Dẻo thơm nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang

Cánh đồng lúa nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang (xã Hà Long, Hà Trung).

Gạo nếp cái hoa vàng là sản vật của xứ Thanh, dùng để tiến vua (triều đại nhà Nguyễn), được thâm canh trên vùng đất thổ nhưỡng Gia Miêu Ngoại Trang, xã Hà Long (Hà Trung).

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 không còn lệ tiến vua nữa. nhưng Nhân dân vẫn cấy lúa nếp cái hoa vàng để tiêu thụ nội bộ. Vì thế, người dân trong vùng vẫn còn lưu truyền câu ca:

Hỡi ai về lại Long Khê

Mà xem nếp cái đã về như xưa

Lòng thành dâng kính tiến vua

Ngày nay nếp cái ta mua làm quà

Để cho thắm đượm tình ta

Vừa làm quà biếu vừa là tri ân

Nếp cái nay đã góp phần

Kết thân tình nghĩa tâm nhân lòng thành.

Ai về thăm lại Hà Long

Mà xem phong cảnh Hà Long đẹp giàu

Hoa vàng nếp cái thơm lâu

Hà Long thanh lịch vừa giàu, vừa sang.

Theo các cụ ngày xưa kể lại, lúa nếp cái hoa vàng phải cấy trên chân đất thịt nhẹ, gạo nếp có độ dẻo và mùi thơm đặc trưng. Cây lúa nếp cái hoa vàng được gieo mạ vào đầu tháng 5 âm lịch, tuổi mạ khoảng 30 đến 35 ngày, khi mạ đẻ nhánh thì mới đem đi cấy. Thời vụ cấy vào đầu tháng 6 âm lịch và trỗ bông vào đầu tháng 9 âm lịch khi thời tiết ngày nắng hanh, đêm sương lạnh (“Hàn lộ lúa trỗ bằng đầu”). Lúa được thu hoạch vào đầu tháng 10 âm lịch, Nhân dân có lệ tổ chức lễ cơm mới và tiết trùng thập vào ngày 10-10 âm lịch hàng năm. Tuy nhiên, từ khi phát động thâm canh tăng năng suất, làm thêm vụ đông, xã có quy hoạch một số diện tích để cấy lúa nếp cái hoa vàng, do phòng trừ sâu bệnh, dự tính, dự báo không tốt, phun phòng không đảm bảo nên đã bị sâu bệnh phá hoại, có năm mất mùa như những năm 80 của thế kỷ trước và cũng mất giống lúa quý luôn từ đó.

Thực hiện chủ trương của Nhà nước mỗi địa phương có một sản phẩm đặc trưng, năm 2008 lãnh đạo địa phương đã giao cho HTX dịch vụ nông nghiệp (DVNN) xã Hà Long tìm mua giống tại trung tâm giống cây trồng Trung ương để khôi phục lại giống lúa nếp cái hoa vàng đã mất. Sau một vài vụ cấy thử nghiệm trên diện tích 10 ha rất phù hợp với đồng đất xã Hà Long, đến nay cây lúa nếp cái hoa vàng đã được mở rộng diện tích lên đến gần 200 ha và hứa hẹn sẽ còn mở rộng hơn nữa trong những năm tiếp theo.

Từ sản phẩm tiến vua, đến nay nếp cái hoa vàng đã được đổi tên thành nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang. Cây lúa nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang có quy trình sản xuất 150 ngày. Khi lúa chín gặt về phơi khô, quạt sạch loại bỏ tạp chất, xay xát tách vỏ trấu, đóng bao và bán sản phẩm. Vỏ trấu đốt lên ủ cùng với phân hữu cơ để làm phân bón cho cây lúa, sắn, ngô, khoai... Nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang có đặc trưng của yếu tố văn hóa, đó là sản phẩm truyền thống lâu đời của quê hương Hà Long, được Nhân dân ưa thích và sử dụng rộng rãi, không thể thiếu trong các ngày lễ, tết khi tạo ra các món ăn ngon như: bánh chưng, xôi, làm bánh...

