Trăn trở từ Trung tâm Chăm sóc, phục hồi chức năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí

Trong khó khăn thiếu thốn của một đơn vị bảo trợ xã hội công lập mới, nhưng các cán bộ của Trung tâm Chăm sóc, phục hồi chức năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí khu vực miền núi Thanh Hóa đã có nhiều nỗ lực để vượt qua. Nguyện gắn đời mình vì người tâm thần, song những người làm nhiệm vụ đặc thù này còn canh cánh những nỗi niềm vì người bệnh...

Người tâm thần, rối nhiễu tâm trí nhẹ được tạo điều kiện lao động để đẩy nhanh hồi phục.

Vượt khó vì người bệnh

Nằm ẩn mình trong một thung lũng rộng lớn nên thơ và xanh mướt của xã Minh Tiến (Ngọc Lặc), Trung tâm Chăm sóc, phục hồi chức năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí khu vực miền núi Thanh Hóa (gọi tắt là trung tâm) có lợi thế về sự trong lành, tĩnh lặng và rộng rãi để điều trị, phục hồi chức năng cho người bệnh. Là đơn vị được Chủ tịch UBND tỉnh ra Quyết định 3985/QĐ-UBND để thành lập từ tháng 10-2015, nhưng đến tháng 8-2016 mới hoàn thành một phần cơ sở hạ tầng để đi vào hoạt động, năm 2019 mới đủ điều kiện đón bệnh nhân nữ. Đến nay, trung tâm đang chăm sóc, điều trị cho 129 đối tượng tâm thần, rối nhiễu tâm trí của 11 huyện miền núi cùng 4 huyện lân cận là Thọ Xuân, Vĩnh Lộc, Triệu Sơn và Yên Định.

Ở trung tâm đặc thù này, từ giám đốc, cán bộ đến người lao động đều tất bật, mỗi người đóng nhiều “vai” mới có thể hoàn thành những nhiệm vụ tỉnh giao. Một ngày làm việc với ông Lê Đình Khánh, Trưởng Khoa Tâm thần Nam của trung tâm bắt đầu từ mờ sáng đến tối khuya. Gần 5 giờ, ông phải dậy để cùng các cán bộ đi đánh thức bệnh nhân, vận động các đối tượng ra tập thể dục, rồi “dỗ” và hướng dẫn từng người làm vệ sinh cá nhân. Việc bố trí ăn sáng hay yêu cầu uống thuốc hàng ngày cho từng bệnh nhân cũng không hề dễ, bởi chỉ một câu nói hay vấn đề “không hài lòng”, người bệnh có thể... bỏ ăn, vứt thuốc. Đã bước sang tuổi 60, từng kinh qua cả 4 trung tâm điều dưỡng, chăm sóc người có công hay chăm sóc người tâm thần của tỉnh, nhưng ông Khánh vẫn cùng các cán bộ trong khoa lao động như nhau, không có chuyện “ngồi trên” chỉ đạo để mình cấp dưới làm. “40 năm ở các trung tâm, với nhiều đối tượng chăm sóc, tôi còn nắm được tâm lý, cử chỉ của các đối tượng để có phương pháp chăm sóc tốt nhất. Có đối tượng, có lúc thì cần vận động, “nịnh”, dỗ dành, nhưng có lúc phải... quát họ mới nghe. Với những người tâm thần nặng, anh em cán bộ còn phải hỗ trợ tắm gội và nhiều việc trong cuộc sống hàng ngày” - ông Khánh chia sẻ.

Chỉ 29 người, gồm cả lãnh đạo, cán bộ, người lao động hợp đồng nhưng phục vụ, điều trị và phục hồi chức năng cho gần 130 người bệnh thuộc đối tượng không bình thường nên mỗi người đều phải “kham” nhiều công việc. Để lo đầy đủ bữa cơm cho gần 160 nhân khẩu, cả giám đốc trung tâm cùng 2 phó giám đốc cũng phải tham gia nhặt rau, nấu nướng dưới nhà bếp và những công việc liên quan. Nhiều cán bộ vừa đóng vai người chăm sóc bệnh nhân, vừa tham gia tăng gia sản xuất, thợ xây chuồng trại, hàn cửa, chăn nuôi, trồng rừng... bởi đa phần các hoạt động kinh tế ở đây đều tự cung, tự cấp.

