Phát triển rừng trồng kinh doanh gỗ lớn - giải pháp tái cơ cấu đầu tư ngành lâm nghiệp

Đi giữa bạt ngàn màu xanh của rừng sản xuất trên địa bàn huyện Lang Chánh, chúng tôi được lắng nghe nhiều hơn những câu chuyện phát triển rừng trồng kinh doanh gỗ lớn từ các đồng chí cán bộ, công nhân Ban quản lý (BQL) rừng phòng hộ Lang Chánh.

Mô hình chuyển hóa rừng trồng gỗ nhỏ thành rừng gỗ lớn tại xã Xuân Thái (Như Thanh).

Đưa mắt nhìn bao quát khu rừng, đồng chí Nguyễn Thành Công, Giám đốc BQL rừng phòng hộ Lang Chánh phấn khởi cho biết: Nhờ chủ động áp dụng khoa học - kỹ thuật vào trồng rừng sản xuất theo hướng thâm canh rừng gỗ lớn hơn 1.500 ha diện tích trồng mới (giai đoạn 2007-2016), chủ yếu là keo, luồng, mỡ... sinh trưởng, phát triển tốt và đã cho khai thác, đạt hiệu quả kinh tế cao. Trong các năm 2017-2019, ban đã trồng mới 584 ha rừng gỗ lớn tại các xã Trí Nang, thị trấn Lang Chánh, Giao Thiện, Tân Phúc. Nét mới hiện nay là ban đã chuyển từ trồng keo hạt tai tượng Úc sang keo lai mô và hom và cây tếch. Đây là hướng mới trong phát triển kinh doanh rừng gỗ lớn, bởi gỗ tếch có giá trị cao. BQL rừng phòng hộ Lang Chánh đang chuẩn bị các điều kiện để năm 2020 trồng mới 140 ha rừng gỗ lớn trên đất rừng sản xuất vừa cho khai thác theo quy định.

Từ trung tâm huyện lỵ Như Thanh đi về phía Tây Nam đến xã Xuân Thái khoảng 23 cây số. Con đường quanh co uốn lượn dẫn chúng tôi đi qua những vạt rừng xanh thẫm, nơi có những chùm hoa trẩu nở vàng đang e ấp tỏa hương. Trên đất cằn sỏi đá, nhờ công sức, trí tuệ của con người, màu xanh của những cánh rừng gỗ lớn nơi đây như đang vươn ra mãi - màu xanh của sự sống, của bình yên... Tại mô hình chuyển hóa 15 ha gỗ nhỏ thành rừng gỗ lớn của 5 hộ nhận khoán đất lâm nghiệp của BQL rừng phòng hộ Như Thanh trên địa bàn xã Xuân Thái, anh Vũ Ngọc Thuật và một số chủ hộ tham gia mô hình, chia sẻ: Toàn bộ diện tích rừng được trồng từ năm 2014. Năm 2019, các hộ được Chi cục Kiểm lâm tỉnh hỗ trợ phân bón, BQL rừng phòng hộ Như Thanh hướng dẫn kỹ thuật, xây dựng mô hình chuyển rừng trồng kinh doanh gỗ nhỏ thành rừng gỗ lớn để tăng thêm thu nhập. Năm vừa qua, nhiều tư thương đến vận động các gia đình khai thác gỗ nhỏ làm nguyên liệu giấy giá từ 1,1 đến 1,2 triệu đồng/1 tấn, nguồn thu chưa trừ chi phí khoảng 70 triệu đồng/1 ha. Từng có kinh nghiệm nhiều năm nhận khoán bảo vệ và phát triển rừng nên các gia đình nhẩm tính: “5 năm tới là giai đoạn rừng keo của gia đình tăng sinh khối nhanh, năng suất bình quân đạt hơn 20m3/ha/năm và giá bán gỗ lớn tăng khoảng 3 lần, doanh thu bình quân đạt hơn 350 triệu đồng/ha”. Hiệu quả kinh tế rõ nét nhưng các hộ cũng phân trần nỗi niềm lo lắng khi chuyển hóa thành rừng gỗ lớn có chu kỳ kinh doanh dài thêm vài năm nên chủ rừng có thể gặp rủi ro như “đầu ra” chưa ổn định, thiên tai gió bão, lốc, nắng nóng... gây đổ gãy, cháy rừng sẽ thiệt hại lớn. Đó là chưa kể hiện tại gia đình đang khó khăn về chi phí cho cuộc sống trước mắt...

