Hòa giải, đối thoại tại tòa án: Tạo đồng thuận, rút ngắn thời gian giải quyết án

Theo số liệu của Tòa án Nhân dân (TAND) tỉnh, tính từ ngày 1-1-2019 đến 30-9-2020, tổng số vụ việc TAND hai cấp tỉnh Thanh Hóa phải giải quyết là 12.514 vụ việc các loại, so với cùng kỳ năm trước, số vụ việc phải giải quyết tăng 12,3% (1.372 vụ). Trong đó, tòa án hai cấp thụ lý 9.234 vụ việc về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, tuyên bố phá sản và lao động, so với cùng kỳ tăng 14,1% (1.143 vụ việc); phải giải quyết, xét xử 197 vụ án hành chính và việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại tòa án, so với cùng kỳ tăng 3,6% (7 vụ).

Tòa án Nhân dân tỉnh Thanh Hóa tổ chức lễ công bố quyết định bổ nhiệm hòa giải viên Tòa án Nhân dân hai cấp.

Từ số liệu trên cho thấy, cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội thì các vụ việc tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính trên địa bàn tỉnh thời gian qua có xu hướng gia tăng. Do vậy, Luật Hòa giải, đối thoại (HGĐT) tại tòa án có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1-1-2021 đã giúp giải quyết triệt để, hiệu quả các tranh chấp, khiếu kiện mà không phải mở phiên tòa xét xử; không gây sức ép nặng nề về tâm lý cho các thẩm phán khi phải trực tiếp xét xử các vụ án hành chính; tiết kiệm chi phí, thời gian, công sức của đương sự và Nhà nước; tạo thuận lợi cho việc thi hành án; hạn chế việc kháng cáo, kháng nghị; nâng cao tỷ lệ và rút ngắn thời gian giải quyết vụ án. Đồng thời, hòa giải góp phần hàn gắn những rạn nứt, ngăn ngừa các tranh chấp trong tương lai giữa các đương sự; nâng cao ý thức pháp luật của người dân; giữ gìn ổn định, trật tự xã hội, tạo sự đồng thuận và xây dựng khối đoàn kết trong Nhân dân.

Ông Hà Huy Hùng, Phó Chánh án TAND tỉnh Thanh Hóa, cho biết: Thực hiện kế hoạch triển khai thi hành Luật HGĐT tại tòa án, TAND tỉnh Thanh Hóa đã chỉ đạo tòa án hai cấp phối hợp với UBND cùng cấp và các cơ quan báo chí, truyền thông đưa tin, phổ biến, giới thiệu luật và các văn bản thi hành đến đông đảo quần chúng Nhân dân. Đồng thời, sắp xếp, bố trí máy móc thiết bị và phòng hòa giải, phòng làm việc cho hòa giải viên phục vụ cho hoạt động HGĐT. Thực hiện chặt chẽ, thận trọng và đầy đủ các bước để lựa chọn hòa giải viên, kiểm tra kỹ năng lực, uy tín và các điều kiện của người nộp hồ sơ theo quy định của luật. Trên cơ sở đề nghị của hội đồng tư vấn tuyển chọn, ngày 24-1-2021, Chánh án TAND tỉnh Thanh Hóa đã ban hành quyết định bổ nhiệm 35 hòa giải viên.

Sau 6 tháng thi hành Luật HGĐT tại tòa án, đã có 726 vụ việc các đương sự chấp nhận thực hiện thủ tục HGĐT. Trong đó, đã hòa giải thành 326 vụ, hòa giải không thành 299 vụ, đang HGĐT 101 vụ. Tuy nhiên, số lượng các vụ việc HGĐT chưa nhiều do người khởi kiện, người bị kiện không đồng ý lựa chọn HGĐT, chỉ yêu cầu tòa án giải quyết. Qua đó, có thể nhận thấy rằng, phần đông người dân chưa thực sự hiểu rõ những lợi ích mà việc HGĐT mang lại. Vì vậy, tỷ lệ các vụ hòa giải thành đối với các tranh chấp về dân sự mới đạt 40%, kinh doanh thương mại 30%, các vụ đối thoại thành trong các khiếu kiện hành chính còn thấp, đạt 20%. Nguyên nhân là do các vụ việc liên quan đến dân sự, hành chính, kinh doanh thương mại đều có tính chất phức tạp. Việc tổ chức các phiên HGĐT còn gặp nhiều khó khăn do đương sự cố ý không đến; ý thức pháp luật của đương sự còn nhiều hạn chế; các tranh chấp về dân sự, nhất là tranh chấp về đất đai có xu hướng tăng lên, với tính chất ngày càng gay gắt, phức tạp; địa bàn tương đối rộng nên những vụ có đương sự ở những xã xa trung tâm huyện thì việc gửi giấy mời qua bưu điện hoặc trực tiếp gặp nhiều khó khăn. Về nhân lực, hiện nay có một số TAND ở các huyện miền núi cao chưa tuyển được hòa giải viên, với lý do hầu hết đội ngũ cán bộ công chức nói chung đều điều động từ đơn vị khác đến công tác, sau khi nghỉ hưu thì về lại địa phương nên mặc dù lãnh đạo TAND cấp huyện bằng nhiều giải pháp thuyết phục, vận động, tìm kiếm nhưng không có ai tham gia làm hòa giải viên tại đơn vị. Chưa có quy định về kinh phí, chế độ cho hòa giải viên nên tạo tâm lý không yên tâm cho các cá nhân đủ điều kiện khi đến tìm hiểu và nộp hồ sơ đề nghị hòa giải viên.

Đối với phòng làm việc và phòng HGĐT, chưa đáp ứng được yêu cầu, đa số các đơn vị chỉ bố trí được một trong hai loại phòng làm việc cho hòa giải viên; bàn ghế làm việc đang phải tận dụng lại đồ cũ của các phòng làm việc khác; nhiều đơn vị chưa trang bị được máy tính, máy in. Về kinh phí hoạt động, TAND tối cao chưa phân bổ kinh phí HGĐT cho đơn vị, vì vậy các đơn vị rất khó khăn trong việc triển khai hoạt động HGĐT tại tòa án. Chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể về mức thu lệ phí HGĐT, chi trả thù lao cho hòa giải viên; chưa có biểu mẫu về “Quyết định công nhận kết quả HGĐT thành”; biểu mẫu “Chấm dứt HGĐT”...

“Để hoạt động HGĐT mang lại hiệu quả cao hơn nữa, thời gian tới đề nghị cấp trên có văn bản hướng dẫn cụ thể về mức thu, cách thu lệ phí HGĐT; quy định chi trả mức thù lao cho hòa giải viên; thẩm phán phụ trách HGĐT. Bổ sung kinh phí để đơn vị trang bị thiết bị làm việc cho các hòa giải viên; bổ sung các biểu mẫu còn thiếu; mỗi trung tâm có 1 thư ký giúp việc; hàng năm mở lớp tập huấn, bồi dưỡng nâng cao nghiệp vụ HGĐT đối với các hòa giải viên và đối với các cá nhân có nguyện vọng để bổ sung nhân sự cho những năm tiếp theo...” – ông Hà Huy Hùng đề xuất.

Bài và ảnh: Lê Nhân