Kỷ niệm 95 năm Ngày báo chí cách mạng Việt Nam:

Về Vô Tranh - Nơi yên nghỉ của nhà báo, liệt sỹ Thôi Hữu

Nhà báo, nhà thơ Thôi Hữu tên thật là Nguyễn Đắc Giới, bí danh là Trần Văn Tấn, bút danh Tân Sắc, sinh năm 1921 (năm ghi mộ chí) tại Hoằng Hóa, Thanh Hóa. Ông hy sinh ngày 16-12-1950 tại xã Vô Tranh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.

Ngày 19-5-1950 tại Thái Nguyên, nhà báo Thôi Hữu được gặp Bác Hồ, Bác bắt tay chúc sức khỏe. Nhà báo Từ Giấy và nhà văn Nguyễn Huy Tưởng có mặt trong ảnh. (Ảnh tư liệu)

Anh Lưu Văn Cẩm, một thanh niên của xóm Liên Hồng 7, xã Vô Tranh (huyện Phú Lương, Thái Nguyên) tận tình đưa tôi leo lên ngọn đồi có tên đồi Đồng Cháy nằm giữa xóm, trên đó có nghĩa trang liệt sỹ của xã gồm 197 mộ chí. Trên đồi cao thoáng mát, rừng cây xanh tươi, ngọn gió rì rào như ru ngủ, vỗ về anh linh các liệt sỹ. Ở vị trí này có thể phóng tầm mắt nhìn dòng Giang Tiên uốn lượn, chở che những thôn trang, chòm xóm, ruộng lúa, nương chè trải dài tít tắp. Nhà báo, nhà thơ Thôi Hữu, Ủy viên Ban Biên tập Báo Sự Thật (Tiền thân Báo Nhân Dân) yên nghỉ nơi này trong sự thương yêu, đùm bọc của đồng bào cũng đã tròn 70 năm…

Nhà báo, liệt sỹ Thôi Hữu yên nghỉ tại nghĩa trang xã Vô Tranh (huyện Phú Lương, Thái Nguyên) đã tròn 70 năm.

Trước khi rời Hà Nội lên Thái Nguyên, lại về huyện, về xã tôi cứ lo xa rằng đi xã miền núi vào chủ nhật chắc gì đã gặp ai. Nhưng không đi thì bao giờ? Kỷ niệm 95 năm Ngày báo chí Cách mạng đã cận kề, trong đó, tri ân các nhà báo đã hy sinh vì đất nước, vì sự nghiệp báo chí là một nội dung quan trọng… Thấy có khách đến trụ sở, Bí thư Đoàn xã Nguyễn Văn Quang liền thông tin và chỉ vài phú sau, Bí thư Đảng ủy xã Nguyễn Đức Khuê và Chủ tịch UBND xã Vô Tranh Hoàng Anh Tuấn cùng có mặt. Và liền đó, câu chuyện giữa chúng tôi về mảnh đất con người Vô Tranh xưa và nay; về các liệt sỹ đã yên nghỉ tại đây. Chuyện về lĩnh vực nào cũng sôi nổi.

Tác giả trao đổi với Chủ tịch UBND xã Vô Tranh.

Anh Tuấn nhắc lại chuyện của 22 năm trước, khi ấy nhà báo Thôi Hữu được truy tặng huân chương, Tổng biên tập Báo Nhân Dân, tiến sỹ Nguyễn Hồng Vinh đưa đoàn báo chí lên thắp hương, báo cáo tin vui với liệt sỹ… Rồi trước đó, báo Nhân Dân, gia đình và xã đã tổ chức đưa mộ phần nhà báo liệt sỹ Thôi Hữu cùng 75 liệt sỹ hy sinh tại địa bàn trong kháng chiến chống Pháp vào Nghĩa trang liệt sỹ xã Vô Tranh… Bí thư Đảng ủy xã Vô Tranh Nguyễn Đức Khuê chia sẻ rằng: Khi còn nhỏ, đi học, được học bài thơ Lên Cấm Sơn nổi tiếng của Thôi Hữu, hơn nửa thế kỷ liệt sỹ nằm đây, trang trọng, linh thiêng, trong ấm nồng tình nghĩa của đồng bào Vô Tranh. Vậy nhưng hiểu biết nằm lòng về liệt sỹ-nhà báo Thôi Hữu hay về chí sỹ yếu nhân của cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên năm 1917, Lương Ngọc Quyến hy sinh và nằm lại đây, trong sự tri ân hương khói của đồng bào Vô Tranh hơn 80 năm, thì chưa nhiều…

Chúng tôi cũng cùng chung một suy nghĩ: Vô Tranh là xã được phong danh hiệu Anh hùng do có thành tích xuất sắc trong các cuộc kháng chiến; cũng đã nỗ lực trong thời kỳ mới, là xã sớm hoàn thành xây dựng nông thôn mới của huyện Phú Lương. Bây giờ thu nhập bình quân đã đạt hơn 36 triệu đồng/người/năm, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân đã khấm khá… Là địa bàn đồi núi thấp, Vô Tranh phát triển mạnh cây chè, xã có tới 626 ha chè với sản lượng trên dưới 5.000 tấn búp tươi. Cống hiến, hy sinh, truyền thống yêu nước của quê hương phải được nhắc nhớ và thấm sâu trong đời sống, làm giàu phẩm chất yêu thương, đoàn kết cao đẹp của nhân dân sẽ là động lực cho Vô Tranh…

Thắp hương tưởng nhớ nhà báo, liệt sỹ Thôi Hữu tại nghĩa trang Vô Tranh.

