Làng biển... mùa xuân

Nàng xuân đến, khoác lên vạn vật, đất trời tấm áo mùa tươi tắn, tràn đầy sức sống. Sau những ngày nghỉ Tết Nguyên đán, khắp mọi vùng, miền trở lại nhịp sống thường nhật với tâm trạng hào hứng, phấn khởi, đợi mong. Về phía mặt trời, làng biển cũng căng tràn sắc xuân, sức xuân với nhiều hoạt động văn hóa, tín ngưỡng và bừng bừng khí thế lao động sản xuất dịp đầu xuân năm mới.

Cụm di tích Diêm Phố (Hậu Lộc) vẫn luôn là biểu tượng cho nét đẹp tín ngưỡng, tâm linh, mang đậm sắc thái văn hóa vùng biển.

Điểm tựa tâm linh

Về các làng biển dọc dài đất Việt nói chung, xứ Thanh nói riêng vào dịp đầu xuân năm mới, ai cũng có thể dễ dàng cảm nhận được nét đẹp văn hóa của người dân nơi đây. Đời người ngư phủ ướp mặn sóng gió trùng khơi, đánh cược cuộc đời mình với lòng biển mênh mông nên họ đặc biệt coi trọng tâm linh, tín ngưỡng. Vì lẽ đó, ở các làng biển, dường như không có nơi nào thiếu vắng bóng dáng của các đền, chùa, miếu, phủ... - đại diện cho căn cốt, cội nguồn văn hóa tâm linh, tín ngưỡng bản địa.

Điều đó lý giải vì sao, trải qua bao thăng trầm của thời gian, biến động lịch sử, Cụm di tích Diêm Phố (Hậu Lộc) vẫn luôn hiện hữu, là biểu tượng cho nét đẹp tín ngưỡng, tâm linh của làng, xã, mang đậm dấu ấn ngư nghiệp. Đúng như tên gọi, cụm di tích đa dạng sắc thái văn hóa tín ngưỡng bao gồm: Đền thờ Tứ vị thánh nương, đền thờ Thánh mẫu, chùa Liên Hoa, đền thờ Đức vua thông thủy – Nẹ Sơn, đền thờ Cá Ông... Ngoài ra, nơi đây còn một miếu nhỏ thờ vong hồn 344 người dân xã Ngư Lộc tử nạn trong chuyến đi biển đầy tai ương năm 1931. Các vị nhân thần, nhiên thần được thờ tự trong cụm di tích đều có sự liên hệ, gắn bó mật thiết với nghề biển. Vì vậy, vào các ngày rằm, mùng 1, những khi lễ, tết, xuân về, đông đảo cháu con làng biển lại tìm đến dưới mái đền, đình, chùa, miếu... thắp nén nhang thơm, thành kính dâng lễ nhằm cầu mong sức khỏe, bình an, nguồn “lộc biển” dồi dào sau mỗi chuyến ra khơi, vào lộng. Hẳn rằng, đó không chỉ là mong cầu của cá nhân mỗi con người mà là của cả một cộng đồng ngư nghiệp.

Nhiều nghi lễ quan trọng, có liên quan đến tín ngưỡng, văn hóa làng biển đều được tổ chức tại cụm di tích này trong niềm hân hoan, háo hức đón chờ của đông đảo người dân trong vùng và du khách thập phương. Các hoạt động tín ngưỡng, lễ hội tiêu biểu của làng biển Ngư Lộc vào dịp đầu xuân còn sôi nổi cho đến rằm tháng Giêng...

Cũng như Cụm di tích Diêm Phố (Hậu Lộc), từ lâu, đền Phúc đã trở thành nơi sinh hoạt văn hóa - tín ngưỡng đặc trưng của người dân vùng biển xã Quảng Nham (Quảng Xương). Đặc biệt, vào ngày mùng 1 tết hằng năm, dân làng đều cử ra 4 người có tuổi từ 50 trở lên, gia đình phương trưởng, tới đền xin đài âm dương. Ai trong số 4 người được thần ban cho sẽ là người đảm nhận trọng trách mở cửa ngõ trước sân đền, được nổi trống làng 3 hồi 9 tiếng. Đền Phúc không chỉ là ngôi đền linh thiêng gắn liền với cuộc đời và công trạng của những con người rạng danh trong sử sách Việt. Hơn hết, đây là nơi ghi dấu sự hình thành và phát triển của làng, xã. Những giá trị văn hóa - lịch sử mà ngôi đền có được, qua bao đời gìn giữ, vun đắp đã trở thành điểm tựa tinh thần cho người dân nơi đây sinh sống và phát triển nghề, niềm tự hào của các thế hệ cháu con hôm nay về truyền thống văn hóa – lịch sử, lao động sản xuất của quê hương.

