Nghĩa vụ quân sự: Trách nhiệm không của riêng ai! (Bài 1) - Không để “nhờn” luật

Luật Nghĩa vụ quân sự (NVQS) 2015 quy định rất cụ thể về NVQS, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân và chế độ, chính sách trong việc thực hiện NVQS. Song, vì nhiều lý do, trong đó có công tác tuyên truyền luật chưa được sâu, rộng đến Nhân dân nên vẫn còn nhiều người chưa hiểu quy định của pháp luật.

Hội đồng nghĩa vụ quân sự huyện Thiệu Hóa tổ chức khám tuyển nghĩa vụ quân sự năm 2025. Ảnh: PV

Xử phạt mới biết đến luật

Nhận được thông tin con trai trúng tuyển vào Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, gia đình anh N.V.H. ở TP Thanh Hóa rất phấn khởi vì con đỗ vào khoa như mong muốn. Để chuẩn bị hồ sơ cho con nhập học, anh H. đến chính quyền phường xin xác nhận các loại giấy tờ, trong đó có giấy chuyển đăng ký NVQS (đối với nam, trong độ tuổi làm NVQS). Lúc này, anh H. mới nghe đồng chí chỉ huy trưởng ban chỉ huy quân sự (CHQS) phường trao đổi con trai anh đến tuổi đăng ký NVQS lần đầu nhưng không đến đăng ký. Và, cũng rất nhiều lần phường đến nhà chuyển lệnh gọi đăng ký NVQS đến công dân nhưng gia đình đều đi vắng.

Vì vậy, theo khoản 2, 3 Điều 4, Nghị định 120/2013/NĐ-CP (sửa đổi bởi khoản 7, Điều 1, Nghị định 37/2022/NĐ-CP) quy định hành vi không thực hiện đăng ký NVQS theo quy định tại Luật NVQS bị xử lý: Phạt cảnh cáo đối với công dân nam đủ 17 tuổi trong năm thuộc diện phải đăng ký NVQS nhưng không đăng ký NVQS lần đầu; phạt tiền từ 8 triệu đồng đến 10 triệu đồng đối với trường hợp không đăng ký NVQS lần đầu (trừ trường hợp đã phạt cảnh cáo nêu trên) hoặc các trường hợp không thực hiện đăng ký NVQS, đăng ký NVQS bổ sung khi có sự thay đổi về chức vụ công tác, trình độ học vấn, nơi cư trú... theo quy định.

Trao đổi với chúng tôi, anh H. cho biết: Khi nghe đồng chí chỉ huy trưởng ban CHQS phường dẫn chứng quy định xử phạt đối với hành vi không đăng ký NVQS lần đầu thì anh mới biết đến mức xử phạt vi phạm hành chính khi không thực hiện theo đúng Luật NVQS. Vì vậy, anh H. mong muốn, các cấp chính quyền nên thay đổi hình thức tuyên truyền pháp luật tới người dân. Ví như, tuyên truyền vào thời điểm hết giờ hành chính, khi người dân đi làm về hoặc liên hệ qua số điện thoại, qua nhóm zalo của khu phố; tuyên truyền sâu trong các nhà trường để các cháu về nhắc nhở bố mẹ đưa đến trụ sở phường đăng ký NVQS...

Cũng chính vì hình thức tuyên truyền Luật NVQS chưa hiệu quả hoặc do quá bận với cuộc sống mưu sinh nên nhận thức pháp luật của người dân chưa đầy đủ, do vậy vẫn còn người thắc mắc “Con tôi mới 17 tuổi sao lại gọi đi đăng ký NVQS lần đầu?”; “Đăng ký NVQS và lệnh gọi khám tuyển NVQS có giống nhau không? Như lời chị N.T.T., ở TP Thanh Hóa bộc bạch: "Đi làm từ sáng đến tối muộn mới về đến nhà; ăn uống, dọn dẹp xong là đến khuya, cũng không có thời gian để quan tâm đến các quy định của NVQS. Khi đến phường làm thủ tục cho con nhập học đại học, được cán bộ phường nhắc nhở thì mới biết đến các quy định xử phạt vi phạm hành chính trong việc thực hiện Luật NVQS. Hơn nữa, chị cũng luôn tư duy đơn giản rằng con còn chưa học hết THPT thì làm sao phải đăng ký NVQS”.

