Nhân ngày khoa học và công nghệ Việt Nam (18-5): Đưa khoa học và công nghệ trở thành khâu đột phá trong phát triển kinh tế-xã hội

Trong thời đại ngày nay, khoa học và công nghệ (KH&CN) được xem là “chìa khóa” mở ra cánh cửa phát triển cho các quốc gia, dân tộc. Nhận thức được điều đó, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVIII đã xác định, một trong 4 khâu đột phá của nhiệm kỳ 2015-2020 là “Nâng cao năng lực nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao các tiến bộ khoa học - kỹ thuật (KHKT) phục vụ phát triển kinh tế - xã hội” (gọi tắt là khâu đột phá).

Mô hình trang trại chăn nuôi gà quy mô 4.000 con theo hướng an toàn sinh học cho thu nhập cao tại xã Cẩm Tú (Cẩm Thủy).

Ngày 9-11-2016, UBND tỉnh ban hành Kế hoạch hành động số 169/KH-UBND thực hiện khâu đột phá; trong đó xác định cụ thể các mục tiêu chủ yếu, nội dung và phân công, giao nhiệm vụ cụ thể cho các sở, ban, ngành cấp tỉnh, UBND các huyện, thị xã, thành phố, các cơ quan, đơn vị triển khai thực hiện. Theo Kế hoạch 169, tỉnh đã ban hành 9/10 đề án, chính sách, chương trình kế hoạch; ban hành các văn bản pháp quy nhằm triển khai đồng bộ các nội dung, giải pháp thực hiện khâu đột phá về phát triển KH&CN. Sau gần 5 năm triển khai, hoạt động KH&CN được đẩy mạnh, góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh. Số cán bộ nghiên cứu tăng 8% so với năm 2015; doanh nghiệp KH&CN phát triển nhanh về số lượng, đứng thứ 3 toàn quốc và năm 2020 dự kiến tăng gấp 3 lần so với năm 2015. Giai đoạn 2016-2020, số lượng đơn đăng ký xác lập quyền sở hữu công nghiệp ước tăng 25%, văn bằng bảo hộ tăng 28,4%, kinh phí từ ngân sách tỉnh cho KH&CN tăng gấp 1,4 lần; đã triển khai 33 nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia, tăng hơn 2 lần so với giai đoạn 2011-2015. Thông qua yếu tố năng suất tổng hợp, hoạt động KH&CN đóng góp khoảng 40% vào tăng trưởng kinh tế của tỉnh, vượt mục tiêu 30-35%; có 50 sản phẩm địa phương được xây dựng tiêu chuẩn và được bảo hộ về sở hữu trí tuệ; 100% dự án đầu tư mới sử dụng công nghệ có nguy cơ tác động xấu đến môi trường, dự án có công nghệ hạn chế chuyển giao... được thẩm định hoặc có ý kiến về công nghệ theo quy định. Xây dựng được 5 nhóm chuyên gia trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghệ sinh học, y học, công nghệ thông tin.

Có thể nói, việc nâng cao năng lực nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao các tiến bộ KHKT phục vụ phát triển kinh tế - xã hội (giai đoạn 2016-2020), đã được các cấp, ngành triển khai đồng bộ, từ chủ trương, nội dung, giải pháp đến bố trí nguồn lực thực hiện. Nhờ đó, hoạt động KH&CN được đẩy mạnh theo hướng đổi mới sáng tạo. Đồng thời, các tổ chức KH&CN công lập cũng được tổ chức, sắp xếp lại và đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, bồi dưỡng, đào tạo nhân lực theo hướng tinh gọn, nâng cao hiệu quả hoạt động. Từ đó hình thành được một số nhóm chuyên gia KH&CN trong lĩnh vực nông nghiệp, y tế và công nghệ thông tin. Nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia tăng mạnh về số lượng và quy mô kinh phí hỗ trợ của Trung ương (tăng gấp hơn 2 lần so với giai đoạn 2011-2015), tạo điều kiện cho việc huy động nguồn kinh phí xã hội hóa hoạt động KH&CN. Đã chuyển giao và ứng dụng thành công nhiều công nghệ tiên tiến, hiện đại vào sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, đặc biệt là các kỹ thuật mới, phức tạp trong khám, chữa bệnh tại các bệnh viện tuyến tỉnh. Chính sách khuyến khích phát triển KH&CN trở thành khâu đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội và Giải thưởng KH&CN Thanh Hóa lần đầu tiên được ban hành và triển khai thực hiện trên địa bàn tỉnh đã khuyến khích các nhà khoa học, các tổ chức, doanh nghiệp nâng cao năng lực nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao các tiến bộ KH&CN, nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh cho các sản phẩm có lợi thế của tỉnh.