Không chỉ đối với các BQL rừng phòng hộ, hiệu quả phát triển rừng trồng kinh doanh gỗ lớn đã và đang mang lại niềm đam mê, ý chí khắc phục khó khăn cho nhiều chủ rừng ở một số huyện khu vực miền núi. Ghé thăm trang trại rừng của ông Lâm Ngọc Hải - một mô hình phát triển rừng trồng kinh doanh gỗ lớn hiệu quả, sáng tạo, rất đáng học hỏi, thể hiện được nỗ lực và tâm huyết của người làm. Ông Hải cho biết: “Gia đình đã đầu tư bình quân 15 triệu đồng cho 1 ha trồng, chăm sóc và bảo vệ... rừng gỗ lớn. Tôi luôn suy nghĩ làm thế nào có thể tìm ra được lời giải cho “bài toán” khó: Vừa để rừng keo phát triển thêm vài năm nữa mới khai thác sẽ cho hiệu quả kinh tế cao với việc trước mắt phải giải quyết là trả nợ nguồn vốn đã vay mượn đầu tư cho gần 30 ha rừng, trong đó có hơn 10 ha rừng gỗ lớn trồng cách đây gần 11 năm và trang trải cuộc sống vẫn luôn là nỗi niềm khiến gia đình đang phải trăn trở, canh cánh nỗi lo. Sau nhiều đêm trằn trọc, ông Hải cũng tìm được hướng giải quyết. Ông phân tích: “Nếu chỉ thuần túy trồng rừng thì áp lực kinh tế trong thời gian chờ đợi cây sinh trưởng và phát triển sẽ khiến mình dễ nản lòng. Tại sao mình không thử kết hợp chăn nuôi, tận dụng quỹ thời gian để kiếm thêm thu nhập, trang trải kinh tế”.

Tìm hiểu thực tế tại trang trại rừng của gia đình ông Lâm Ngọc Hải, chúng tôi rất vui mừng chứng kiến đàn gia súc, gia cầm đông đúc và hàng chục bọng ong mật dưới tán rừng, đã và đang góp phần giải quyết nhu cầu cuộc sống hiện tại. Với cách làm này, gia đình ông Hải không những có điều kiện phát triển 10 ha rừng gỗ lớn mà còn chuyển hóa được 10 ha rừng gỗ nhỏ thành rừng gỗ lớn. Theo ông Hải, những khó khăn, trăn trở của chủ rừng sẽ được giải quyết ngoài chính sách hỗ trợ của Nhà nước, việc thu hút doanh nghiệp vào liên kết với chủ rừng từ khâu trồng, chăm sóc đến tiêu thụ sản phẩm ổn định thì phát triển rừng trồng kinh doanh gỗ lớn không những hiệu quả, mang tính bền vững mà còn góp phần quan trọng tái cơ cấu đầu tư ngành lâm nghiệp.

Thanh Hóa là tỉnh có tiềm năng, điều kiện thuận lợi về sinh thái, đất đai, lao động và thị trường để phát triển kinh doanh rừng gỗ lớn. Trong những năm gần đây, phong trào trồng rừng sản xuất đã và đang phát triển rộng khắp, bước đầu giải quyết việc làm tại chỗ cho hàng vạn lao động nông thôn, góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho người làm nghề rừng. Tuy nhiên, trước đây hầu hết diện tích trồng rừng là gỗ nhỏ, trồng theo phương thức quảng canh, năng suất, hiệu quả kinh tế thấp...

Các năm vừa qua, Chi cục Kiểm lâm tỉnh đã phối hợp với Tổng cục Lâm nghiệp triển khai xây dựng hàng chục mô hình trồng rừng thâm canh gỗ lớn trên địa bàn các huyện Lang Chánh, Thường Xuân, Như Xuân, Như Thanh, Thạch Thành,... để tuyên truyền, hướng dẫn người dân nhân ra diện rộng. Qua theo dõi đánh giá của các cơ quan chuyên môn cho thấy rừng trồng gỗ lớn đạt tốc độ tăng trưởng lớn nhất vào giai đoạn từ 8–12 năm tuổi. Thông qua mô hình chuyển hóa rừng keo kinh doanh gỗ lớn tổng trữ lượng rừng bình quân dự kiến đạt 250m3/ha, doanh thu bình quân đạt khoảng 350 triệu đồng/ha/chu kỳ. Trong khi đó, gỗ nhỏ làm nguyên liệu giấy khoảng 1,1 triệu đồng/tấn, bình quân đạt từ 90-130 triệu đồng/ha/2 chu kỳ gỗ nhỏ. Trên cùng một diện tích rừng việc chuyển hóa rừng gỗ nhỏ thành rừng kinh doanh gỗ lớn kéo dài thêm khoảng từ 5-7 năm so với gỗ nhỏ nhưng giá trị kinh tế cao hơn gấp 2,5 đến 3 lần so với việc thực hiện liên tục 2 chu kỳ kinh doanh gỗ nhỏ. Ngoài ra, kinh doanh gỗ lớn giảm bớt số lần khai thác, trồng lại rừng, góp phần giảm xói mòn, bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu. Điển hình như mô hình trồng rừng gỗ lớn tại BQL rừng phòng hộ Như Thanh, BQL rừng phòng hộ Lang Chánh và nhiều hộ dân trên địa bàn huyện Như Xuân, Như Thanh, Lang Chánh, Thường Xuân...

