Quả còn mang bao ước vọng mùa xuân

Mỗi dịp tết đến, xuân về, đồng bào các dân tộc vùng cao xứ Thanh lại mở hội tung còn. Trò chơi dân gian có từ lâu đời này nay đã trở thành môn thể thao truyền thống gắn liền với đời sống, sinh hoạt, lao động và bao ước vọng của đồng bào các dân tộc thiểu số, phổ biến nhất là dân tộc Thái, Mường.

Trò chơi tung còn được tổ chức tại Hội thi thể thao các dân tộc tỉnh Thanh Hóa lần thứ XIV – năm 2021.

Với người Thái, người Mường ở huyện Ngọc Lặc, tung còn là trò chơi dân gian vào dịp đầu năm mới, các lễ hội hằng năm. Đây là dịp để đồng bào vui chơi, giao lưu kết bạn, giao duyên với sự tham gia của đông đảo các nam thanh, nữ tú. Để chơi tung còn phải có quả còn, cây nêu và một bãi đất rộng. Quả còn được làm bằng nhiều mảnh vải màu ghép lại thành từng múi, bên trong đựng cát, có độ dài 5 đến 6cm và có đủ độ nặng để ném xa. Ở bốn góc quả còn có đính các mảnh vải nhỏ nhiều màu sắc dài khoảng 5cm. Chính giữa quả còn được khâu một sợi dây vải bền chắc dài khoảng 50cm. Trên sợi dây này, cứ cách khoảng 10cm lại được buộc những mảnh vải màu tạo thành các tua có màu sắc rực rỡ để làm cho quả còn đẹp và có tác dụng định hướng cho còn bay đúng vào tâm vòng tròn.

Chơi tung còn phải có hai đội, một đội nam và một đội nữ, hoặc hai đội nam nữ kết hợp, mặc sắc phục truyền thống của dân tộc mình, lấy cây nêu làm ngăn cách, nhìn hướng vào nhau. Số lượng người chơi ở mỗi đội không hạn chế. Mỗi đội được làm hai quả còn và đều mong muốn quả còn của mình đẹp nhất, trúng đích nhất.

Trò chơi này cũng cần có trọng tài, thường là một cụ già cao niên, có uy tín ở địa phương. Trước khi thi đấu, ngay tại bãi đất rộng, trọng tài đặt hai quả còn to nhất lên mâm và tiến hành làm lễ cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, trai gái đủ đôi. Sau đó hai bên nam nữ vừa tung còn, vừa hát đối vui vẻ.

Mục đích tham gia trò chơi này không chỉ là để người chơi có cơ thể khỏe mạnh, duyên dáng, mà còn là dịp để các đôi nam nữ lấy quả còn tung qua tung lại giao duyên. Chàng trai khi để ý và thích cô gái nào thì tung còn cho người mà mình yêu mến, xem đó như là một lời tỏ tình, giao duyên. Cô gái nào nhận được quả còn của chàng trai mà mình thầm thương trộm nhớ thì không khỏi e thẹn, đỏ mặt vui mừng. Hành động tung còn trả lại chàng trai tức là trả lời đã đồng ý làm quen với nhau sau hội tung còn. Vì vậy, quả còn còn được tượng trưng như vật giao duyên, chở bao ước vọng hạnh phúc đủ đầy của người Thái, Mường.

Chị Vi Thị Hiến, dân tộc Thái ở huyện Bá Thước, cho biết: “Trước ngày hội tung còn, người chơi phải chuẩn bị làm quả còn thật chu đáo. Quả còn thường có hình vuông, hình tam giác hoặc hình tròn, tùy vào độ khéo léo của người làm. Theo đó, quả còn có 3 cạnh hoặc 4 cạnh, nhưng phần lớn vẫn là 4 cạnh thì quả còn sẽ cân đối hơn. Sau khi may xong quả còn từ bốn miếng vải, cát được bỏ vào bên trong khâu lại, thấy trọng lượng vừa tay là được. Tùy theo khổ người chơi cao hay thấp, mà sợi dây buộc quả còn dài hay ngắn. Màu sắc cũng như độ chính xác khi tung còn chính là thể hiện nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình cũng như trình độ của người chơi còn”.

Theo chị Ngân Thị Triều, dân tộc Thái ở huyện Như Xuân, khi lớn lên đã có trò chơi này rồi. Quả còn được làm từ vải vụn nhiều màu. Sau đó buộc dây để cân quả còn, khi xách lên trông quả còn nhọn như hình chóp nón. Bên trong được trộn cát và trấu cho nặng và êm để đối phương dễ bắt. Ngày xưa tung còn chỉ để giao duyên, ngày nay tung còn được tính điểm phân định thắng thua. Trước đây tính điểm bắt còn nhưng nay chỉ tính điểm tung còn mà thôi.

“Thường thì đầu xuân năm mới, mọi người sẽ tập trung ra bãi đất rộng chơi tung còn cho vui sau một năm lao động vất vả và lấy động lực tinh thần để chuẩn bị cho một năm mới với bao ước vọng về một cuộc sống ấm no, đủ đầy, hạnh phúc. Kinh nghiệm khi tung còn là người chơi sẽ quay lấy nhịp, mắt ngắm vào vòng tròn trên cây nêu, hết thời gian quay thì đồng thời tay cũng đẩy quả còn bay lên cao. Nếu như quả còn lọt qua được vòng tròn trên cây nêu thì mới gọi là may mắn” - chị Bùi Thị Tình, dân tộc Mường ở huyện Thường Xuân chia sẻ.

Như vậy, trò chơi ném còn vừa có tính văn hóa vừa có tính thể thao, rèn luyện sự tinh tế, khéo léo cho người chơi. Người chơi vừa được giao lưu, tỏ tình, kết duyên, vừa gắn bó, đoàn kết cộng đồng. Nếu có dịp lên miền Tây xứ Thanh vào những ngày Tết Nguyên đán hay các lễ hội truyền thống, du khách chắc chắn sẽ không thể bỏ qua cơ hội cùng chơi tung còn với bà con các dân tộc Mường, Thái nơi đây. Qua đó, sẽ cảm nhận được một trò chơi dân gian giải trí hấp dẫn, mang đậm màu sắc văn hóa và chứa đựng những ước vọng, ý nghĩa nhân sinh cao đẹp của đồng bào các dân tộc miền núi tỉnh Thanh.

Bài và ảnh: Nguyễn Ngọc