Nhà báo, nhà thơ Thôi Hữu tên thật là Nguyễn Đắc Giới, bí danh là Trần Văn Tấn, bút danh Tân Sắc, sinh năm 1921 (năm ghi mộ chí) tại Hoằng Hóa, Thanh Hóa. Ông hy sinh ngày 16-12-1950 tại xã Vô Tranh, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Thôi Hữu tham gia hoạt động cách mạng từ rất sớm. Năm 1943, ông được kết nạp Đảng Cộng sản Đông Dương. Năm 1944, Thôi Hữu bị giặc bắt, kết án 5 năm tù, giam ông tại Hỏa Lò. Ông trốn tù, tham gia hoạt động cách mạng tại ngoại thành Hà Nội theo phân công của tổ chức. Xông xáo, can đảm, Thôi Hữu lập được nhiều chiến công, là một trong những người lãnh đạo tài giỏi của Đảng bộ Hà Nội thời đó…

Từ năm 1946, Thôi Hữu gắn bó với báo chí. Kháng chiến bùng nổ, Thôi Hữu gia nhập quân đội, cũng tham gia làm báo kháng chiến. Lên Việt Bắc, Thôi Hữu là thành viên Ban biên tập các báo Vệ Quốc Quân và Sự Thật. Ông luôn tâm niệm rằng: Khi đã dấn thân vào nghề báo cần phải dành tất cả tâm sức cho nghề, cho sự sống và chiến đấu của nhà báo cách mạng. Và ông nhanh chóng trở thành một nhà báo chiến sỹ và thành công trong công việc. Ở mảng văn xuôi, chính luận, ký, tùy bút, bình luận…Thôi Hữu là cây bút viết khỏe, chắc, giàu cảm xúc của con người lăn lộn và trưởng thành từ thực tiễn phong trào cách mạng; cùng Trần Đăng, Trần Độ, Nguyễn Đình Thi, Nam Cao, Thâm Tâm… là những nhà văn, nhà báo tên tuổi thời đó, làm nên một diện mạo văn nghệ, báo chí đậm đà, rực rỡ… Về báo chí, Thôi Hữu ghi đậm nét tên tuổi khi ông được phân công về báo Sự Thật.

Ủy viên Ban biên tập báo Sự Thật Nguyễn Đắc Giới, nhà báo - nhà thơ Thôi Hữu, anh dũng hy sinh trên đường đi công tác khi mới độ tuổi 30, yên nghỉ trên một ngọn đồi thuộc dãy Phi Mã Sơn trong sự thăm nom hương khói của đồng bào rồi được đưa vào vị trí trang trọng trong Nghĩa trang liệt sỹ Vô Tranh… Ông không được chứng kiến sự kiện đáng nhớ là chỉ sau ngày ông hy sinh hơn 3 tháng, ngày 11-3-1951, tờ Sự Thật của ông được Bác Hồ cho đổi tên thành tờ Nhân Dân để phục vụ nhân dân tốt hơn.

Nhà báo Thép Mới trong bài Thương nhớ Thôi Hữu, viết sau ngày ông hy sinh,đăng trên Tạp chí Văn nghệ số 35 bấy giờ: Thôi Hữu là một nhân cách đặc biệt của làng báo, làng văn trẻ tuổi của chúng ta hiện nay…

Nhiều thế hệ học sinh và công chúng báo chí được đọc và học tác phẩm thơ Lên Cấm Sơn đăng Báo Vệ Quốc Quân số 21, ngày 15-4-1948 nổi tiếng của Thôi Hữu. Đây là bài thơ hay bởi ở đó toát lên hơi thở của tự do, hiện thực khắc nghiệt của cuộc kháng chiến gian khổ, là sự thật xót xa, rung động và tinh thần chiến đấu… Cuộc đời gió bụi pha xương máu/Đói rét bao lần xé thịt da/… Lòng tôi xao xuyến tình thương xót/Muốn viết bài thơ thấm lệ nhòa/Tặng những anh tôi từng rỏ máu/Đem thân xơ xác giữ sơn hà… Rồi tiếp đến là những câu thơ tràn đầy lạc quan cách mạng: Ở đây bản vắng rừng u tối/Bộ đội mang gieo ánh chói lòa/Ở đây những mặt buồn như đất/Bộ đội cười lên tươi như hoa…

Đền Phi Mã Sơn do đơn vị Phú Sơn 4 xây dựng tại nơi trước đây là nơi yên nghỉ của các liệt sỹ nằm lại Vô Tranh.

Phú Sơn 4 là một đơn vị của Công an đóng quân tại vùng này hiểu thấu đóng góp của Đảng bộ và nhân dân Vô Tranh, dưới thời lãnh đạo của Anh hùng LLVTND Lê Duy Vực đã cho xây ngôi đền tại đồi Phi Mã Sơn để ghi nhớ công ơn của 76 liệt sỹ đã yên nghỉ trong kháng chiến chống Pháp, trong đó có nhà báo Thôi Hữu của chúng ta. Còn lãnh đạo xã hôm nay cho biết đang triển khai xây dựng Khu lưu niệm nhà yêu nước Lương Ngọc Quyến tại nơi ông hy sinh năm 1917.

Trong các cuộc kháng chiến, hơn 500 nhà báo đã hy sinh khi tác nghiệp ở khắp các chiến trường. Thôi Hữu là một nhà báo giỏi, kiên cường, cây viết ký sự bản lĩnh, tài ba. Thắp nén hương thơm trên mồ liệt sỹ, chúng tôi thầm hứa phấn đấu làm tròn trách nhiệm của người làm báo hôm nay.

Hữu Minh (Hội nhà báo Việt Nam)