Đồng chí Phó Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm Nguyễn Tuấn Hồng cho biết: Đến tháng 1-2020 Thanh Hóa đã có tổng diện tích rừng trồng kinh doanh gỗ lớn 50.500 ha, đạt 90,2% kế hoạch phát triển kinh doanh gỗ lớn giai đoạn 2016-2020. Các loài cây trồng chủ yếu là keo tai tượng Úc, trẩu, xoan ta, lim xanh, lát hoa,... đã và đang được chăm sóc, bảo vệ, phát triển tốt. Nhờ tích cực trồng và bảo vệ rừng, người dân trong vùng có thu nhập từ tiền nhân công và sản phẩm của rừng, góp phần xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống; nhiều hộ trong vùng đã đầu tư xây dựng mô hình trang trại nông - lâm kết hợp, cho thu nhập khá cao. Tuy nhiên, phát triển rừng gỗ lớn với quy mô lớn tại Thanh Hóa đang gặp nhiều khó khăn. Điển hình như khu vực miền núi hạ tầng giao thông xuống cấp đã và đang cản trở việc thu hút vốn đầu tư của các doanh nghiệp. Chu kỳ kinh doanh dài, vốn đầu tư lớn chỉ những hộ có đủ vốn, diện tích lớn mới có điều kiện phát triển rừng gỗ lớn. Thực tế việc tuyển chọn các loài cây thích hợp cho mỗi vùng sinh thái khác nhau còn nghèo nàn và đơn điệu. Hiện tại, keo tai tượng vẫn là loài cây chủ lực được lựa chọn với tỷ lệ trồng khoảng 70% diện tích, còn lại một số loài như xoan ta, mỡ, lát hoa, lim xanh, sao đen... Số cơ sở chế biến sản phẩm gỗ tinh chưa nhiều, tỷ lệ sử dụng gỗ rừng trồng chưa cao, công nghệ chế biến còn lạc hậu và chậm được chuyển đổi. Thiên tai bão lũ, khô hạn kéo dài... tiềm ẩn nguy cơ thất thiệt cho người làm nghề rừng.

Nhằm tháo gỡ khó khăn, huy động mọi nguồn lực thúc đẩy phát triển kinh doanh rừng gỗ lớn, ngày 27-10-2016, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 4170/QĐ-UBND phê duyệt Đề án phát triển rừng trồng kinh doanh gỗ lớn tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020. Với mục tiêu đến năm 2020 toàn tỉnh hình thành và phát triển ổn định vùng kinh doanh gỗ lớn quy mô khoảng 56.000 ha, đáp ứng nhu cầu gỗ lớn phục vụ chế biến sâu và xuất khẩu. Để thực hiện mục tiêu đề ra, UBND tỉnh đã giao nhiệm vụ cho các sở, ban, ngành chức năng và UBND các huyện triển khai thực hiện đồng bộ các giải pháp từ khâu quy hoạch cho đến tổ chức trồng, chăm sóc, khai thác và chế biến lâm sản; tuyên truyền, vận động nhân dân huy động mọi nguồn lực xã hội cho công tác phát triển kinh doanh rừng gỗ lớn. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã phối hợp với các sở, ban, ngành liên quan và các địa phương tham mưu xây dựng, bố trí quỹ đất phát triển vùng kinh doanh gỗ lớn nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế rừng trồng. Hướng dẫn kỹ thuật thâm canh rừng gỗ lớn; chuyển hóa rừng kinh doanh gỗ nhỏ thành rừng kinh doanh gỗ lớn; quy định tiêu chuẩn chất lượng cây giống trồng gỗ lớn; xác định cơ cấu cây trồng gỗ lớn. Thực hiện các giải pháp thúc đẩy chế biến, xuất khẩu, hội nhập sâu vào thị trường lâm sản quốc tế, đến nay toàn tỉnh đã có hơn 8.000 ha rừng trồng tại các huyện Thạch Thành, Quan Hóa, Quan Sơn đã được Tổ chức Quản lý rừng bền vững Quốc tế (GFA) cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững, góp phần nâng cao giá trị gia tăng ngành lâm nghiệp. Xây dựng, nhân rộng các mô hình kinh tế HTX sản xuất lâm nghiệp, tạo điều kiện về thể chế để nông dân, hộ gia đình liên kết cùng doanh nghiệp tổ chức sản xuất nông - lâm nghiệp theo chuỗi sản phẩm. Triển khai thực hiện các mô hình kinh doanh rừng bền vững hỗn giao giữa cây gỗ lớn với các loài cây chu kỳ kinh doanh ngắn để đảm bảo thu nhập trước mắt cho chủ rừng trong khi rừng gỗ lớn chưa đến kỳ khai thác.

Với quyết tâm chỉ đạo của UBND tỉnh, sự vào cuộc của các ngành và địa phương liên quan, phát triển rừng trồng kinh doanh gỗ lớn ở tỉnh ta đã và đang thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu cây trồng, tạo đột phá trong phát triển kinh tế lâm nghiệp, góp phần tái cơ cấu đầu tư ngành lâm nghiệp, giải quyết việc làm và tăng thu nhập cho người làm nghề rừng gắn với bảo vệ môi trường sinh thái.

Thùy Dương