Chuyện an cư vùng nguy cơ cao xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất khu vực miền núi - Nhìn từ các khu tái định cư

Bài 2: Điểm tựa từ những công trình ý Đảng - lòng dân

Bao đời chấp nhận cảnh sống cheo leo, thấp thỏm bên sườn đồi, núi, ven sông, suối với nỗi lo sợ lũ ống, lũ quét và sạt lở đất, giờ đây, từ sự quan tâm, nỗ lực, quyết tâm cao, phối hợp đồng bộ, hiệu quả của các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương, hàng trăm hộ dân ở các vùng nguy cơ rất cao xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất trên địa bàn các huyện Mường Lát, Quan Sơn, Quan Hóa, Bá Thước... đã có thể chạm tay vào giấc mơ “an cư”, mở ra cuộc sống mới.

Mặt bằng khu tái định cư bản Ón, xã Tam Chung (Mường Lát) đã cơ bản hoàn thành, chuẩn bị bàn giao để người dân vào dựng nhà ở. Ảnh: P.V

Ngày mới trên khu tái định cư Co Hương...

Trong ngôi nhà sàn rộng rãi, kiên cố, mái lợp ngói đỏ, đon đả mời khách nhấm nháp chén nước vối thơm vị núi rừng, ông Lương Văn Kến (97 tuổi, khu tái định cư (TĐC) Co Hương, bản Ngàm, xã Tam Thanh, huyện Quan Sơn) nhớ lại ký ức: “Tôi đã sống gần hết cuộc đời này, trải qua nhiều nỗi khổ trong cuộc sống, không đếm được đã bao nhiêu lần phải ôm nỗi lo sợ cùng gia đình di tản khỏi ngôi nhà cheo leo bên sườn đồi trong những đêm mưa bão. Giờ đây, niềm vui lớn nhất của tôi là được chứng kiến con cháu, bà con Co Hương được chuyển đến nơi ở mới khang trang hơn, sạch sẽ hơn, an toàn hơn. Tất cả là nhờ ơn Đảng, Nhà nước, ơn tỉnh ta đã cho bà con đến nơi ở mới an toàn, tốt hơn nơi ở cũ, giúp các hộ dân có thêm sinh kế, đảm bảo sớm ổn định cuộc sống, sản xuất lâu dài và bền vững”.

Dẫn chúng tôi thăm khu TĐC Co Hương, Chủ tịch UBND xã Tam Thanh Hà Văn Tựng hào hứng chia sẻ: Giờ đây việc đi lại, sinh hoạt của người dân Co Hương đã thuận lợi hơn trước rất nhiều, bởi đường bê tông đã kéo vào tận ngõ ngách, đèn điện đã thắp sáng từng nếp nhà sàn, công trình nước sinh hoạt vào đến từng hộ, bảo đảm nhu cầu sử dụng nước của người dân... Sau những ám ảnh về sạt lở đất, người dân Co Hương nay đã yên tâm với nơi ở mới. Cùng với những dự định trong phát triển sản xuất, trong định hướng của huyện, Co Hương đang được kỳ vọng sẽ là mô hình điểm trong sắp xếp, ổn định dân cư miền núi bị ảnh hưởng thiên tai, mang đến sự đổi thay trong cộng đồng.

Nghĩ về tương lai, cuộc sống mới đang hiện hữu, trong tâm trí người dân Co Hương còn lưu đậm dấu ấn: Ngày 25-8-2021, đồng chí Bí thư Tỉnh ủy Đỗ Trọng Hưng cùng đoàn công tác của tỉnh đã vượt quãng đường đồi núi xa xôi, nhiều đoạn sạt lở, hiểm trở để đến với bà con Co Hương kiểm tra thực tế vết nứt dài hơn 100m trên đồi Pom Lóc, đe dọa tính mạng hàng chục hộ dân và trực tiếp gặp gỡ, chia sẻ, đồng cảm với nỗi lo âu, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của đồng bào nơi đây. Sau đó khoảng nửa tháng, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã có Kết luận số 590-KL/TU ngày 8-9-2021 về việc sắp xếp, ổn định dân cư khu vực có nguy cơ cao xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất tại các huyện miền núi của tỉnh giai đoạn 2021-2025. Và sau gần 2 tháng kể từ chuyến công tác ấy, khu TĐC Co Hương, bản Ngàm, xã Tam Thanh được triển khai xây dựng với tổng diện tích khoảng 3 ha, mỗi hộ đảm bảo diện tích từ 260 -280m2, phục vụ công tác di dời khẩn cấp 36/136 hộ với 171 nhân khẩu, tổng mức đầu tư khoảng 12,8 tỷ đồng.