Theo chị T., không chỉ bản thân chị mà có nhiều gia đình có con đến độ tuổi đăng ký NVQS, tuổi khám tuyển NVQS đều chưa nhận thức được hết các quy định này. Vì vậy, các cấp ủy, chính quyền địa phương nên thay đổi hình thức tuyên truyền luật sát với tình hình thực tế ở từng khu dân cư, hoặc phối hợp với các trường THPT lồng ghép tuyên truyền các quy định của Luật NVQS để các cháu “ngấm” luật và nhận thức đầy đủ hơn, từ đó các cháu có ý thức tuân thủ theo quy định của pháp luật.

Xử lý nghiêm minh, kịp thời...

Không chỉ tuyên truyền luật sâu, rộng mà chính quyền địa phương phải quản lý chặt chẽ, nắm chắc số lượng, chất lượng, nhân thân của công dân trong độ tuổi thực hiện NVQS để gặp gỡ, tuyên truyền, động viên gia đình và các cháu tự nguyện viết đơn tham gia NVQS. Và, có một thực tế, ở nơi nào làm tốt công tác này thì ở nơi đó số lượng thanh niên tham gia đăng ký NVQS cao. Tuy nhiên, cũng không tránh khỏi những trường hợp cố tình trốn tránh NVQS.

Thanh niên huyện Hoằng Hoá khám tuyển NVQS năm 2025.

Đáng chú ý nhất có lẽ là vụ việc xảy ra năm 2023, một nam thanh niên tên là P.C.T.C., ở huyện Cẩm Thủy không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ. UBND tỉnh đã phải ban hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính với số tiền 62,5 triệu đồng đối với P.C.T.C.; đồng thời buộc P.C.T.C. phải chấp hành biện pháp khắc phục hậu quả là thực hiện NVQS theo quy định của pháp luật.

Hay trong mùa tuyển quân năm 2024, huyện Thiệu Hóa có tới 28 trường hợp không tới khám tuyển NVQS với lý do không chính đáng. Cụ thể, trong các ngày từ 21/11 đến 25/11/2023, Hội đồng NVQS huyện Thiệu Hóa đã tổ chức khám tuyển NVQS năm 2024 đối với những thanh niên trong độ tuổi, có lệnh gọi kiểm tra sức khỏe thực hiện NVQS. Tuy nhiên, trong quá trình kiểm tra, khám sức khỏe, có 28 công dân vắng mặt không có lý do chính đáng. Công an huyện Thiệu Hóa đã phối hợp với Hội đồng khám sức khỏe NVQS, Ban CHQS huyện tiến hành lập biên bản vi phạm hành chính đối với các trường hợp trên trình Chủ tịch UBND huyện xử phạt. Mỗi thanh niên phải nhận mức xử phạt hành chính với số tiền 11 triệu đồng do vi phạm quy định về kiểm tra, khám sức khỏe thực hiện NVQS.

Trước đó, trong mùa tuyển quân năm 2023, có 2 công dân tại huyện Thiệu Hóa đã bị xử phạt vi phạm hành chính 35 triệu đồng/người vì không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ. Cụ thể, ngày 6/2/2023, Hội đồng NVQS huyện Thiệu Hóa tổ chức lễ nhập ngũ đối với các công dân trúng tuyển NVQS trên địa bàn huyện. Mặc dù đủ điều kiện và có giấy báo gọi nhập ngũ của Ban CHQS huyện Thiệu Hóa nhưng 2 công dân trên đã không có mặt để nhập ngũ theo lệnh gọi. Sau đó, Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa đã ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với 2 công dân trên về hành vi “Không có mặt đúng thời gian hoặc địa điểm tập trung ghi trong lệnh gọi nhập ngũ mà không có lý do chính đáng” theo quy định.

Trung tá Lê Đình Trọng, Phó Chỉ huy trưởng Ban CHQS huyện Thiệu Hóa, nhấn mạnh: Bên cạnh việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến để các quy định của Luật NVQS thực sự đi vào cuộc sống thì những chế tài, tạo sự răn đe cũng rất cần thiết để nâng cao trách nhiệm của mỗi thanh niên, mỗi gia đình trong việc chấp hành các quy định của pháp luật. Tại huyện Thiệu Hóa, nếu như năm 2023 có tới 50 trường hợp vi phạm bị xử phạt, năm 2024 có 28 trường hợp vi phạm bị xử phạt thì đến mùa tuyển quân năm nay, tinh thần, thái độ, ý thức của lực lượng thanh niên trên địa bàn đã có chuyển biến tích cực; các gia đình có thanh niên trong độ tuổi cũng đã quan tâm, sâu sát hơn về vấn đề này, động viên con em chấp hành lệnh khám tuyển theo đúng thời gian, địa điểm quy định. Đến thời điểm hiện nay, chưa có trường hợp nào vắng mặt khi có lệnh gọi khám tuyển NVQS cấp huyện.

