Nâng cao hiệu quả thoát nước đô thị: Bài 1- Hệ thống thoát nước đô thị trên địa bàn tỉnh chưa phát huy hiệu quả đầu tư

Thoát nước của các đô thị trên địa bàn tỉnh hiện nay chủ yếu là hệ thống thoát nước chung, trong đó nước mưa và nước thải được thoát chung cống, rãnh, kênh mương, nước chảy theo độ dốc địa hình và đổ vào hệ thống sông suối, ao, hồ. Hiện vẫn còn xảy ra tình trạng ngập úng cục bộ tại một số đô thị trong mùa mưa, chủ yếu ngập úng cục bộ tại địa bàn TP Thanh Hóa và TP Sầm Sơn. Thực tế, hệ thống thoát nước đô thị trên địa bàn tỉnh được đầu tư trong thời gian qua chưa đồng bộ, dẫn đến chưa phát huy hiệu quả đầu tư và cần được quan tâm thực hiện có hiệu quả trong thời gian tới.

Sông Cầu Cốc là nơi thoát nước chính trên địa bàn TP Thanh Hóa.

Thực tế tại các đô thị trên địa bàn tỉnh hiện nay cho thấy, ngoài các đô thị lớn đã và đang được đầu tư hệ thống thu gom, thoát nước và trạm/nhà máy xử lý nước thải tập trung (TP Thanh Hóa, TP Sầm Sơn, thị xã Bỉm Sơn, thị xã Nghi Sơn). Các đô thị và nông thôn còn lại trên địa bàn tỉnh phần lớn chưa được đầu tư hệ thống thoát nước mưa tách riêng với hệ thống thu gom, thoát nước, xử lý nước thải và trạm/nhà máy xử lý nước thải tập trung, dẫn đến phần lớn nước thải từ các đô thị và khu dân cư tập trung nông thôn chưa được thu gom, xử lý bảo đảm quy chuẩn kỹ thuật môi trường đã và đang xả trực tiếp ra nguồn tiếp nhận (sông, suối, kênh rạch, ao, hồ, đầm phá, biển, các tầng chứa nước dưới đất) và điều đó có thể dẫn đến ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Đối với khu vực đô thị TP Thanh Hóa, hiện hệ thống thoát nước chung, nước mưa và nước thải được thu chung vào một hệ thống sau đó xả ra các sông trong khu vực (sông Hạc, sông Nhà Lê, kênh Vinh, sông Thống Nhất). Năm 2007, sau khi Dự án cải thiện môi trường đô thị Miền Trung - Tiểu dự án Thanh Hóa triển khai thì một số khu vực nội thành được đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước mưa. Năm 2012, thực hiện Dự án phát triển toàn diện kinh tế - xã hội TP Thanh Hóa, khu vực nội thành tiếp tục được đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước mưa trên một số tuyến để đấu nối vào hệ thống thoát nước mưa đã có của Dự án cải thiện môi trường đô thị Miền Trung - Tiểu dự án Thanh Hóa. Ngoài ra, Dự án phát triển toàn diện kinh tế - xã hội TP Thanh Hóa cũng đầu tư xây dựng tuyến cống bao để thu gom nước thải sinh hoạt của các phường trung tâm và nhà máy xử lý nước thải tại phường Quảng Thịnh.

Đối với khu vực nông thôn chưa có hệ thống thoát nước mưa tập trung và nước mưa trong các khu dân cư chủ yếu chảy tràn trên các tuyến đường giao thông, nước thải được thu gom vào hệ thống rãnh dọc đường (kích thước nhỏ) sau đó thoát xuống các ao, hồ trong khu vực hoặc hệ thống kênh mương nội đồng. Một số xã trong quá trình xây dựng nông thôn mới cũng đã đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước chung. Đi đôi với đó, việc xử lý nước thải tại các bệnh viện trên địa bàn TP Thanh Hóa (bệnh viện vốn đầu tư công) đã được đầu tư trạm xử lý nước thải riêng và chuyển giao công nghệ, vận hành xử lý nước thải cho các bệnh viện. Tuy nhiên, một số bệnh viện (Nhi, Nội tiết, Tâm thần) được đầu tư hệ thống xử lý nước thải y tế từ những năm 2000, công nghệ xử lý nước thải không còn phù hợp để xử lý nước thải y tế trong bệnh viện. Mặt khác, trong quá trình cải tạo, nâng cấp bệnh viện, hệ thống thu gom nước thải y tế của một số bệnh viện cũng đã xuống cấp, dẫn đến nước thải y tế chưa được thu gom triệt để về trạm xử lý nước thải. Nước thải sản xuất tại các cụm công nghiệp và khu vực sản xuất làng nghề, tiểu thủ công nghiệp (như Cụm công nghiệp Vức, phường An Hưng) chưa có hệ thống thu gom và xử lý nước thải cho cụm công nghiệp. Nước thải được thoát ra hệ thống thoát nước mưa và thoát trực tiếp ra ao, hồ, đầm, sông suối trên địa bàn. Một số cơ sở sản xuất, kinh doanh có hệ thống thu gom nước mưa, nước thải riêng biệt và trạm xử lý nước thải riêng trong khu đất cơ sở sản xuất, kinh doanh theo dự án đầu tư xây dựng môi trường được duyệt, nước thải sau khi được xử lý bảo đảm quy chuẩn kỹ thuật môi trường trước khi xả thải vào hệ thống thoát nước chung của khu vực.

