc) được xem là cái nôi của điệu xường giao duyên. Nhận thức sâu sắc về những giá trị của xường giao duyên đối với đời sống tinh thần của Nhân dân, cũng như việc giáo dục truyền thống văn hóa cho thế hệ trẻ, nhiều năm qua, cấp ủy, chính quyền xã Thạch Lập đã chỉ đạo các thôn thành lập câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ. Thông qua các câu lạc bộ, xã đã phát động toàn thể hội viên tham gia sưu tầm vốn văn hóa dân gian của dân tộc Mường, đồng thời tổ chức dàn dựng, biểu diễn xường vào những buổi sinh hoạt cộng đồng, các ngày lễ lớn trong năm. Bên cạnh đó, xã Thạch Lập đã chú trọng tới việc “bồi đắp” những giá trị văn hóa truyền thống đến thế hệ trẻ, thông qua các nhà trường trên địa bàn xã. Nhận thức được vai trò, trách nhiệm của nhà trường trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương, các nhà trường đã có những việc làm thiết thực như thông qua những buổi ngoại khóa truyền dạy cho học sinh biết về nguồn gốc, nội dung và những giá trị đặc sắc của xường giao duyên.

Ông Phạm Văn Huy, Chủ tịch UBND xã Thạch Lập cho biết: Cấp ủy, chính quyền xã Thạch Lập luôn quan tâm tới việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt những giá trị văn hóa đặc sắc của xường giao duyên. Hàng năm, xã chủ động xây dựng, triển khai kế hoạch tuyên truyền, vận động Nhân dân gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống của ông cha để lại, thông qua việc tổ chức các hội nghị, cuộc họp ở xã, xóm, lồng ghép các phong trào, cuộc vận động ở khu dân cư. Bên cạnh đó, xã còn tích cực vận động hội viên trong câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ ở các thôn tham gia học hát xường do nghệ nhân truyền dạy.

Trao đổi với chúng tôi, ông Phạm Văn Đạt, Phó Chủ tịch UBND huyện Ngọc Lặc, cho biết: Xường nói chung và xường giao duyên nói riêng là một loại hình diễn xướng dân gian đặc sắc xuất hiện, tồn tại và phát triển trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Mường từ lâu đời. Trải qua bao biến động của lịch sử, loại hình sinh hoạt dân gian này vẫn tồn tại với những nét khác biệt, thể hiện sự tinh tế và tính bản địa đặc sắc. Năm 2017, xường giao duyên của người Mường thuộc các xã Cao Ngọc, Thạch Lập, Minh Sơn được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm vinh dự, tự hào, nhưng trách nhiệm cũng hết sức lớn lao, bởi lẽ đạt được danh hiệu này đã khó, giữ gìn và phát huy lại càng khó hơn. Trong thời gian qua, huyện Ngọc Lặc đã tăng cường công tác tuyên truyền, quảng bá giá trị của xường giao duyên đến đông đảo Nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ biết nhận biết giá trị của xường giao duyên. Bên cạnh đó, huyện Ngọc Lặc cũng đã mở 3 lớp học hát xường tại các xã Cao Ngọc, Minh Sơn, Thạch Lập truyền dạy những điệu xường, để người dân hiểu hết về những giá trị đặc sắc và cùng chung sức gìn giữ, phát huy. Trong thời gian tới, huyện sẽ tổ chức liên hoan, giao lưu, hội thi hát xường góp phần quảng bá phát huy giá trị di sản văn hóa hát xường Ngọc Lặc.

Thực tế cho thấy nghệ thuật diễn xướng xường giao duyên là loại nghệ thuật truyền khẩu, sẽ bị mài mòn theo năm tháng nếu không có biện pháp bảo tồn và phát huy. Vì vậy để bảo tồn và phát triển xường giao duyên đòi hỏi sự chung tay chung sức của các cấp, các ngành liên quan, đặc biệt là huyện Ngọc Lặc, nhằm phát huy những giá trị vốn có của loại hình nghệ thuật dân gian này, góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Xuân Anh



 {name} - {time}

 Trả lời

{body}
 {name}- {time}
{body}

0 bình luận

Ý kiến của bạn sẽ được biên tập trước khi đăng. Vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Địa phương

Xem thêm TP.Thanh Hóa

Thời tiết

Chia sẻ thông tin với bạn bè!
Tắt [X]