Người lao động cần cân nhắc khi quyết định nhận bảo hiểm xã hội một lần

Trong những năm gần đây, trên địa bàn tỉnh số người nhận BHXH một lần gia tăng. Trước thực tế này, các chuyên gia trong ngành bảo hiểm xã hội (BHXH) đã lên tiếng cho rằng, người lao động cần hết sức thận trọng và cân nhắc để hưởng BHXH một lần vì nếu so với hưởng lương hưu thì nhận BHXH một lần là rất thiệt thòi cho bản thân người lao động.

Người lao động nên tham gia BHXH để được hưởng lương hưu trang trải cuộc sống và được cấp thẻ BHYT giúp chăm sóc sức khỏe khi về già.

Nguy cơ mất chỗ dựa khi về già

Tính từ ngày 1-1 đến 15-2-2023, BHXH thị xã Nghi Sơn đã giải quyết cho khoảng 300 trường hợp rút BHXH một lần. Số hồ sơ đang tiếp tục gia tăng mỗi ngày. Ông Lê Đình Sơn, cán bộ chính sách BHXH, BHXH thị xã Nghi Sơn, cho biết: “Mỗi tháng chúng tôi tiếp nhận hơn 200 hồ sơ giải quyết BHXH một lần, có những người đã tham gia được 19 năm rồi, chỉ còn vài năm nữa là có thể được giải quyết chế độ hưu trí nhưng họ vẫn nhất quyết rút một lần. Chúng tôi đã tuyên truyền rất nhiều nhưng người lao động vẫn chưa nhận thấy sự thiệt thòi về sau này khi rút BHXH một lần”.

Tại huyện Quảng Xương, từ đầu năm đến nay, BHXH huyện đã giải quyết cho hơn 200 trường hợp rút BHXH một lần. Việc nhận BHXH một lần khiến người lao động rất thiệt thòi do số tiền nhận một lần ít hơn nhiều so với số tiền đã đóng. Cụ thể, mức đóng BHXH trong một năm của người lao động bằng 2,64 tháng lương nhưng khi nhận chỉ được số tiền tương ứng 1,5 tháng lương cho những năm đóng trước năm 2014 và 2 tháng lương cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi. Người lao động mất cơ hội được hưởng lương hưu hằng tháng khi hết tuổi lao động.

Nhiều chuyên gia chung nhận định rằng, việc ra khỏi lưới an sinh xã hội không ảnh hưởng tới Quỹ BHXH nhưng lại khiến người lao động có nguy cơ mất chỗ dựa khi về già, đó là một thực tế mà người lao động đang gặp phải. Tuy vậy, do hoàn cảnh cuộc sống và nhận thức chưa đầy đủ, nhiều người lao động đang “vướng” vào vấn đề bất cập này.

Trên thực tế, đời sống trong các khu công nghiệp còn khó khăn, tiền lương còn thấp nên người lao động muốn lấy BHXH một lần để có tiền trang trải trước mắt, chưa nghĩ đến khi về già. Nhiều lao động từ khu vực nông thôn vào làm việc cho các doanh nghiệp không có ý định gắn bó lâu dài. Họ làm việc một thời gian để tích lũy tiền lương, tiền đóng BHXH để làm vốn về quê làm ăn. Cũng có nhiều người lo sợ sẽ nhiều rủi ro, trượt giá, mất hết quyền lợi nên chỉ muốn cầm tiền trong tay cho chắc ăn. Bên cạnh đó, công tác thông tin, tuyên truyền, giải thích chính sách chưa được quan tâm đúng mức, kịp thời nên người lao động chưa hiểu cặn kẽ được ý nghĩa, mục đích của các quy định mới của Luật BHXH 2014; đặc biệt là quy định về giải quyết BHXH một lần. Nếu hiểu rõ được lợi ích của việc bảo lưu thời gian đóng BHXH, nhiều người sẽ không nhận BHXH một lần để có cơ hội nhận lương hưu khi về già. Chính vì thế mà tỷ lệ nhận BHXH một lần ngày càng có chiều hướng gia tăng. Theo thống kê của ngành BHXH, trong vòng 5 năm qua, trung bình số người rút BHXH một lần năm sau tăng hơn năm trước khoảng 11,6%. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến lợi ích lâu dài của người lao động mà còn liên quan đến vấn đề an sinh xã hội. Khi trao đổi với người lao động, chúng tôi được biết, một trong những nguyên nhân của sự lựa chọn này cũng vì cuộc sống mưu sinh hiện nay không dễ dàng, tâm lý phải chờ đợi lương hưu khiến họ nản lòng.

Chị Nguyễn Thị Mai (Quảng Xương) làm việc trong một công ty có 15 năm đóng BHXH và đang làm thủ tục để hưởng một lần. Chị dự định dùng số tiền này góp vốn cùng bạn bè mở quán bán quần áo và kinh doanh một số mặt hàng gia đình. Chị Mai cho rằng, nếu để hưởng lương hưu thì phải chờ thêm 7 năm nữa, trong khi trước mắt đang rất cần tiền để làm ăn. Khi đó, số tiền hưu ít ỏi mỗi tháng khó lòng lo nổi cuộc sống khó khăn khi mà vật giá leo thang mỗi ngày.

