Vấn đề lao động làm việc, cư trú bất hợp pháp tại Hàn Quốc: Đâu là giải pháp?

Thời gian qua, tình trạng người lao động (NLĐ) Thanh Hóa làm việc và cư trú bất hợp pháp tại Hàn Quốc vẫn diễn ra, dẫn đến một số địa phương bị Hàn Quốc tạm dừng tiếp nhận lao động. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quan hệ hợp tác lao động giữa Việt Nam - Hàn Quốc mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của NLĐ muốn sang thị trường “tiềm năng” này làm việc.

Lớp học tiếng Hàn Quốc tại Trung tâm Dịch vụ việc làm Thanh Hóa.

"Quýt làm cam chịu"

Một ngày đầu tháng 10, theo chân công chức văn hóa - xã hội (phụ trách công tác lao động- thương binh và xã hội) xã Hoằng Đông (Hoằng Hóa), chúng tôi đến gặp anh Nguyễn Thế Đức, thôn Lê Lợi là lao động bất hợp pháp ở Hàn Quốc vừa mới trở về địa phương. Anh Đức cho biết: “Năm 2013, do vỡ nợ trong buôn bán hải sản nên tôi quyết định “xa xứ” đi XKLĐ tại thị trường Hàn Quốc. Do khi đi phải vay mượn một khoản tiền lớn, sang nước sở tại làm chưa được bao lâu lại hết hạn hợp đồng nên tôi cứ lần lữa ở lại. Biết ở lại bất hợp pháp là sai, là vi phạm hợp đồng, ảnh hưởng đến những lao động khác ở quê nhà muốn sang thị trường Hàn Quốc làm việc. Song, phần vì sức hút của đồng tiền, phần vì hùa theo bạn bè rồi dịch COVID-19 bùng phát mạnh, không đặt được vé máy bay nên tôi cứ nấn ná đợi tết mới về, nhưng vợ con cứ điện thoại liên tục động viên, khuyên nhủ tôi về nước nên tôi đã quyết định trở về quê. Do vừa về nước nên tôi chưa kịp ra xã báo cáo với chính quyền địa phương về sự có mặt của mình nơi cư trú. Về nhà, nghe đài truyền thanh xã liên tục cập nhật thông tin tình hình lao động bất hợp pháp mới thấy mình thật ích kỷ, chỉ biết nghĩ cho lợi ích cá nhân mà “tước” đi cơ hội của những người lao động khác muốn đi làm việc tại Hàn Quốc và ảnh hưởng đến địa phương mình sinh sống".

Không chỉ mình anh Đức nhận thức được mình ở lại lao động bất hợp pháp tại Hàn Quốc là sai nhưng vẫn cố tình làm trái quy định của pháp luật mà hiện nay vấn đề lao động Việt Nam nói chung, lao động Thanh Hóa nói riêng làm việc tại Hàn Quốc hết hợp đồng bỏ ra ngoài làm việc bất hợp pháp hoặc lao động chuyển đổi nơi làm việc vì lý do không chính đáng đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến thị trường Hàn Quốc và quan hệ hợp tác giữa lao động Việt Nam – Hàn Quốc. Theo thống kê của Trung tâm Lao động ngoài nước, tính đến ngày 30-6-2022, tỉnh Thanh Hóa còn 890 trên tổng số hơn 6.000 NLĐ đang làm việc tại Hàn Quốc, chiếm 8,77% tổng số lao động cả nước đang cư trú trái phép tại Hàn Quốc. Do có số lao động bất hợp pháp đông, nên năm 2022 Thanh Hóa có 2 huyện bị tạm dừng tiếp nhận lao động đi làm việc tại Hàn Quốc là Hoằng Hóa (125 lao động) và Đông Sơn (215 lao động). Điều đáng nói là 2 địa phương này từng bị tạm dừng tuyển nhiều năm. Việc này khiến cho khoảng trên 600 lao động ở 2 huyện đã tham gia học tiếng Hàn Quốc không được tham gia dự thi tiếng Hàn để dự tuyển đi làm việc tại Hàn Quốc.