“Chuyến biển” đầu năm

Với ý niệm “một năm khởi đầu từ mùa xuân”, “đầu có xuôi thì đuôi mới lọt”, các yếu tố tâm linh, tín ngưỡng càng trở nên đặc biệt quan trọng trong chuyến đi biển đầu năm. Do đó, nhiều nghi lễ độc đáo, đặc trưng của cư dân làng biển sẽ được thực hiện theo phong tục, tập quán từ ngàn đời xưa truyền lại.

Ví như tục cúng mở cửa biển của ngư dân các làng biển xứ Thanh trước chuyến biển đầu tiên dịp đầu xuân năm mới. Không có quy mô long trọng với sự tham gia của cả cộng đồng làng, xã như lễ cầu ngư hay các nghi lễ khác ở đây, tục cúng mở cửa biển diễn ra một cách gọn, nhẹ và mang tính cá nhân nhiều hơn. Tuy nhiên, tục cúng mở cửa biển vẫn có ý nghĩa rất riêng, được lưu giữ và truyền lại từ thế hệ này qua thế hệ khác. Anh Kiều Văn Phúc (thôn Hưng Phú, Hưng Lộc), người có hơn 35 năm gắn bó với biển nhiệt tình chia sẻ: “Ngay từ trước tết, các chủ tàu, thuyền đã lo đi xem ngày, giờ tốt, hợp mệnh để chuẩn bị cho chuyến biển đầu năm. Ở đây, chủ thuyền đặc biệt coi trọng, kỹ lưỡng trong việc đó. Thậm chí, họ còn xem cả tuổi, mệnh của “bạn thuyền” để đảm bảo đem lại nhiều điều may mắn, thuận lợi, tránh những điều đen đủi, bất trắc xảy ra”. Theo đó, tục cúng mở cửa biển không quy định ngày, giờ cụ thể mà phụ thuộc vào sự sắp xếp của từng chủ tàu, thuyền sao cho phù hợp, “đẹp” cho mình nhất. Địa điểm diễn ra tục cúng mở cửa biển cũng rất linh động. Vào những ngày sóng yên biển lặng, chủ thuyền có thể đưa thuyền ra biển và thực hiện nghi lễ ngay trên biển. Những khi biển động, sóng gào hay thời tiết diễn biến thất thường thì thực hiện nghi lễ ngay tại bến tàu, thuyền. “Nhiều người kỹ lưỡng hơn, họ cho thuyền ra neo ở đầu mũi Đông, vào dâng lễ với Đức vua thông thủy – Nẹ Sơn (đảo Nẹ) và thực hiện nghi lễ cúng mở cửa biển ngay tại vị trí thuyền neo đậu” – anh Phúc cho biết thêm.

Về phần lễ cúng, tuy không quá cầu kỳ nhưng cũng không được phép qua loa, hời hợt. Bằng tất cả tấm lòng thành, ý niệm tốt đẹp, chủ thuyền sửa soạn mâm lễ cúng có vàng, hương, muối, gạo, hoa quả... Việc cúng lễ sẽ do người chủ thuyền trực tiếp làm hoặc thuê thầy cúng. Tuy có sự khác nhau về thời gian, cách thức tổ chức nhưng có lẽ, tâm niệm lớn nhất của đời ngư phủ ở bất kỳ đâu cũng nhất mực như thế: Cầu mong cho tàu, thuyền ra khơi, vào lộng “luôn được thuận buồm xuôi gió, gặp dữ hóa lành, bội thu “lộc biển”.

Mùa xuân này – mùa biển mới Tân Sửu 2021, nườm nượp tàu thuyền tại khắp các làng biển xứ Thanh như các huyện Hậu Lộc, Hoằng Hóa, Quảng Xương, TP Sầm Sơn, thị xã Nghi Sơn... đã tất bật chuẩn bị ngư cụ và các vật dụng cần thiết, làm lễ mở cửa biển, “cúng thuyền”, “cúng bến”, đồng loạt vươn khơi, bắt đầu chuyến biển đầu năm từ các ngày mùng 4 – 6 tết. Số tàu thuyền còn nằm lại bến, qua rằm tháng Giêng cũng sẽ bắt đầu chuyến biển đầu tiên trong năm mới với nhiều kỳ vọng mới. Quanh năm lênh đênh sóng nước, có lẽ, với người ngư dân, chỉ khi tết đến, xuân về mới có “cái cớ” tự thưởng cho bản thân khoảng thời gian nghỉ ngơi, thư giãn hiếm hoi bên gia đình, người thân, bạn bè. Để rồi sau đó, những đoàn thuyền lại hăm hở rẽ sóng ra khơi, mang theo khát vọng xuân phơi phới về cuộc sống ấm no, hạnh phúc và góp phần bảo vệ chủ quyền biển đảo quê hương.

Bài và ảnh: Thảo Linh