Vụ thảm sát chủng tộc kinh hoàng ở Tulsa năm 1921

Hơn 100 năm đã qua sau vụ thảm sát chủng tộc kinh hoàng xảy ra ở Tulsa (Oklahoma, Mỹ), đến nay sự kiện này vẫn nhận được sự quan tâm không chỉ của cộng đồng thế giới mà còn nhắc nhớ mọi người về một vụ bạo lực chủng tộc tồi tệ nhất trong lịch sử nước Mỹ, nơi các cuộc biểu tình chống sự phân biệt chủng tộc có hệ thống vẫn đang diễn ra.

Bức ảnh cho thấy mọi người đang tìm kiếm những gì còn sót lại trong đống đổ nát sau vụ thảm sát ở Tulsa. Ảnh: History

Nhớ lại, vào lúc nửa đêm ngày 31-5-1921, hàng nghìn công dân da trắng ở Tulsa, Oklahoma, đã tràn xuống quận Greenwood, nơi chủ yếu do người da đen sinh sống, đốt phá nhiều nhà cửa và các cơ sở kinh doanh, đồng thời giết chết hàng trăm người. Ban đầu nó bị hiểu nhầm là một cuộc bạo động chủng tộc chứ không phải một vụ giết người hàng loạt, còn ngày nay Thảm sát Chủng tộc Tulsa còn gọi là cuộc bạo loạn chủng tộc tại Tulsa, hay Cuộc thảm sát Greenwood hoặc Thảm sát Phố Wall Đen.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến vụ thảm sát chính là sự giàu có của những cư dân da đen thành phố Tulsa, một phần nhờ vào sự bùng nổ trong nền công nghiệp dầu mỏ đã thúc đẩy nền kinh tế của thành phố Tulsa và toàn tiểu bang Oklahoma. Quận Greenwood, nơi các doanh nghiệp từng đặt trụ sở và được biết đến với cái tên “Phố Wall Da Đen”.

Theo Hannibal Johnson, tác giả cuốn sách “Black Wall Street” miêu tả: “Cộng đồng này giống như Main Street (đường phố mua bán truyền thống trong mỗi thành phố Mỹ) của người Da Đen. Tại đây tập hợp các bác sĩ và luật sư, rạp phim, địa điểm chơi bida, nhà hàng, tiệm làm tóc, salon chăm sóc sắc đẹp. Nhưng nơi đây lại bị tách biệt, thành phố Tulsa, chế độ phân chủng Jim Crow”.

Nơi giao nhau giữa Đại lộ Greenwood và đường Archer trước khi xảy ra vụ thảm sát. Ảnh: History

Trong những năm sau Chiến tranh thế giới thứ I, sự phân biệt chủng tộc là luật của đất nước, và sự ủng hộ cho tổ chức Ku Klux Klan ngày càng mở rộng, không chỉ ở khu vực miền Nam mà trên toàn nước Mỹ. Trong bối cảnh xung đột căng thẳng ấy, cộng đồng người da đen ở Tulsa đã được cả nước công nhận bởi sự giàu có, sung túc. Quận Greenwood được gọi là “Phố Wall của người da đen”, với hơn 300 cơ sở kinh doanh do người da đen làm chủ, bao gồm hai rạp chiếu phim cùng nhiều phòng khám bác sĩ và hiệu thuốc.

Sự kiện bắt đầu vào ngày 30-5-1921 khi một thanh niên da đen tên là Dick Rowland bước vào thang máy trong một tòa nhà văn phòng ở trung tâm thành phố Tulsa. Tại một thời điểm, Rowland ở một mình trong thang máy với người vận hành thang máy da trắng tên là Sarah Page. Không rõ chuyện gì đã xảy ra tiếp theo (một phiên bản phổ biến là Rowland đã giẫm lên chân của Page) nhưng Page đã hét lên và Rowland đã bỏ trốn khỏi hiện trường. Ngày hôm sau, cảnh sát đã bắt giữ anh ta.