Em Ngô Đình Thọ, ở xã Đông Phú, huyện Đông Sơn - người đang tham gia học tiếng Hàn tại Trung tâm Dịch vụ việc làm Thanh Hóa, chia sẻ: “Biết địa phương bị liệt kê vào danh sách bị tạm dừng tuyển lao động đi làm việc theo chương trình sử dụng cho lao động nước ngoài làm việc tại Hàn Quốc (gọi tắt là chương trình EPS) nhưng em vẫn quyết tâm tham gia học tiếng Hàn với mong muốn thi đỗ, có chứng chỉ tiếng Hàn và cơ hội sang Hàn Quốc làm việc. Trước mắt, em sẽ nỗ lực học tiếng, khi có thể giao tiếp được cơ bản với người Hàn, tôi sẽ xin vào làm việc tại các doanh nghiệp FDI có vốn đầu tư của Hàn Quốc để có kinh nghiệm thực tế, khi sang Hàn Quốc làm việc không bị bỡ ngỡ”.

Còn em Nguyễn Hữu Tuấn, ở xã Hoằng Đức (Hoằng Hóa) đang tham gia lớp học tiếng Hàn Quốc được hơn 2 tháng lại mong muốn các cấp, các ngành, các đơn vị chức năng có các biện pháp, giải pháp hữu hiệu để giảm tỷ lệ lao động bất hợp pháp, tránh tình trạng “quýt làm cam chịu” mà chính bản thân đang phải “hứng chịu”.

Đâu là nguyên nhân?

Thị trường Hàn Quốc được nhiều NLĐ tỉnh Thanh Hóa lựa chọn bởi chi phí thấp, mức thu nhập cao. Do đó, nhu cầu lao động đi làm việc tại Hàn Quốc ngày càng nhiều. Đặc biệt, từ khi đưa lao đi làm việc tại Hàn Quốc theo chương trình EPS thì lao động của tỉnh đi làm việc ở Hàn Quốc tăng lên cả về số lượng và chất lượng. Hằng năm, số tiền NLĐ đi làm việc tại Hàn Quốc gửi về tỉnh chiếm 35% tổng số tiền mà lao động toàn tỉnh gửi về cho gia đình. XKLĐ theo chương trình EPS đã góp phần giải quyết việc làm, giảm nghèo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp CNH, HĐH của tỉnh. Đặc biệt, những làng, xã có NLĐ đi làm việc tại Hàn Quốc đã gửi tiền về gia đình, ủng hộ, đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng, góp phần làm thay đổi cơ bản bộ mặt nông thôn của địa phương. Đối với NLĐ đi làm việc tại Hàn Quốc được thụ hưởng những lợi ích rất lớn so với các thị trường khác từ thu nhập, chi phí đi, thời gian làm việc và môi trường làm việc đều rất tốt.