Trong điều kiện được phân bổ tài chính có hạn, trung tâm đã thành công trong việc tăng gia sản xuất để bảo đảm bữa ăn cho bệnh nhân và người lao động. Sau 5 năm khai phá vùng đồi hoang, bàn tay lao động của các cán bộ đã biến 5 ha đất vùng núi Minh Tiến thành những vùng trồng ngô, vừng, đủ loại rau màu... Cùng với sự góp sức lao động của hàng chục bệnh nhân nhẹ còn khả năng lao động, mùa nào thức ấy, trung tâm đã chủ động được 100% rau, củ, quả cho bữa cơm hằng ngày, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm. Những đàn bò, đàn dê, khu nuôi lợn, gà và ngan, khu bể nuôi ếch, lươn, cá trê..., cũng mang lại nguồn thực phẩm không nhỏ cho bữa cơm người bệnh.

Ông Lại Thế Quảng, Phó Giám đốc Trung tâm, cho biết: “Khi chúng tôi lên tiếp quản, một vùng đồi bao la chỉ là hoang hóa. Các cán bộ mới bắt đầu trồng từng cây, cuốc xới từng luống đất để trồng rau, canh tác mía, ngô, sắn... Những nỗ lực không biết mệt mỏi đã biến nơi đây thành những vùng rau, vùng cây trồng trù phú gắn với chăn nuôi khá hiệu quả như hôm nay”.

Nỗi niềm từ những người trong cuộc

Theo quyết định thành lập của UBND tỉnh, trung tâm được xây dựng 3 phòng và 4 khoa; mỗi khoa, phòng đều có chức năng, nhiệm vụ riêng để phục vụ các yêu cầu chuyên môn. Tuy nhiên đến nay, trung tâm mới có 3 khoa chuyên môn, gồm: Khoa Dinh dưỡng, Khoa Điều trị bệnh nhân tâm thần nam và Khoa Điều trị bệnh nhân tâm thần nữ. 4 khoa, phòng còn lại là: y tế, công tác xã hội, phục hồi chức năng cho người tâm thần và chăm sóc đối tượng rối nhiễu tâm lý, thì đến nay vẫn còn nằm... trên giấy. Nguồn nhân lực ở đây hiện cũng thiếu trầm trọng theo các thông tư hướng dẫn của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội. Đến nay, toàn bộ nhân sự, gồm lãnh đạo, cán bộ, người lao động, hợp đồng của trung tâm mới có 29 người. Chiếu theo các quy định hướng dẫn hiện hành, để chăm sóc, điều trị, phục hồi chức năng cho 129 bệnh nhân như hiện nay, trung tâm cần thêm 24 người nữa.

Về vấn đề này, Giám đốc Trung tâm Lê Ngọc Hảo, nỗi niềm: Chúng tôi đã động viên nhau cố gắng hết sức, mọi hoạt động đều vì nhiệm vụ lớn nhất dành cho người bệnh. Mỗi cán bộ đều phải làm thêm giờ, kiêm nhiều công việc khác nhau. Số người chia ra còn không đủ để quản lý các đối tượng người bệnh, chỉ cách đây ít hôm, khi ra trồng rau, hai bệnh nhân nam tranh nhau một quả xoài rụng, không đủ cán bộ can ngăn kịp thời nên đánh nhau chảy máu đầu. Thiếu người, nên nhiều công việc theo chức năng, nhiệm vụ của trung tâm hiện còn hạn chế, chưa thực hiện được. Nhiều năm nay, cán bộ đều phải làm việc cả thứ 7, chủ nhật, ngày lễ tết, vì không đủ người phân ca, chỉ có thể luân phiên bố trí cho mỗi người nghỉ 1 ngày trong tuần”.