Ngày 18-7-2022, khi cùng đoàn đại biểu Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ tỉnh Thanh Hóa đến dâng hoa, dâng hương tại Nghĩa trang liệt sĩ quốc tế Đồng Tâm, Đài tưởng niệm các Anh hùng liệt sĩ huyện Quan Sơn; thăm, tặng quà đối tượng chính sách trên địa bàn các huyện Bá Thước, Quan Sơn, đồng chí Bí thư Tỉnh ủy Đỗ Trọng Hưng đã thăm khu TĐC Co Hương. Bên cạnh niềm vui mừng, phấn khởi sau gần một năm trở lại, người dân khu Co Hương đã được đến nơi ở mới khang trang, hạ tầng đầu tư đồng bộ, không còn phải sống trong cảnh lo lắng như khi ở vùng có nguy cơ cao sạt lở, đồng chí Bí thư Tỉnh ủy đánh giá cao nỗ lực, quyết tâm, chủ động, sáng tạo cùng tinh thần đoàn kết của cấp ủy, chính quyền, bà con nơi đây. Đồng chí Bí thư Tỉnh ủy Đỗ Trọng Hưng mong rằng người dân khu Co Hương chuyển về nơi ở mới cần bắt tay ngay vào việc tổ chức lại đời sống mới, gìn giữ những bản sắc tốt đẹp của dân tộc, đồng thời xóa bỏ những tập tục lạc hậu để xây dựng đời sống mới ở khu dân cư.

Trưởng bản Ngàm Lò Văn Piên chân thành bộc bạch: “Ngày khu TĐC được khởi công, chúng tôi ai ai cũng vui mừng. Mọi âu lo của đồng bào đã được giải quyết ở góc độ nhân văn, ý Đảng hợp lòng dân. Việc có thể xây dựng cho bà con một khu TĐC an toàn, ổn định đời sống, sản xuất là ao ước của bà con Co Hương bao đời nay”.

Xác định đây là công trình xây dựng theo hình thức đầu tư khẩn cấp, liên quan đến tính mạng, tài sản của Nhân dân, theo đúng tinh thần “trên nóng dưới cũng phải nóng”, các cấp, các ngành từ tỉnh đến huyện và cơ sở phối hợp chặt chẽ, hiệu quả trong công tác lãnh, chỉ đạo, giải quyết khó khăn, vướng mắc. Đặc biệt, nhà thầu đã xác định ngoài giá trị kinh tế, việc làm, thu nhập, còn là trách nhiệm với tính mạng, cuộc sống của người dân vùng ảnh hưởng thiên tai nên đã nỗ lực, ưu tiên các nguồn lực, triển khai thực hiện hiệu quả, linh hoạt, sáng tạo các biện pháp khắc phục mọi khó khăn từ phía đơn vị thi công nên đã tiết kiệm được chi phí, công trình hoàn thành đảm bảo tiến độ, chất lượng.