Từng được xem là một trong những “điểm sáng” về XKLĐ, xã Đông Quang (Đông Sơn) hiện có số lượng người đi làm việc ở nước ngoài chiếm khá cao so với các xã khác trên địa bàn. Nhiều gia đình có tới 3 - 5 người đi XKLĐ, thậm chí có người đi đến 2, 3 lần. Từ nguồn tiền NLĐ gửi về, nhiều gia đình đã thoát nghèo, có điều kiện mở rộng sản xuất, kinh doanh, nuôi dạy con ăn học. Tương tự, xã Hoằng Đông (Hoằng Hóa) - xã không có nhiều thuận lợi trong phát triển kinh tế nên XKLĐ được xem là một kênh giải quyết việc làm, giảm nghèo hiệu quả. Ông Nguyễn Đình Hưng, Phó Chủ tịch UBND xã Hoằng Đông, cho biết: "Xã hiện có trên 220 lao động đang làm việc tại nước ngoài. Nhiều gia đình có người thân đi XKLĐ đã mua đất, ô tô, xây nhà tầng, mở cửa hàng, cửa hiệu kinh doanh, buôn bán… làm thay đổi rõ rệt bộ mặt vùng quê nghèo. Bên cạnh hiệu quả từ công tác XKLĐ cũng còn có những hệ lụy bởi sự ích kỷ, chỉ vì lợi ích cá nhân trước mắt mà nhiều lao động tìm đủ mọi cách để lại làm việc và cư trú bất hợp pháp sau khi hết hạn hợp đồng. Theo tôi, nguyên nhân chủ yếu vẫn là do sự chênh lệch thu nhập giữa Việt Nam và Hàn Quốc quá lớn. Ý thức chấp hành pháp luật, trách nhiệm đối với cộng đồng, xã hội của một bộ phận NLĐ chưa cao. Hơn nữa, một bộ phận doanh nghiệp Hàn Quốc vẫn sử dụng lao động bất hợp pháp, trong khi chính sách xử phạt đối với doanh nghiệp Hàn Quốc sử dụng lao động bất hợp pháp và NLĐ bất hợp pháp chưa được thực hiện nghiêm túc. Việc thực thi chế tài xử phạt đối với lao động bất hợp pháp không về nước của ta cũng gặp nhiều khó khăn, chưa hiệu quả do lao động đang ở nước ngoài. Điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đến công tác XKLĐ và “tước” đi cơ hội của nhiều người khác muốn sang Hàn Quốc làm việc, gây thiệt hại về kinh tế cho nhiều gia đình cũng như nguồn ngoại tệ gửi về cho địa phương. Nhiều lao động đã thi đậu tiếng Hàn phải chuyển sang làm các nghề khác như: công nhân tại các công ty giày da, may mặc, sửa chữa điện nước, điện lạnh, thợ xây, thờ hồ… để kiếm sống.

Và giải pháp...

Nhằm hạn chế tình trạng lao động bỏ hợp đồng ra ngoài làm việc hoặc không về nước sau khi kết thúc hợp đồng, các địa phương có nhiều lao động bất hợp pháp tập trung đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động; thành lập đoàn đến tận các hộ gia đình vận động để họ khuyên nhủ con em về nước; điện thoại trực tiếp cho lao động bất hợp pháp để vận động, phân tích những rủi ro, nguy cơ NLĐ phải đối mặt khi làm việc và cư trú bất hợp pháp; giải đáp những chính sách, quyền lợi của NLĐ về nước. Thường xuyên thông báo trên hệ thống loa truyền thanh xã tên tuổi những lao động đang làm việc, cư trú bất hợp pháp và những lao động sắp hết hạn hợp đồng để các gia đình nắm bắt, có trách nhiệm nhắc nhở, đốc thúc con em mình về nước đúng hạn…

Không chỉ xã Hoằng Đông mà nhiều địa phương trong tỉnh có số lao động bất hợp pháp cao đang thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc để tuyên truyền, vận động thân nhân có lao động bất hợp pháp.

Trước thực trạng nhiều địa phương bị dừng tuyển lao động sang Hàn Quốc làm việc, phía Việt Nam đã thực hiện việc ký quỹ 100 triệu đồng đối với NLĐ trước khi xuất cảnh đi làm việc tại Hàn Quốc theo chương trình EPS. Phía Hàn Quốc cũng đẩy mạnh việc kiểm tra và xử phạt các doanh nghiệp sử dụng lao động bất hợp pháp.

Thiết nghĩ, để tránh tình trạng lao động bất hợp pháp, các cơ quan chức năng cần có giải pháp mạnh hơn, quyết liệt hơn, có sự ràng buộc về kinh tế đối với NLĐ và thân nhân NLĐ. Bởi chỉ khi liên quan ảnh hưởng đến yếu tố thân nhân, kinh tế thì NLĐ sẽ tự khắc chấp hành nghiêm hợp đồng đã ký.

Bài và ảnh: Mai Phương