Cần giải pháp đồng bộ để hạn chế tình trạng rút BHXH một lần

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc người lao động quyết định nhận BHXH một lần, song cơ bản vẫn là đời sống khó khăn và chưa hiểu đầy đủ về vai trò, vị trí quan trọng của BHXH như là “của để dành” do Nhà nước thực hiện để chăm lo cho người dân khi về già. Để người lao động hiểu rõ về chính sách này thì công tác tuyên truyền, phân tích, giải thích về những thiệt thòi của việc nhận BHXH một lần cần được cơ quan BHXH, các cấp, ngành và địa phương đẩy mạnh hơn nữa. Theo bà Nguyễn Thị Hà, phó trưởng Phòng Truyền thông và Phát triển đối tượng BHXH tỉnh, cùng với các ngành và địa phương, BHXH tỉnh tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền về những lợi ích khi tham gia BHXH, mức lương hưu dự kiến được hưởng khi người lao động đóng đủ 20 năm; phân tích những thiệt thòi khi người lao động nhận BHXH một lần.

Qua phân tích cho thấy, việc nhận BHXH một lần chỉ mang lại lợi ích trước mắt cho người lao động, nhưng họ không lường hết được việc đánh mất nhiều quyền lợi lâu dài của bản thân, cụ thể: số tiền nhận trợ cấp BHXH một lần sẽ ít hơn nhiều so với số tiền đóng BHXH. Theo Quyết định 595/QĐ-BHXH, tổng mức đóng BHXH vào quỹ hưu trí, tử tuất là 22% mức tiền lương tháng. Trong đó, người lao động đóng 8%, người sử dụng lao động đóng 14%, tổng mức đóng vào quỹ BHXH hàng năm bằng 2,64 tháng lương. Nếu hưởng BHXH một lần thì mức hưởng mỗi năm đóng BHXH chỉ bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng trước năm 2014 và bằng 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi. Như vậy, nếu nhận BHXH một lần, người lao động sẽ mất đi khoảng 1,14 tháng lương (với mỗi năm đóng BHXH trước năm 2014) và khoảng 0,64 tháng lương (với mỗi năm đóng BHXH sau năm 2014). Người lao động nhận BHXH một lần sẽ không được bảo lưu thời gian, không được cộng nối thời gian (theo Điều 61 Luật BHXH 2014), mất cơ hội được hưởng lương hưu, không có nguồn thu nhập ổn định hàng tháng để bảo đảm cho cuộc sống khi về già; mất cơ hội có thêm khoản tiền khi về già (theo Điều 57 Luật BHXH 2014). Chính phủ quy định việc điều chỉnh lương hưu trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế phù hợp với ngân sách Nhà nước và quỹ BHXH; không được cấp thẻ BHYT miễn phí để hưởng các quyền lợi về khám chữa bệnh BHYT, chăm sóc sức khỏe khi tuổi già - độ tuổi dễ gặp bất trắc về sức khỏe nhất của mỗi người; thân nhân của người lao động sẽ không được hưởng chế độ tử tuất khi không may người lao động qua đời. Trong thực tế có rất nhiều trường hợp khi đã nhận BHXH một lần muốn nộp lại tiền để phục hồi số năm đã tham gia BHXH cho đủ điều kiện hưởng lương hưu, nhưng pháp luật về BHXH chưa quy định về trường hợp này. Vì vậy, người lao động nên cân nhắc kỹ trước khi quyết định hưởng BHXH một lần.

Theo thống kê của BHXH tỉnh, trong năm 2022, trên địa bàn tỉnh có gần 20 ngàn người thanh toán BHXH một lần. Trong số đó, có khoảng 75% người đóng BHXH dưới 5 năm, trên 20% người đóng từ 5 đến dưới 10 năm và khoảng 5% người đóng từ 10 năm trở lên. Việc gia tăng số người rút BHXH 1 lần đang đặt ra thách thức lớn trong việc thực hiện mục tiêu an sinh xã hội. Vì thế cần phải có những giải pháp căn cơ, đồng bộ để có thể bao phủ hệ thống BHXH toàn dân như thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, nâng cao thu nhập và đời sống của người lao động. Bởi chỉ khi người lao động có thu nhập ổn định, có đủ nguồn lực tài chính để trang trải các chi phí sinh hoạt và có tích lũy thì khi đó sẽ nâng cao khả năng tiết kiệm, tham gia đóng BHXH. Cách hữu hiệu nhất để có tuổi già an yên, không phụ thuộc vào con cháu là có nguồn tài chính ổn định qua lương hưu hằng tháng khi về già, được cấp thẻ BHYT để chăm sóc sức khỏe trong suốt thời gian hưởng lương hưu. Muốn vậy, người lao động hãy tích lũy, tham gia BHXH ngay khi còn trẻ. Nếu ở thời điểm khó khăn không thể đóng tiếp BHXH, người lao động có thể bảo lưu thời gian đóng BHXH để khi có điều kiện thì tiếp tục tham gia BHXH bắt buộc hoặc BHXH tự nguyện cho đủ số năm còn thiếu để đủ điều kiện hưởng lương hưu trang trải cuộc sống và được cấp thẻ BHYT giúp chăm sóc sức khỏe khi về già.

Bài và ảnh: Hà Phương