Nếu đến khu TĐC Co Hương vào những ngày sôi nổi, bộn bề công việc nhất sẽ cảm nhận rõ nét tình cảm gắn bó giữa quân và dân, cấp ủy đảng, chính quyền với bà con nơi đây. Toàn xã Tam Thanh khẩn trương, quyết liệt ra quân, giao cho các đoàn thể chính trị - xã hội và ban cán sự thôn, bản có trách nhiệm giúp đỡ các hộ di dời nhà ở đến khu TĐC thông qua nhiều việc làm thiết thực, ý nghĩa như hỗ trợ ngày công, dỡ nhà, dựng nhà, lợp mái, sắp xếp, bài trí nhà cửa... Trong quá trình chuyển đến khu TĐC, ổn định cuộc sống mới, bà con Co Hương luôn nhận được sự giúp đỡ tận tình, chu đáo của cán bộ, chiến sĩ biên phòng. Huyện Quan Sơn tăng cường hướng dẫn bà con cải tạo vườn hộ, hỗ trợ trồng 200 cây ăn quả, bóng mát góp phần làm đẹp cảnh quan, môi trường xanh - sạch - đẹp. Chi cục Phát triển nông thôn (Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thanh Hóa) đang triển khai hỗ trợ thực hiện mô hình chăn nuôi bò cái sinh sản cho 38 hộ gia đình tại bản Ngàm, xã Tam Thanh, trong đó chủ yếu tập trung cho các hộ gia đình khu TĐC Co Hương. Ông Trương Trọng Tuấn, Phó Chủ tịch UBND huyện Quan Sơn, cho biết: “Trong thời gian tới, huyện chỉ đạo phòng, ban có liên quan tổ chức hướng dẫn bà con khu TĐC xây dựng nếp sống văn hóa, các mô hình kinh tế góp phần quan trọng đảm bảo sớm ổn định đời sống vật chất và tinh thần cho các hộ gia đình di dời do ảnh hưởng bởi thiên tai, giảm nghèo bền vững hướng tới xây dựng khu dân cư kiểu mẫu”.

Chiều biên viễn trong khu TĐC Co Hương rộn rã tiếng nói, tiếng cười. Đám trẻ con í ới nhau nô đùa phía dưới chân nhà sàn, có đứa trẻ bẽn lẽn, ngơ ngác nép mình trong lòng mẹ khi có khách lạ hỏi thăm. Các em còn quá nhỏ, không thể hình dung được rằng cuộc đời các em đã may mắn, hạnh phúc hơn biết bao nhiêu thế hệ người dân của bản khi được chuyển đến sống trong khu TĐC này, rời xa ký ức về những ngày sống trong thấp thỏm lo âu, sợ hãi. Với trưởng bản Lò Văn Piên, già làng Lương Văn Kến, vợ chồng anh Lò Văn Thăm và hơn 30 hộ gia đình trong khu TĐC Co Hương, họ xem đây là món quà vô giá, tuyệt vời nhất mà cuộc đời mình có được. Rời Co Hương, chúng tôi cảm nhận sự đổi thay rõ nét trên khuôn mặt người dân vùng đất TĐC mới này.

Bình yên bản Ón...

Những con đường nhỏ hẹp, dốc dựng đứng cùng những khúc cua tay áo liên tiếp đưa chúng tôi ngược ngàn đến khu TĐC bản Ón, xã Tam Chung (Mường Lát). Đây là một trong những khu TĐC được xây dựng với hình thức đầu tư khẩn cấp theo Kết luận số 590-KL/TU ngày 8-9-2021 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy. Trong tiếng Mông, “Ón” có nghĩa là tận cùng. Ai đã một lần ghé thăm bản có cái tên đặc biệt ấy hẳn sẽ khó có thể thôi hình dung về cuộc sống còn muôn vàn thiếu khó, nhọc nhằn của bà con nơi đây. Nhưng cũng từ ấn tượng, hình dung ấy mà chẳng thể diễn tả được niềm vui sướng, hân hoan khi biết rằng: Chỉ trong một thời gian ngắn nữa thôi, khi dự án xây dựng khu TĐC hoàn thành, 42 hộ dân sống ở khu vực nguy cơ rất cao sạt lở đất của bản sẽ được chuyển đến nơi ở mới “an toàn hơn, tốt hơn nơi ở cũ”, bỏ lại sau lưng những mùa mưa lũ nơm nớp lo sợ.