Bên cạnh đó, trên địa bàn TP Sầm Sơn hệ thống thoát nước chủ yếu là thoát nước chung, nước chảy theo độ dốc địa hình và đổ vào nguồn tiếp nhận là sông Mã, sông Rào, sông Đơ, bãi biển. Hiện chỉ có khu vực phía Tây đường Hồ Xuân Hương (khu dịch vụ khách sạn hiện hữu) đã đầu tư hệ thống thoát nước mưa và nước thải riêng biệt, như đường Hồ Xuân Hương, đường Nguyễn Du, đường Trần Nhân Tông, đường Bà Triệu, đường Lý Tự Trọng... Hệ thống thoát nước mưa của TP Sầm Sơn chưa được đầu tư hoàn thiện theo quy hoạch, chưa kết nối các lưu vực thoát nước ra nguồn tiếp nhận. Vào mùa mưa lũ còn xảy ra tình trạng ứ đọng, gây ô nhiễm môi trường và ách tắc giao thông. Cống thoát nước chủ yếu tập trung khu vực trung tâm thành phố dọc theo một số trục chính ở khu trung tâm các xã, phường. Trên địa bàn thành phố đã và đang triển khai mới các dự án phát triển đô thị, khu dân cư và hạ tầng kỹ thuật, trong đó có công trình hạ tầng kỹ thuật thoát nước mưa, nước thải thuộc các dự án trên. Từ năm 2015 đến nay, trên địa bàn TP Sầm Sơn đã triển khai đầu tư 2 dự án xử lý nước thải, là dự án cải tạo, nâng cấp hệ thống thu gom nước thải, nước mưa khu vực phía Tây đường Hồ Xuân Hương, gồm 8 trạm bơm (C1, C2, C3, các trạm bơm Hồng Thắng, Đồng Xuân, Sơn Thắng, Trung Sơn, Nam sông Mã) và mạng lưới tuyến ống HDPE D225, HDPE D315, HDPE D500, HDPE D630, DN 500, DN600... Hiện hệ thống ống thoát nước thải đã thi công cơ bản hoàn thành đến vị trí đấu nối chờ việc đầu tư xây dựng nhà máy xử lý tập trung tại phường Quảng Châu. Dự án Nhà máy xử lý nước thải tập trung TP Sầm Sơn đã được HĐND TP Sầm Sơn quyết định chủ trương đầu tư tại Nghị quyết số 121/NQ-HĐND ngày 10-11-2021, dự kiến công suất giai đoạn 1 là 19.500m3/ngày đêm, giai đoạn 2 nâng tổng công suất lên 41.500m3/ngày đêm, tổng mức đầu tư giai đoạn 1 khoảng 350 tỷ đồng, thời gian hoàn thành giai đoạn 1 trong năm 2023 và hiện dự án đang triển khai các thủ tục để đầu tư xây dựng.