Ngoài các y sĩ, điều dưỡng, thì bác sĩ duy nhất của trung tâm hiện nay là anh Ngô Duy Dương, cũng bày tỏ: “Điều trị, chăm sóc người tâm thần khó hơn nhiều những đối tượng khác. Kiến thức được đào tạo chỉ là một phần, trong quá trình làm việc phải đúc rút ra những kinh nghiệm không có trong sách vở. Nhiều lúc tôi không biết mình đang là bác sĩ hay nhà tâm lý học. Là cán bộ y tế nhưng những công việc khác ở đây cũng không thể không làm, vì thực tế yêu cầu mọi người phải đồng lòng chung tay mới hoàn thành được nhiệm vụ”. Hằng ngày, bác sĩ Dương phải liên tục chạy hết khoa này đến phòng khác, thăm khám, dự đoán diễn tiến bệnh những trường hợp lên cơn hay có biểu hiện lạ để có giải pháp điều trị, rồi kê đơn, theo dõi cả trăm bệnh nhân cùng lúc. Được biết, đã nhiều lần, cơ quan chủ quản là Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Thanh Hóa kêu gọi, nhưng không có bác sĩ nào về đây nên tình trạng thiếu bác sĩ vẫn không được cải thiện.

Cùng với con người và cơ cấu tổ chức bộ máy, thì cơ sở vật chất, hạ tầng ở đây cũng thiếu, chưa được bố trí vốn đầu tư theo kế hoạch. Đã 5 năm đi vào hoạt động, trung tâm chưa có khu nhà hành chính, hiện đang phải bố trí tạm tại khu nhà tiếp nhận đối tượng và tư vấn tâm thần. Theo dự án được phê duyệt đầu tư, trung tâm còn thiếu nhiều hạng mục, như: Nhà Hành chính, nhà Khoa Nuôi dưỡng đối tượng tâm thần nam, hạng mục của Khoa Phục hồi chức năng, nhà tang lễ, nhà để xe... Nếu đầy đủ cơ sở vật chất, trung tâm có thể tiếp nhận, phục hồi cùng lúc 300 đối tượng, nhưng nay thiếu cả con người lẫn cơ sở vật chất nên năm 2021 này, đơn vị đang kiến nghị không nhận thêm người bệnh. Không đủ điều kiện để nhận thêm nhiều người bệnh, Giám đốc Lê Ngọc Hảo, tiếc nuối: “Qua khảo sát, số đối tượng tâm thần, rối nhiễu tâm trí khu vực miền núi và 4 huyện lân cận còn nhiều, hiện vào trung tâm chưa được 10% nhu cầu. Những người bệnh này vẫn phải ở ngoài cộng đồng gây áp lực lớn về nhiều mặt cho gia đình, xã hội. Khi lên cơn, họ thường có hành vi nguy hiểm, thậm chí giết người, tự tử. Nhiều gia đình bất đắc dĩ còn phải cùm xích, đóng cũi nhốt, rất tội cho đối tượng. Chúng tôi rất mong tỉnh, các ngành có liên quan quan tâm bố trí đủ người, cơ sở vật chất để tiếp nhận thêm đối tượng về chăm sóc, phục hồi”. Trên thực tế, đã có hàng chục bệnh nhân được trung tâm chữa trị, phục hồi và được trở về với gia đình, thành người có ích.

Về định mức tiền thuốc cho các đối tượng, hiện mỗi bệnh nhân được hỗ trợ 70.000 đồng tiền thuốc mỗi tháng, tương đương 2.300 đồng/ngày. Đây là mức quá thấp so với nhu cầu thực tế, ban giám đốc và các cán bộ ở đây đều mong muốn tỉnh có nguồn hỗ trợ thêm để tăng lên tối thiểu 280.000 đồng/người/tháng. Một sự “nóng lòng” khác với các cán bộ nơi đây là, trước 30-6-2021, định mức ăn cho các đối tượng được cấp là 30.000 đồng mỗi ngày. Theo Nghị định 20/2021/NĐ/CP của Chính phủ về quy định chính sách trợ giúp xã hội đối với đối tượng bảo trợ xã hội, thì từ ngày 1-7 sẽ nâng bữa ăn cho các đối tượng lên 48.000 đồng/ngày. Tuy nhiên, đến giữa tháng 7-2021, tỉnh vẫn chưa có các văn bản hướng dẫn thực hiện. Chính sách cần được áp dụng để bảo đảm quyền lợi mà cụ thể là bữa ăn cho người bệnh.

Bài và ảnh: Lê Đồng