Mùa đốt đồng...

Cuối mùa gặt, cả cánh đồng chỉ còn trơ lại những gốc rạ thưa. Chiều tháng 5 gió đồng thông thốc thổi. Từ đống rơm cháy, những lọn khói xám mơ hồ theo gió bảng lảng vào làng. Khói không cay, mà chỉ thoang thoảng một mùi hương dịu nhẹ đủ để cho ai xa làng chỉ mới nghe trong gió đã quay quắt nhớ miên man mà tìm về… Giờ đây, trên đồng đất quê hương, mỗi người dân đã biết “vơ tiền” tăng nguồn thu từ phụ phẩm này.

Khói đốt đồng của một thời quá vãng. (Ảnh: Internet).

Tôi sinh ra và lớn lên từ làng rồi xa làng. Có một khung cảnh tuổi thơ cứ ám ảnh mãi trong tôi, theo tôi đi suốt cuộc đời. Mỗi khi hè về hay gió mùa đông bắc thổi nó lại hiện lên như níu kéo tôi, dắt tôi về với những ngày xa xưa ấy. Đó là khung cảnh khói đốt đồng của những chiều tà tím sẫm. Làn khói bay như mơ ôm trùm chân núi Đọ sồ sộ, đồng chiều trơ gốc rạ, bầu trời như cao hơn. Lũ trẻ chúng tôi bắt cá dưới hố bom mà năm xưa giặc Mỹ bắn phá cầu Hàm Rồng khiếp đảm trút bừa để bỏ chạy. Nô đùa quanh đống lửa đang nghi ngút khói, đàn trâu nhẩn nha gặm cỏ... Cả cánh đồng mênh mông vắng tanh vắng ngắt, nếu không có lũ trẻ chúng tôi và đống lửa chắc sẽ hiu quạnh biết chừng nào.

Cứ mỗi lần đến mùa đốt đồng là đám con nít chăn trâu thích lắm, đứa nào cũng vẽ nên những câu chuyện thần tiên, ùa vào đám khói dày đặc rồi từ từ bước ra với tư thế nghiêm trang: "Ta là bụt đây". Mùi khói rơm không khó chịu mà thơm ngái, lan cả cánh đồng. Lũ trẻ chúng tôi nằm ngửa cổ trên bờ cỏ, mắt lim dim, hít hà hương đốt đồng còn nồng cả mùi bùn đất, có lẽ nó chứa cả những giọt mồ hôi của dân quê mình, nó chứa cả tuổi gắn bó với đồng lúa. Mùa đốt đồng, có nghĩa là mới gặt xong, để sửa soạn cho mùa cấy mới, dân làng tôi lại vác cào tre ra đồng thu gom rơm vãi. Mẹ bảo tôi, gom rơm lại để đốt, vừa cho chết cỏ, lại làm sạch ruộng, kẻo rơm khô lại làm nặng đường cày.

Tôi về làng, bập bõm nghe mẹ kể. Thời hiện đại rồi ai còn đốt đồng nữa. Từ lâu, cơ giới hóa đã len lỏi vào mọi khâu sản xuất của đồng đất quê mình. Trao đổi với anh Nguyễn Lệnh Thái, Trưởng trạm khuyến nông huyện Thiệu Hóa, được biết thêm, khi đốt đồng các chất hữu cơ trong rơm rạ và trong đất sẽ trở thành các chất vô cơ nên mất đi lượng dinh dưỡng cần thiết. Khi đốt đồng, nông dân vô tình làm lãng phí nguồn dinh dưỡng trong đất. Nếu đốt đồng lâu ngày sẽ khiến đất bị biến chất và trở nên chai cứng.

Chưa nói, việc đốt đồng còn tiêu diệt các loại côn trùng có ích cho cây lúa, làm mất cân bằng sinh thái đồng ruộng. Bởi cây lúa trong giai đoạn phát triển sẽ đối diện với nhiều loại dịch bệnh, nông dân phải sử dụng một lượng lớn phân bón, thuốc bảo vệ thực vật để phòng trừ khiến chi phí sản xuất cao, hiệu quả lại thấp. Ngoài ra, những hôm nắng nóng, người dân đốt đồng ven trục đường quốc lộ, khói bụi còn làm giảm tầm nhìn, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn giao thông.

Vẫn biết việc đốt đồng sau mỗi vụ thu hoạch trở thành một tập quán có từ lâu đời của người nông dân. Ký ức về đồng chiều cuống rạ có thể bất giác ùa về bất cứ lúc nào trong lòng người xa xứ. Ngồi trong nhà, nhìn qua cửa kính thấy một lọn khói lam chiều từ đâu bay tới, hình ảnh thuở chăn trâu trên cánh đồng chiều nào đó như những thước phim quay chậm hiển hiện chạm vào miền nhớ. Để rồi ai đó phải xuýt xoa, giá gặp được tất cả bạn bè xưa để cùng nhau vơ rạ đốt đồng?

Bây giờ quê tôi rơm rạ không còn là đồ rẻ rúng nữa. Trâu bò, nuôi ít do có máy móc đảm nhận phần sức kéo, nhu cầu rơm ăn không còn quá bức thiết. Hầu hết rơm rạ được gom lại, quy ra “thành thóc” không còn đem đốt như xưa, hộ nào đem đi đốt còn được coi là đang đốt …tiền.

Rơm được cuộn thành từng bó và đưa đi tiêu thụ. (Ảnh: QĐND)

Tôi nhớ, có đận trao đổi với đại diện Ban Quản lý Dự án Cạnh tranh nông nghiệp tại hội thảo đầu bờ tổng kết mô hình sử dụng chế phẩm sinh học và rơm rạ để sản xuất phân hữu cơ tại xã Thăng Bình (Nông Cống), tôi cứ lẩm nhẩm ước tính vụ chiêm xuân năm 2019 của cả Thanh Hóa có diện tích trồng lúa khoảng 117 nghìn ha lúa. Theo đó, mỗi vụ thu hoạch 1 ha cho 6 tấn rơm rạ, với một khoảng thời gian ngắn đem xử lý bằng chế phẩm sinh học sẽ thu được khoảng 400 kg phân hữu cơ. Làm bằng cách này mỗi năm người dân trong tỉnh thu gần 600 nghìn tấn phân hữu cơ, giá thị trường hiện bán 5,5 triệu đồng/tấn...

Bà con nhân dân xã Thăng Bình (Nông Cống) tham gia xử lý rơm rạ dưới sự hướng dẫn của các nhà khoa học.

Thực tế cho thấy, việc sử dụng chế phẩm sinh học và rơm rạ để sản xuất phân hữu cơ không những giảm thiểu ô nhiễm môi trường, tận dụng triệt để nguồn rơm rạ dư thừa, trả lại độ phì nhiêu cho đất canh tác mà còn giúp bà con nông dân giảm từ 30-40% lượng phân hóa học và thuốc bảo vệ thực vật, giảm chi phí sản xuất, đem lại thu nhập cao hơn cho nông dân. Ngoài ra cũng tạo thói quen tốt bảo vệ môi trường và nâng cao năng suất, chất lượng cây trồng.

Nếu một chiều nào, bôn ba suốt dọc dài tỉnh Thanh, bạn không thấy mùi khói đốt đồng như xưa lòng hãy lâng lâng niềm hạnh phúc. Bởi để người dân quê tôi an yên bước qua những ngày giáp hạt có một phần từ lọn khói đốt đồng chập chờn lùi vào quá vãng mang theo những dùng dằng của một thời thơ ấu dễ mấy ai quên.

Ngọc Huynh