Đối với địa bàn thị xã Bỉm Sơn đang triển khai mới các dự án phát triển đô thị, khu dân cư và hạ tầng kỹ thuật, trong đó có công trình hạ tầng kỹ thuật thoát nước mưa, nước thải. Như dự án đầu tư xây dựng và cải tạo hệ thống thoát nước thị xã Bỉm Sơn, thuộc dự án “Cấp nước và nước thải đô thị” do Ngân hàng Thế giới (WB) tài trợ, được Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi tại Quyết định số 3617/QĐ-UBND ngày 12-10-2010, với nội dung đầu tư hoàn chỉnh hệ thống thoát nước thị xã Bỉm Sơn theo quy hoạch chung xây dựng thị xã Bỉm Sơn đến năm 2020, được điều chỉnh tại Quyết định 655/QĐ-UBND ngày 4-3-2011 và tại Quyết định số 511/QĐ-UBND ngày 20-2-2014 của UBND tỉnh Thanh Hóa. Quy mô dự án thực hiện xây dựng tuyến cống thoát nước thải, với tổng chiều dài khoảng 14.800m, xây dựng tuyến cống dịch vụ thu nước thải từ các hộ gia đình có chiều dài khoảng 4.600m, đầu tư 255m ống thoát nước mưa, 7 trạm bơm nâng cốt, xây dựng 1 trạm xử lý nước thải, với tổng công suất 7.000m3/ngàyđêm. Giai đoạn 1, đầu tư xây dựng 1 đơn nguyên, công suất 3.500m3/ngày đêm, tổng mức đầu tư 238,801 tỷ đồng. Đối với Khu Công nghiệp Bỉm Sơn, hiện nay các trạm xử lý nước thải tập trung được các nhà đầu tư hạ tầng triển khai thi công hoàn thiện dự án theo các nội dung đã được phê duyệt trong báo cáo đánh giá tác động môi trường. Gồm trạm xử lý nước thải với 1 modun công suất 6.000m3/ngày đêm tại Bắc Khu A - Khu Công nghiệp Bỉm Sơn, trạm xử lý nước thải tập trung công suất 1.500m3/ngày đêm tại Nam Khu A - Khu Công nghiệp Bỉm Sơn, trạm xử lý nước thải tập trung công suất 490m3/ngày đêm tại Khu B - Khu Công nghiệp Bỉm Sơn.

Tại thị xã Nghi Sơn, hiện nay trên địa bàn đang triển khai mới các dự án phát triển đô thị, khu dân cư và hạ tầng kỹ thuật, trong đó có công trình hạ tầng kỹ thuật thoát nước mưa, nước thải thuộc các dự án. Trong đó có Dự án phát triển tổng hợp các đô thị động lực - Tiểu dự án đô thị Tĩnh Gia (nay là thị xã Nghi Sơn), nguồn vốn vay Ngân hàng Thế giới (WB), vốn đối ứng từ ngân sách Trung ương và ngân sách tỉnh Thanh Hóa. Dự án được Chủ tịch UBND tỉnh phê duyệt dự án đầu tư tại Quyết định số 1052/QĐ-UBND ngày 25-3-2019. Trong đó, có các hạng mục cải tạo kênh Cầu Trắng đoạn từ đường tránh Quốc lộ 1A đến kênh Than, có quy mô nạo vét lòng dẫn kênh Cầu Trắng với chiều dài 5,602 km, hoàn thiện mặt cắt kênh theo thiết kế; xây dựng mới các cống tiêu thoát nước ra kênh và cầu cơ giới, các hạng mục phụ trợ kèm theo. Hạng mục cải tạo kênh Than, đoạn từ cầu Mai đến cống Đò Bè, quy mô nạo vét lòng dẫn chiều dài 4,275 km, hoàn thiện mặt cắt kênh theo thiết kế, xây dựng mới các cống tiêu thoát nước ra kênh. Hạng mục xây dựng hệ thống thu gom và xử lý nước thải cho khu vực trung tâm thị trấn Tĩnh Gia (nay là phường Hải Hòa), gồm xây dựng đường ống thu gom nước thải dọc theo hai bên kênh Cầu Trắng, thu gom nước thải của các khu dân cư, các trung tâm thương mại, dịch vụ, xây dựng trạm xử lý nước thải công suất 600m3/ngày đêm.

Đối với đô thị của các huyện còn lại trên địa bàn tỉnh, công trình thoát nước của các dự án thuộc các chương trình xây dựng nông thôn mới, đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông, khu dân cư, khu đô thị, các cơ sở sản xuất, dịch vụ,... đang được triển khai. Tuy nhiên, việc đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước tại đô thị trên địa bàn tỉnh hiện nay đã trải qua nhiều năm, thiếu đồng bộ, chưa phát huy hiệu quả đầu tư và nảy sinh nhiều khó khăn, vướng mắc cần được quan tâm khắc phục trong thời gian tới.

Bài 2: Những khó khăn, vướng mắc và giải pháp đầu tư phát triển

Bài và ảnh: Xuân Hùng