Anh Giàng A Chống, trưởng bản Ón kể lại: “Bản Ón nằm trên khu vực núi cao, mỗi mùa mưa đến, công tác phòng chống thiên tai, cứu hộ, cứu nạn được triển khai rất nghiêm ngặt. Khi thấy dấu hiệu không an toàn, chúng tôi sẽ gõ kẻng để bà con biết, kịp thời di dời sang các khu vực an toàn hơn như đồn biên phòng, trường học, nhà văn hóa...”. Có lẽ vì vậy, tiếng kẻng trong những ngày mưa bão trở thành nỗi ám ảnh, sợ hãi trong tâm trí những người dân bản Ón. Cái vòng luẩn quẩn lắm nỗi gian truân, nhiều vất vả đó cứ đeo đẳng trong cuộc sống của người dân nơi đây cùng những giọt nước mắt tủi phận, tiếng thở dài tan loãng vào mênh mông núi rừng. Những người đã sống và gắn bó đời mình với bản Ón nhìn về một bên núi rừng chót vót, thâm u, một bên vực sâu thăm thẳm, nơi những căn nhà xiêu vẹo, chấp chới bên sườn núi, gió thông thốc từ đầu đến cuối nhà chẳng vướng bận, đâu ai nghĩ rằng, một ngày nào đó, cuộc sống của họ lại có sự yên bình, đổi thay lớn đến thế.

Khu TĐC bản Ón được triển khai xây dựng vào cuối tháng 10-2021, trong thời điểm mưa nhiều, địa hình khó khăn phức tạp, khối lượng san lấp lớn cùng tác động của dịch COVID-19. Tuy nhiên, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, nỗ lực cố gắng của đơn vị thi công đã ưu tiên huy động các nguồn lực, tập trung khắc phục mọi khó khăn, đồng thuận cao của Nhân dân, đến nay, khối lượng công việc xây dựng khu TĐC bản Ón đã cơ bản được hoàn thành. Do địa hình khu TĐC bản Ón chia cắt nên trên tổng diện tích khoảng hơn 3 ha, 3 mặt bằng được bố trí: Mặt bằng số 1 bố trí cho 17 hộ sinh sống; mặt bằng số 2 cho 14 hộ; mặt bằng số 3 cho 11 hộ. Cơ sở hạ tầng thiết yếu như điện, nước, đường giao thông đã hoàn thiện, đảm bảo đáp ứng các nhu cầu cơ bản trong cuộc sống người dân.

Ngày ngày, ông Giàng A Phử (70 tuổi, người dân bản Ón) vẫn cần mẫn đi trên con đường vào khu TĐC để đến nơi sản xuất. Chứng kiến mặt bằng khu TĐC dần hoàn thiện, ngày được dọn nhà vào nơi ở mới không còn xa khiến lòng ông càng thêm vui mừng, phấn chấn, hăng hái làm việc. Đã ở cái tuổi gần đất xa trời, “thất thập cổ lai hy”, ông Giàng A Phử tâm sự: “Ở khổ quá, lúc nào nắng còn được ở nhà, mưa thì phải rời đi ngay. Mưa chừng 1, 2 ngày là phải chạy, không chạy không được, người lớn thì hớt hải, trẻ con thì ngơ ngác chẳng biết gì, đang ngủ ngon bị đánh thức dậy bất chợt nên cứ lăn ra gào khóc”. Rồi ông hào hứng chỉ tay về phía mặt bằng khu TĐC: “Nay được Đảng, Nhà nước quan tâm, làm cho nơi ở mới như thế này, bố già vui lắm rồi, yên tâm lắm rồi. Ai cũng tích cực làm việc, mong muốn sớm hoàn thành khu TĐC cho bà con vào dựng nhà ở. Chỉ vì trời mưa nhiều quá, đường đi lầy lội khó khăn quá mà làm khổ cho cán bộ, cho những người công nhân làm khu TĐC ở đây. Chẳng biết nói gì đâu, chỉ biết cảm ơn rất nhiều”.