Theo thống kê của Bộ CHQS tỉnh, trong vòng 3 năm (2022-2024), trên địa bàn tỉnh đã có 93 trường hợp bị xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quốc phòng, cơ yếu với tổng số tiền phạt lên tới hơn 1,12 tỷ đồng. Trong đó có 1 trường hợp bị xử phạt 62,5 triệu đồng; 2 trường hợp bị xử phạt 35 triệu đồng và 90 trường hợp bị xử phạt 11 triệu đồng. Các hành vi vi phạm phổ biến là không có mặt đúng thời gian, địa điểm khám sức khỏe; không có mặt đúng thời gian, địa điểm tập trung ghi trong lệnh gọi nhập ngũ; không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ...

... bài học cho kẻ tiếp tay

Chúng tôi cũng từng được nghe những câu chuyện ở một số gia đình, sau khi con trai đủ tuổi tham gia NVQS, nhận được giấy báo khám tuyển, họ lo lắng con sẽ vất vả khi tham gia phục vụ quân ngũ, bỏ lỡ nhiều cơ hội việc làm, cơ hội xuất khẩu lao động, nhiều phụ huynh còn tìm cách trì hoãn việc này. Cũng phải nói thêm rằng, việc thiếu công khai, minh bạch trong công tác khám tuyển, thậm chí là có những sai phạm của một số cá nhân ở cơ sở đã “tiếp tay” cho hành vi trốn tránh NVQS.

Thanh niên xã Quảng Nham (Quảng Xương) trong buổi tập trung khám tuyển nghĩa vụ quân sự.

Mới đây, tại tỉnh Quảng Nam, ông Võ Thành Hưng, nguyên Phó Chỉ huy trưởng Ban CHQS xã Tam Thành, huyện Phú Ninh bị khởi tố, bắt tạm giam vì nhận tiền của người khác để giúp hoãn gọi khám nghĩa vụ và hoãn nhập ngũ. Theo điều tra, trong thời gian giữ chức vụ phó chỉ huy trưởng ban CHQS xã, ông Hưng đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn được giao, lợi dụng chức năng, nhiệm vụ được phân công theo quy chế làm việc của ban CHQS xã để nhắn tin lên nhóm zalo của dân quân xã với nội dung: “Đợt tuyển quân năm 2024 cấp trên sẽ yêu cầu đưa toàn bộ dân quân đi khám NVQS”.

Khi nhận được tin đó thì các thành viên dân quân xã Tam Thành lo sợ bị gọi khám NVQS năm 2024 nên đã chủ động nhờ ông Hưng giúp đỡ. Tổng cộng có 9 dân quân đã chuyển tiền cho ông Hưng 85 triệu đồng, ngoài ra ông Hưng còn nhận 35 triệu đồng giúp một sinh viên đang học đại học không bị gọi khám NVQS. Sau đó, ông Hưng đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn, nhiệm vụ được phân công để tham mưu cho Phó Chủ tịch Hội đồng NVQS xã Tam Thành - xin hội đồng đồng ý cho lực lượng dân quân được hoãn gọi khám nghĩa vụ, hoãn nhập ngũ. Kết quả, toàn bộ dân quân nhờ ông Hưng được tạm hoãn gọi khám NVQS và số gọi khám trúng NVQS cũng được tạm hoãn nhập ngũ.

Từ việc xử lý nghiêm minh, kịp thời đối với những trường hợp cố tình trốn tránh Luật NVQS và làm sai các quy định của pháp luật, đã tạo ra sự răn đe cần thiết nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm của công dân đối với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Đồng thời, điều này còn góp phần bảo đảm công bằng xã hội, tăng cường sự nghiêm minh của pháp luật và củng cố lòng tin của Nhân dân vào chính quyền và cơ quan thực thi pháp luật.

Tô Dung - Việt Hương

Bài 2: Khi luật đi vào cuộc sống