Tin đồn về vụ việc đã lan truyền nhanh chóng trong cộng đồng người da trắng của Tulsa, một số thành viên trong số đó rất ganh ghét với sự thịnh vượng của quận Greenwood. Sau khi tờ Tulsa Tribune vào chiều ngày 31-5 cho đăng tải một câu chuyện rằng Rowland đã âm mưu hãm hiếp Page, một đám đông da trắng đã giận dữ tập trung trước tòa án, yêu cầu phải giao nộp Rowland cho họ.

Lực lượng Vệ binh Quốc gia mang theo súng hộ tống những người đàn ông Mỹ gốc Phi không vũ trang sau Cuộc thảm sát chủng tộc Tulsa. Ảnh: History

Nhằm ngăn chặn hành vi treo cổ, một nhóm khoảng 75 người đàn ông da đen đã đến hiện trường vào đêm hôm đó, một số người trong số họ là cựu chiến binh Thế chiến thứ I mang theo vũ khí. Sau khi một người đàn ông da trắng cố gắng tước vũ khí của một cựu chiến binh da đen và súng nổ, hỗn loạn đã xảy ra.

Trong 24 giờ tiếp theo, hàng nghìn người da trắng đã tràn vào Quận Greenwood, xả đạn vào những công dân da đen không vũ trang trên đường phố, và đốt cháy một khu vực rộng khoảng 35 khu phố, bao gồm hơn 1.200 ngôi nhà thuộc sở hữu của người da đen, nhiều cơ sở kinh doanh, một trường học, một bệnh viện, và khoảng 12 nhà thờ. Các nhà sử học cho rằng có tới 300 người đã thiệt mạng trong cuộc bạo loạn, dù số lượng chính thức vào thời điểm đó thấp hơn nhiều.

Năm 1921, Greenwood là mục tiêu tấn công của một đám đông có vũ trang trong Cuộc thảm sát chủng tộc Tulsa. Ảnh: History

Tính đến thời điểm Thống đốc James Robertson ban bố tình trạng thiết quân luật, và quân đội Vệ binh Quốc gia đến Tulsa vào trưa ngày 1-6, thì Quận Greenwood đã nằm trong đống đổ nát. Khoảng 10.000 người da đen bị mất nhà cửa, thiệt hại tài sản lên tới hơn 1,5 triệu đô la trong bất động sản và 750.000 đô la tài sản cá nhân. Tài sản của họ không được thu hồi và họ cũng không được bồi thường. Những người sống sót sau vụ thảm sát đã nỗ lực để xây dựng lại khu phố, nhưng sự phân biệt đối xử vẫn đang còn tồn tại ở Tulsa cũng như trên toàn quốc và căng thẳng chủng tộc tiếp tục gia tăng, trong khi vụ thảm sát và những vết sẹo đau thương của nó đã không được công nhận bởi cộng đồng người da trắng suốt hàng chục năm sau đó.

Các trại tị nạn dành cho những người mất nhà cửa được dựng lên trên một khu đất ở Tulsa sau vụ bạo lực. Ảnh: History

Năm 1997, cơ quan lập pháp bang Oklahoma đã thành lập Ủy ban Oklahoma về Bạo động Chủng tộc Tulsa năm 1921 (sau đó được đổi tên thành Ủy ban Thảm sát Chủng tộc Tulsa). Đơn vị này đã nghiên cứu về vụ thảm sát và khuyến nghị phải bồi thường cho những người da đen sống sót. Các quan chức thành phố đến nay vẫn tiếp tục điều tra các sự kiện trong 2 ngày (31-5 và 1-6-1921), và tìm kiếm những ngôi mộ không được đánh dấu, vốn được dùng để chôn cất nhiều nạn nhân của vụ thảm sát.

Đồng thời, nhà nước cũng đã thông qua luật thành lập một số học bổng cho con cháu của những người sống sót, khuyến khích phát triển kinh tế của Greenwood và phát triển một công viên tưởng niệm ở Tulsa cho các nạn nhân vụ thảm sát. Năm 2020, vụ thảm sát đã trở thành một phần của chương trình giảng dạy tại trường Oklahoma.

Hương Giang (tổng hợp)