Trong dòng chảy lễ hội đầu năm (Bài 1): Miền “cộng cảm” xứ Thanh

Tự ngàn đời nay, trong dòng chảy văn hóa Việt, lễ hội truyền thống chứa đựng những thông điệp về bản sắc, tín ngưỡng, phản ánh những đặc trưng trong đời sống tinh thần, mong cầu, ước nguyện của các thế hệ người dân địa phương. Giữa nhịp sống hiện đại, như một dòng chảy ngược, lòng người lại xốn xang tìm về với những giá trị văn hóa truyền thống, hòa mình vào bức tranh lễ hội đầu năm...

Đoàn rước trong Lễ hội Xuân Phả, xã Xuân Trường (Thọ Xuân).

Xứ Thanh vẫn thường được ví như “một Việt Nam thu nhỏ”, vùng đất “địa linh nhân kiệt”, nơi hội tụ tinh hoa văn hóa ngàn năm, “cái nôi” của nhiều lễ hội tiêu biểu, độc đáo gắn với di tích lịch sử - văn hóa, danh thắng. Theo thống kê sơ bộ, cả nước có khoảng 8.000 lễ hội, riêng xứ Thanh có khoảng 300 lễ hội với đầy đủ các loại hình.

Ngược miền non cao, lòng ta rộn ràng theo ánh lửa bập bùng, âm vang tiếng cồng, chiêng, khua luống, ngan ngát men say rượu cần trong các lễ hội: Mường Xia (Quan Sơn), đền Cửa Đặt, nàng Han (Thường Xuân), phủ Na, Kin Chiêng Boọc Mạy (Như Thanh), Khai Hạ (xã Cẩm Lương, Cẩm Thủy), Mường Đòn (Thạch Thành), đền Nưa - Am Tiên (Triệu Sơn)... Qua những cánh cổng làng là lễ tế kỳ phúc, lễ hội truyền thống được tổ chức dịp đầu năm như: Lễ hội đền Trần Hưng Đạo (Hà Trung), Lễ hội đền Bà Triệu (Hậu Lộc), Lễ hội đền Quang Trung (xã đảo Nghi Sơn), Lễ hội kỳ phúc nghè Cẩm Hoàng (Vĩnh Lộc), Lễ hội kỳ phúc làng Phú Khê (Hoằng Hóa)... Đi về phía biển, những lễ hội đầu năm góp phần tô đậm bản sắc, tín ngưỡng: Lễ hội cầu phúc đền Độc Cước (TP Sầm Sơn), Lễ hội đua thuyền truyền thống trên sông Yên; Lễ hội cầu ngư (xã Ngư Lộc, Hậu Lộc)...

Những ngày 8 - 9/3 (tức ngày 9 - 10/2 âm lịch) vừa qua, khắp một vùng Mường Xia miền biên viễn Quan Sơn náo nức, tưng bừng vào hội. Lễ hội nơi đây được tổ chức nhằm tưởng nhớ công lao, đóng góp của Tướng quân Tư Mã Hai Đào đánh đuổi quân giặc, trấn ải biên cương, mang lại cuộc sống yên bình cho người dân.

Lễ hội Mường Xia là sinh hoạt văn hóa- tín ngưỡng độc đáo, có ý nghĩa to lớn, được bao thế hệ người dân địa phương trao truyền, tiếp nối. Lễ hội chứa đựng những nét văn hóa truyền thống lâu đời của đồng bào người Thái như: Tục thờ “hòn đá vía”, rước kiệu, đội lễ về đền... Không gian lễ hội càng thêm sôi động, hấp dẫn với các trò chơi, trò diễn dân gian,... thu hút đông đảo người dân trong huyện và các huyện lân cận như Mường Lát, Quan Hóa, Bá Thước, Lang Chánh và một số bản của huyện Viêng Xay thuộc tỉnh Hủa Phăn, nước bạn Lào. Cả cộng đồng như được sống trong một niềm vui chung, hòa chung một ý chí. Những giá trị lịch sử - văn hóa ấy chính là sợi dây gắn kết vô hình nhưng khăng khít nhất để khơi dậy lòng tự hào dân tộc, thắt chặt thêm tinh thần đoàn kết, hữu nghị. Và chính những giá trị ấy đã làm nên nét đẹp, sức sống bền bỉ của lễ hội Mường Xia trước biến thiên của thời gian, tác động của thời cuộc. Với những giá trị lịch sử, văn hóa và nhân văn sâu sắc, năm 2022, Lễ hội Mường Xia đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể (DSVHPVT) quốc gia.

Từ miền Tây xứ Thanh xuôi về vùng đất Xuân Trường (Thọ Xuân), quê hương của DSVHPVT quốc gia trò múa Xuân Phả, cùng bà con vui lễ hội để cảm nhận rõ hơn sự đa dạng, phong phú của lễ hội đầu năm trên quê Thanh.

