[E-Magazine] - Khu di tích lịch sử - văn hóa Hàm Rồng: Tỏa sáng một vùng danh thắng

Yên bình nằm trong lòng TP Thanh Hóa, từ lâu, Khu di tích lịch sử - văn hóa Hàm Rồng đã nổi danh là một vùng thắng tích. Nơi đây không chỉ có cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp, hài hòa sông – núi – ruộng đồng – xóm làng tựa hồ như bức tranh thủy mặc mà tạo hóa kì công sắp đặt. Hơn thế, mảnh đất này chứa đựng giá trị văn hóa – lịch sử, cách mạng sâu sắc gắn liền với chiến công vang dội của quân và dân Thanh Hóa.

Dẫu chẳng phải người xứ Thanh nhưng mỗi khi nhắc tới Hàm Rồng - “cây cầu sắt nhỏ bắc qua sông Mã” đều gợi lên trong lòng những người con đất Việt niềm yêu mến, tự hào. Bởi lẽ, cây cầu ấy gắn liền với lịch sử của dân tộc ta trong suốt hai cuộc kháng chiến trường kỳ, gian lao chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược.

Cầu Hàm Rồng được các kỹ sư người Pháp xây dựng năm 1904. Với vị trí chiến lược quan trọng, trong những năm kháng chiến, cầu Hàm Rồng được ví như “yết hầu”, là trọng điểm đánh phá điên cuồng của giặc Mỹ nhằm cắt đứt “mạch máu giao thông” vận chuyển khí tài, lương thực chi viện cho chiến trường miền Nam. Trong gần 8 năm chiến đấu bảo vệ cầu Hàm Rồng, quân và dân Thanh Hóa cùng với lực lượng bộ đội chủ lực của cả nước đã làm nên những kì tích vang dội, lẫy lừng.

Sự kiện diễn ra trong 2 ngày 3, 4-4-1965 tại khu vực cầu Hàm Rồng mãi là “cuộc đụng đầu” ghi dấu ấn đậm nét trên những trang sử vàng của dân tộc. Trong hai ngày (3,4-4-1965), đế quốc Mỹ điên cuồng sử dụng hơn 300 lượt máy bay, tổ chức thành 12 đợt công kích dữ dội xuống cầu Hàm Rồng hòng “cắt đứt mạch máu giao thông” chi viện từ miền Bắc vào chiến trường miền Nam. Với khẩu hiệu “Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”, quân và dân Thanh Hóa đã kiên cường chống trả quyết liệt, kết quả “bắn rơi 47 chiếc máy bay, bắt sống giặc lái”. Chiến công của quân và dân Thanh Hóa bên cây cầu Hàm Rồng được Bác Hồ gửi thư khen ngợi: “Giỏi lắm! Nhân dân Hàm Rồng giỏi, công nhân Hàm Rồng giỏi. Nông dân Hàm Rồng cũng giỏi. Cả bộ đội dân quân Hàm Rồng đều giỏi”.

(Ảnh tư liệu)

Trong suốt gần 8 năm kháng chiến ác liệt đó, có thời điểm, quân và dân ta buộc phải “hy sinh” cầu. Thực hiện chủ trương “tiêu thổ kháng chiến”, cầu Hàm Rồng bị phá hủy. Đến năm 1964, cầu được xây lại, trở thành cây cầu đường bộ và đường sắt, con đường huyết mạch giao thông Bắc – Nam, trọng điểm đánh phá của đế quốc Mỹ trong những năm 1964 – 1972. Năm 1972, đế quốc Mỹ phải dùng bom thông minh (bom laze) mới có thể làm tê liệt hoàn toàn cây cầu. Đến năm 1973, cầu được khôi lại và giữ nguyên dáng vẻ đó cho đến ngày hôm nay.