Hơn 10 năm đã trôi qua kể từ ngày Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đến thăm, làm việc tại huyện vùng cao biên giới Mường Lát dịp Tết Độc lập năm 2011, đặt ra nhiều băn khoăn, trăn trở và kỳ vọng về sự phát triển tại nơi đây. Mường Lát - mảnh đất nghèo nơi “đỉnh trời” xứ Thanh vẫn luôn là nỗi niềm đau đáu của lãnh đạo Đảng, Nhà nước và của các thế hệ lãnh đạo tỉnh Thanh Hóa, nhất là mỗi khi mùa mưa bão đến. Đặc biệt, trong giai đoạn này, tỉnh Thanh Hóa dành nhiều nguồn lực, xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù nhằm giúp Mường Lát thoát nghèo, vượt khó, ổn định đời sống bền vững cho Nhân dân.

Vừa qua, căn cứ vào tình hình thực tế, tờ trình của UBND tỉnh, HĐND tỉnh Thanh Hóa khóa XVIII, Kỳ họp thứ 7 đã ban hành nghị quyết về chủ trương đầu tư xây dựng 11 khu TĐC trên địa bàn toàn tỉnh, riêng huyện Mường Lát được đầu tư xây dựng 6 khu TĐC (3 khu TĐC tập trung, 3 khu TĐC liền kề). Niềm vui đấy nhưng cũng không tránh khỏi những băn khoăn, trăn trở. Ông Hà Văn Chiến, Giám đốc Ban Quản lý Dự án đầu tư xây dựng huyện Mường Lát, chia sẻ: “3 khu TĐC tập trung với định mức đầu tư 300 triệu đồng/hộ thì cơ bản đáp ứng yêu cầu. Nhưng đối với 3 khu TĐC liền kề, định mức đầu tư quy định là 150 triệu đồng/hộ thì quả thực là khó đáp ứng được yêu cầu, khối lượng công việc”. Cụ thể như tại khu TĐC liền kề suối Lóng, xã Tam Chung cách khu bản cũ gần 4 km, việc đấu nối điện, nước khá khó khăn, chi phí cao. “Để đảm bảo tiến độ, chất lượng, phát huy hiệu quả, ý nghĩa nhân văn sâu sắc của các khu TĐC theo đúng tinh thần, mục tiêu đưa người dân đến “nơi ở mới tốt hơn nơi ở cũ”, yên tâm ổn định cuộc sống, các cấp, các ngành Trung ương, tỉnh cần tiếp tục quan tâm, tạo điều kiện hơn nữa về bố trí nguồn vốn kịp thời, định mức đầu tư sát hơn với thực tế tại các địa bàn triển khai dự án” - ông Hà Văn Chiến cho biết.

Trong bối cảnh dịch COVID-19 bùng phát mạnh mẽ, tác động lớn đến tình hình kinh tế - xã hội, tỉnh Thanh Hóa vẫn đặc biệt coi trọng, quan tâm dành nguồn lực tiếp tục sắp xếp dân cư vùng nguy cơ xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất, kịp thời xây dựng các khu TĐC theo hình thức đầu tư khẩn cấp nhằm hạn chế thấp nhất thiệt hại về tính mạng, tài sản của Nhân dân do thiên tai gây ra. Với sự quan tâm, giúp đỡ của Đảng, Nhà nước cùng sự nỗ lực, chung sức, đồng lòng của cấp ủy, chính quyền địa phương, bà con Nhân dân, dẫu biết rằng phía trước vẫn còn đó lắm vất vả, nhiều gian nan nhưng cuộc sống mới đã bắt đầu, tương lai đang chờ đón trong từng nếp nhà, từng khu TĐC được xây dựng nên từ “ý Đảng - lòng dân”.

Bài cuối: Huy động tối đa các nguồn lực, thực hiện có hiệu quả việc sắp xếp dân cư.

Thùy Dương – Hương Thảo