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực hiện khâu đột phá về KH&CN vẫn còn những hạn chế. Đó là: Tiềm lực, cơ sở vật chất vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu; còn thiếu nhân lực KH&CN có trình độ cao, chuyên sâu, nhất là chuyên gia về công nghệ; việc triển khai nhân rộng kết quả nhiệm vụ KH&CN vẫn còn hạn chế; thời gian thực hiện một số nhiệm vụ KH&CN còn dài, làm chậm ứng dụng kết quả vào sản xuất và đời sống; chưa có nhiều nhiệm vụ KH&CN có tính lan tỏa, đột phá; trình độ công nghệ của các doanh nghiệp phần lớn ở mức trung bình trở xuống, tỷ lệ dây chuyền sản xuất có công nghệ hiện đại chiếm tỷ lệ thấp, chỉ khoảng 15,6%... Nguyên nhân là do việc xây dựng cơ sở hạ tầng cho KH&CN, nhất là Khu Nông nghiệp Ứng dụng công nghệ cao Lam Sơn - Sao Vàng đã trình từ năm 2018, nhưng chưa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt thành lập. Do đó chưa thu hút được các nguồn vốn đầu tư từ ngân sách trung ương, ngân sách tỉnh cho hạ tầng cơ sở và chưa thu hút được các dự án sản xuất, kinh doanh, tạo ra các sản phẩm có hàm lượng KH&CN cao. Nguồn lực đầu tư cho KH&CN còn thấp, chưa đáp ứng nhu cầu thực tế; trung bình 5 năm, chi từ ngân sách tỉnh cho KH&CN mới đạt 0,52% tổng chi ngân sách tỉnh. Chưa có chính sách đủ mạnh để thu hút vốn của xã hội đầu tư cho KH&CN. Cơ chế, chính sách để ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp lập quỹ phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo còn chưa đủ sức hấp dẫn. Trừ một số doanh nghiệp lớn có tiềm lực tài chính tương đối mạnh; còn phần lớn các doanh nghiệp gặp khó khăn về vốn để đổi mới công nghệ - thiết bị...

Để KH&CN thực sự trở thành khâu đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội, thiết nghĩ, cần đến những “giải pháp đột phá” cho giai đoạn tiếp theo. Đó là nâng cao năng lực KH&CN, đổi mới sáng tạo; đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao các tiến bộ KHKT, các công nghệ mới từ cuộc cách mạng lần thứ tư (CMCN 4.0), nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh của các sản phẩm hàng hóa. Theo đó các mục tiêu cụ thể đã được ngành KH&CN xác định là xây dựng được ít nhất 30 doanh nghiệp KH&CN; 100% các phòng thí nghiệm, thử nghiệm của các cơ quan Nhà nước đạt chuẩn LAS/VILAS; 80% phòng thí nghiệm, thử nghiệm của các doanh nghiệp sản xuất đạt chuẩn ISO/IEC 17025. Hoàn thành xây dựng hạ tầng Khu Nông nghiệp Ứng dụng công nghệ cao Lam Sơn - Sao Vàng; vùng sản xuất nông nghiệp công nghệ cao dọc tuyến đường Hồ Chí Minh. Về nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao KHCN, phấn đấu tỷ lệ đóng góp của hoạt động KH&CN thông qua yếu tố năng suất tổng hợp vào tăng trưởng của tỉnh đạt tối thiểu 40%; tỷ trọng sản phẩm công nghệ cao và sản phẩm ứng dụng công nghệ cao chiếm khoảng 30% tổng giá trị sản xuất công nghiệp vào năm 2025; 100% dự án đầu tư mới thuộc đối tượng thẩm định về công nghệ; có ít nhất 50 sản phẩm địa phương là đối tượng của chương trình OCOP-TH được xây dựng tiêu chuẩn và được bảo hộ về sở hữu trí tuệ, nâng tổng số sản phẩm địa phương được xây dựng tiêu chuẩn và được bảo hộ về sở hữu trí tuệ lên 100 sản phẩm.

Bài và ảnh: Trần Hằng