Chiến thắng Hàm Rồng ngày ấy là chiến thắng của toàn quân và dân, là hình ảnh đẹp của cuộc chiến tranh nhân dân cách mạng với sự góp mặt của đủ mọi lực lượng: không quân, hải quân, bộ đội cao xạ, dân quân tự vệ và cả những người công nhân cầu trong đội cầu 19/5. Không ở đâu có được sự hiệp đồng sức mạnh đa dạng như Hàm Rồng chúng ta có. Trang sử vàng lấp lánh chiến công của Hàm Rồng đã khép lại cùng lịch sử nhưng bản hùng ca ấy vẫn vang mãi cùng núi sông; kết thành nguồn sức mạnh to lớn, khơi dậy ý chí, nỗ lực phấn đấu trong lòng mỗi người dân xứ Thanh nói riêng, Việt Nam nói chung trên con đường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Tọa lạc trên ngọn đồi Cánh Tiên yên bình soi bóng bên dòng sông Mã, Đền thờ Bà mẹ Việt Nam anh hùng và các anh hùng liệt sỹ là công trình trọng điểm nhân kỉ niệm 45 năm ngày Hàm Rồng chiến thắng (3-4/4/1965 – 3-4/4/2010) với tổng diện tích xây dựng các hạng mục là 150.000m2, gồm 16 hạng mục theo kiến trúc đền thờ truyền thống: Cổng tứ trụ, cổng tam quan, bia tri ân, hồ bán nguyệt, đền thờ chính, tháp tụ linh, gác chuông, gác trống và một số công trình phụ trợ khác như: khu dịch vụ, nhà đón tiếp, sân đường nội bộ, chòi nghỉ…

Ngay từ những bước chân đầu tiên khi đặt chân tới đền, cổng tứ trụ thay lời chào thân mật, gần gũi, dẫn ta về với vòng tay mẹ ấm áp, bao dung. Ngoài cổng tứ trụ, đền còn có cổng tam quan – cổng chính để lên đền. Đây được xem như ranh giới giữa không gian tâm linh phía bên trong đền và không gian thực tại đang diễn ra dưới chân đồi. Cổng tam quan được thiết kế kiểu cột trụ, vì kèo lợp mái. Ngôn ngữ kiến trúc dân gian truyền thống với bộ vì có quá giang, kỷ bẩy; mái có rui, mè, hoành tải, xà nóc, lợp ngói, sống mái có gắn đầu đao, đầu mái gắn kìm nóc, chân mái có diềm uốn cong vuốt theo đầu đao.

Loanh quanh trong những bộn bề cảm xúc, bước chân đã dừng ở cửa đền thờ chính tự lúc nào. Đây được xem là linh hồn của tổng thể kiến trúc ngôi đền, quy mô xây dựng lớn nhất với tổng diện tích là 2.410m2. Trong đó, diện tích chính điện là 1309 m2, diện tích mái phủ là 2.718m2. Lối vào đền chia theo3 hướng. Hướng chính (hướng Nam) gồm 5 cửa và hai hướng phụ bố trí hai bên (hướng đông và hướng tây) cửa đền. Lan can các lối dẫn lên đền từ các hướng đều gắn rồng đá, lối lên ở cửa chính được phân 3 làn. Đền thờ chính có 3 gian thờ: Chính giữa là gian thờ Tổ quốc, bên tay phải là gian thờ các mẹ Việt Nam anh hùng, bên trái là gian thờ các anh hùng liệt sỹ. Ngoài ra, bài trí xung quanh 3 gian thờ chính là 27 ban thờ các mẹ Việt Nam anh hùng và các anh hùng liệt sỹ tương ứng với 27 huyện, thị của tỉnh Thanh Hóa. Cách bài trí này gợi lên trong lòng biết bao thế hệ cháu con hôm nay niềm thương yêu, trân trọng trước sự hy sinh, mất mát của các bà mẹ Việt Nam anh hùng và các anh hùng liệt sỹ đã ngã xuống, vĩnh viễn gửi gắm lại thân mình trên con đường đi tới độc lập tự do của dân tộc Việt Nam.

Đền thờ các bà mẹ Việt Nam anh hùng và các anh hùng liệt sĩ không chỉ góp phần làm đẹp thêm cảnh quan, đa dạng các loại hình du lịch văn hóa – lịch sử của Hàm Rồng nói riêng và Thanh Hóa nói chung mà trên hết, nó là một điểm đến mang ý nghĩa giáo dục, nêu cao truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, “đền ơn đáp nghĩa” và khơi dậy truyền thống cách mạng vẻ vang của nhân dân các dân tộc tỉnh Thanh Hóa cũng như của cả nước.