Lễ hội Xuân Phả diễn ra trong các ngày mùng 9 và 10/2 (âm lịch) hằng năm, bao gồm phần lễ và phần hội nhằm tưởng nhớ công ơn của vị Thành hoàng làng Đại Hải Long vương Hoàng Lang tướng quân- người có công giúp vua Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân. Theo các cụ cao niên trong làng, từ xa xưa, lễ hội Xuân Phả được tổ chức với nhiều nghi lễ trang trọng như: Rước văn, rước sắc, rước kiệu, rước cỗ, tế lễ truyền thống; phần hội có các hoạt động văn hóa, văn nghệ sôi nổi. Nét đặc sắc, điểm nhấn không thể thiếu trong mỗi dịp hội làng đó là biểu diễn múa trò Xuân Phả.

Lễ hội đầu năm là dịp để người dân gửi gắm những mong cầu, ước nguyện về sức khỏe, bình an, may mắn.

Theo đó, từ chiều ngày mùng 9/2, tại nhà ông Từ cả, làng làm lễ rước văn (bài văn tế Thành hoàng ngày lễ hội) về nghè. Sáng ngày mùng 10/2, các giáp lần lượt rước cỗ xôi lên nghè làm lễ tế Thành hoàng. Lễ tế gồm 3 ông mạnh bái, 6 hồi bái, 2 đông tây xướng và 8 thị vệ cầm binh khí đứng hai bên. Ông mạnh bái dâng hương đến cửa nghè, quỳ xuống, ông Từ trong nghè đỡ tiếp dâng vào ban thờ. Ông Từ cả đánh tiếng kẻng, người dâng hương ở cửa đứng dậy, lui ra sân, về vị trí theo sự hướng dẫn của đông xướng và tây xướng cho đến khi kết thúc. Phần hội, mở đầu bằng trò kéo hội, tiếp theo là trò chạy giải. Sau đó các giáp lần lượt rước đoàn trò vào nghè múa hát. Mỗi giáp đảm nhận một trò diễn trong ngũ trò Xuân Phả. Nghệ nhân Ưu tú (NNƯT) Bùi Văn Hùng, Phó Chủ tịch UBND xã Xuân Trường cho biết: “Đến nay, dẫu ít nhiều có thay đổi trong cách thức tổ chức nhưng lễ hội làng Xuân Phả vẫn lưu giữ được những giá trị văn hóa tín ngưỡng độc đáo, phản ánh sâu sắc tâm tư, nguyện vọng cùng nét đẹp trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây”.

Sau khi đã ngây ngất với non cao, đã đằm mình trong văn hóa làng, xã thì dòng chảy lễ hội xứ Thanh đưa chúng ta đến với Quảng Nham, miền quê ven biển cùng những con người thuần hậu, chất phác, dẫu cuộc sống còn nhiều vất vả nhưng luôn giữ tinh thần lạc quan, trân trọng các giá trị văn hóa truyền thống.

“Làng Mỏm hình tựa quả bầu/ Đền trên, đình dưới, sông sâu trước làng” - câu ca như lời giới thiệu ngắn gọn mà đầy đủ, bao quát về nét đẹp văn hóa xã Quảng Nham (Quảng Xương). Trong đó, lịch sử hình thành và phát triển của đền Phúc gắn liền với những thần tích, truyền thuyết, dã sử về cuộc đời và sự nghiệp của các nhân vật được thờ tự trong đền. Được biết, ngôi đền thờ Tứ vị thánh nương, phối thờ các vị danh tướng: Trần Nhật Duật, Trần Khát Chân và các vị nhân thần. Cùng với đó, trong không gian đền Phúc còn có nơi thờ tự vua Quang Trung - Nguyễn Huệ, đại vương hiển thánh tối linh thần vị tiền; miếu thờ Cá ông- Chàng Hải đại vương, thượng thượng đẳng thần vị tiền (thường gọi là miếu Cầu ngư); Tam tòa thánh mẫu.

Từ ngày 18 tháng Chạp đến ngày 16 tháng Giêng, Lễ hội đền Phúc diễn ra trong sự hân hoan, háo hức đón chờ của đông đảo người dân với mục đích cầu cho mưa thuận, gió hòa, quốc thái, dân an, mùa màng tươi tốt. Nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao được tổ chức trong dịp này, tiêu biểu như: Trẩy mã, tế đại đình, tế nam giao, thi đấu cờ người, đua thuyền rồng... Những giá trị văn hóa- lịch sử ấy vẫn luôn là điểm tựa tinh thần cho người dân Quảng Nham không ngừng nỗ lực, phấn đấu trên hành trình xây dựng quê hương, đất nước, là niềm tự hào của các thế hệ cháu con hôm nay và mai sau.

Vệt dài lễ hội truyền thống được tổ chức dịp đầu năm đã góp phần kết dệt nên bức tranh mùa xuân trên mảnh đất xứ Thanh thêm rực rỡ sắc màu, rộn ràng thanh âm, đậm tính “cộng cư”, “cộng cảm”, “cộng hữu” và “cộng sinh”.

Thảo Linh