Trong những năm qua, Nhân dân xã Hà Long đã sản xuất và tiêu thụ sản phẩm rộng rãi trên cả nước, được người tiêu dùng biết đến, tin tưởng và đặt mua với số lượng lớn. Hiện nay, sản phẩm nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang đã có tiếng trên thị trường trong và ngoài tỉnh vì sản phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, hạt gạo nguyên chất 100%, sản xuất theo phương pháp gia truyền có mùi thơm đặc trưng, dẻo mềm, giá cả hợp lý, đóng gói bao nhỏ tiện sử dụng.

Nhận biết lợi thế từ việc nghiên cứu thị trường và tìm hiểu tâm lý của người tiêu dùng, HTX DVNN xã Hà Long đã ký hợp đồng với Công ty CP Thương mại Sao Khuê tiêu thụ từ 100 đến 150 tấn sản phẩm lúa nếp cái hoa vàng mỗi năm. Đặc biệt, năm 2019 Công ty CP Thương mại Sao Khuê đã thu mua tại ruộng được 200 tấn lúa tươi cho bà con xã viên. HTX DVNN xã Hà Long hiện có 86 xã viên tham gia góp vốn. HTX đã đánh giá khả năng tiêu thụ và thế mạnh của sản phẩm khi tham gia thị trường, như: đảm bảo các yếu tố về an toàn thực phẩm, có giấy chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm, giấy chứng nhận VietGAP... Sản phẩm nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang đã được thị trường trong cả nước biết đến qua các kênh thông tin điện tử, tham gia các lần hội chợ do địa phương tổ chức. Ngày 19-2-2020, HTX DVNN xã Hà Long đã được Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa cấp Giấy chứng nhận OCOP 3 sao cho sản phẩm nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang, qua đó khẳng định sản phẩm này là một lợi thế, một đặc sản quý của quê hương Hà Long.

Mặc dù diện tích canh tác còn nhỏ lẻ, chủ yếu sản xuất bằng thủ công, truyền thống, nhà kho bảo quản sản phẩm còn nhỏ..., song được sự quan tâm của Đảng ủy, UBND xã Hà Long, UBND huyện Hà Trung, HTX DVNN xã Hà Long đã nỗ lực quyết tâm tháo gỡ khó khăn, xây dựng thương hiệu, mẫu mã, bao bì cho sản phẩm nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang. Sản phẩm có lợi thế về vùng sản xuất nguyên liệu, nguồn sản phẩm ổn định, các dịch vụ sơ chế đảm bảo, bộ máy quản lý điều hành của HTX có kinh nghiệm, xã viên thực hiện tốt các tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào đồng ruộng... Hơn nữa đây lại là sản phẩm đặc sản của địa phương có nguồn gốc từ lâu đời, nên khi HTX đưa sản phẩm ra thị trường trong và ngoài tỉnh đều được người tiêu dùng đánh giá cao và tin dùng.

Ông Lê Minh Công, Giám đốc HTX DVNN xã Hà Long cho biết: Được sự lãnh đạo, chỉ đạo của UBND huyện Hà Trung, Đảng ủy, HĐND, UBND xã Hà Long, trong điều kiện sản xuất, kinh doanh dịch vụ theo mô hình mới, hội đồng quản trị, cán bộ, thành viên HTX luôn tích cực đổi mới về tư duy kinh tế, lấy hiệu quả sản xuất, kinh doanh là nhiệm vụ trọng tâm. Mục tiêu của HTX là tiếp tục mở rộng diện tích cấy lúa nếp cái hoa vàng trong những năm tiếp theo. Phấn đấu trong 3 năm tới, HTX duy trì và mở rộng thêm diện tích cấy lúa nếp cái hoa vàng từ 200 ha lên 250 ha, năng suất đạt 40 tạ/ha. Thực hiện tốt quy trình chăm sóc diện tích lúa nếp cái hoa vàng theo tiêu chuẩn VietGAP và OCOP 3 sao, nhằm đảm bảo chất lượng cũng như thương hiệu của sản phẩm. HTX DVNN xã Hà Long cũng sẽ tích cực giới thiệu, phát triển sản phẩm gạo nếp cái hoa vàng đến khắp các vùng miền trong nước và nước ngoài. Tìm hiểu tất cả các cơ hội và phát triển kênh bán hàng online, khai thác và phát triển mở rộng thị trường. Đồng thời, tiếp tục phấn đấu đưa thương hiệu sản phẩm gạo nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang ngày một vươn xa.

Nguyễn Ngọc