Tọa lạc trên cao điểm 74, thuộc đồi C4 lịch sử của dãy Hàm Rồng - nơi gắn với những trang sử vẻ vang của quân và dân Thanh Hóa; Thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng có tổng diện tích 40.000 m2, gồm 12 hạng mục công trình: Tam quan (hai lớp trong và ngoài), tam bảo, nhà thờ tổ, lầu chuông, trống, nhà tăng, trai đường, nhà giảng kinh, thiền đường, bến thuyền và các công trình phụ khác. Thiền viện được bao bọc xung quanh bởi rừng thông xanh ngút ngàn, trải dài trên sườn đồi thoai thoải. Đi qua những thang bậc dẫn lên thiền viện, càng lên cao con người như cảm thấy mình đang đi vào cõi thoát tục. Kiến trúc của Thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng mang đậm yếu tố Phật giáo, là một thể thống nhất với hệ thống Thiền viện thuộc thiền phái Trúc Lâm Yên Tử.

Thiền viện không chỉ là điểm tham quan, vãn cảnh; chốn tu tập của các tăng ni, phật tử mà hơn hết, nó còn là nơi sinh hoạt ngoại khóa của đông đảo tầng lớp thanh, thiếu niên và đông đảo quần chúng nhân dân. Thông qua các buổi giảng pháp cho các khóa tu của phật tử, Thiền viện tập trung vào các bài giảng phật pháp căn bản, kinh thư, những lời phật dạy và ứng dụng của những lời dạy ấy vào cuộc sống thực tiễn. Các bài học về “tứ vô lượng tâm”, “bát quan trai giới”, “tam quy ngũ giới” đều hướng con người đến các giá trị chân – thiện – mỹ, răn dạy con người biết yêu thương đồng loại, yêu cuộc đời, vì cuộc đời mà biết làm những điều tốt đẹp.

Làng cổ Đông Sơn là một ngôi làng nhỏ, bình yên nằm bên bờ sông Mã, bao quanh bởi các núi đá nhỏ, đồi đất thấp nằm xen kẽ lẫn nhau. Tại ngôi làng cổ này, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy trống đồng Đông Sơn – biểu tượng rực rỡ của văn minh thời đại Hùng Vương.

Cho đến thời điểm hiện tại, làng cổ Đông Sơn vẫn còn lưu giữ được những nét kiến trúc, văn hóa tiêu biểu của làng quê Việt Nam truyền thống với giếng cổ hơn 2.000 năm tuổi và 13 ngôi nhà cổ. Mỗi ngôi nhà ấy không chỉ có giá trị về mặt kiến trúc, văn hóa thẩm mĩ mà ẩn sâu trong đó còn là sự bảo tồn và phát huy nề nếp gia phong, phong tục tập quán… Trong số ngôi các ngôi nhà cổ đó, ngôi nhà cổ của gia đình ông Lương Trọng Duệ - điển hình cho kiến trúc nhà gỗ ở thế kỷ XIX vẫn được gìn giữ tương đối nguyên vẹn qua nhiều thế hệ. Vì lẽ đó, ngôi nhà đã được xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh.

Trải qua đằng đẵng thời gian với biết bao biến thiên của lịch sử, Hàm Rồng xứng đáng trở thành một bảo tàng văn hóa – lịch sử đồ sộ, tầm vóc và giá trị vô cùng to lớn. Mỗi ngọn núi, dòng sông hay từng tấc đất, ngôi nhà, công trình… đều là những hiện vật có sức sống lâu bền, ghi lại quá trình phát triển, chiến công vang dội của quân và dân Thanh Hóa suốt những năm tháng kháng chiến trường kỳ, khốc liệt. Hàm Rồng – một vùng danh thắng – anh hùng – nơi kết đọng tinh hoa văn hóa dân tộc, vẻ vang lịch sử: “Cánh chim Lạc Việt bay từ thuở ấy/Nâng ta lên cánh én bạc ngày nay/Đánh quỷ Mĩ với sức bốn ngàn năm đứng dậy/Đồng Đông Sơn là xương cốt núi sông này”.

Nội dung: Thảo Linh

Trình bày & Ảnh: Phạm Nam

Xuất bản: 5:03:04:2020:08:35