[E-Magazine]: Miền núi Thanh Hóa - Hành trình vươn lên từ gian khó

Miền núi Thanh Hóa – nơi hội tụ vẻ đẹp nguyên sơ của núi rừng, bản làng; nơi lưu giữ đậm đặc bản sắc văn hóa độc đáo của đồng bào các dân tộc thiểu số. Vùng đất này từng trải qua muôn vàn khó khăn, thử thách trên con đường phát triển. Thế nhưng, nhờ sự triển khai hiệu quả Chương trình phát triển kinh tế - xã hội khu vực miền núi giai đoạn 2021 - 2025, một trong sáu chương trình trọng tâm của Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh khóa XIX; cùng sự quan tâm chỉ đạo sát sao của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, miền núi xứ Thanh đang từng ngày chuyển mình mạnh mẽ.

Những con đường mở ra, những bản làng bừng sáng sức sống mới, những mùa vàng trù phú... là minh chứng sinh động cho khát vọng vươn lên của đồng bào nơi đây. Phía sau sự đổi thay ấy là dấu ấn của những chủ trương đúng đắn, sự nỗ lực bền bỉ của cả hệ thống chính trị và ý chí tự cường của đồng bào các dân tộc miền núi Thanh Hóa.

Vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi Thanh Hóa hiện có 7 dân tộc cùng sinh sống: Kinh, Mường, Thái, Thổ, Mông, Dao và Khơ Mú, với gần 1 triệu nhân khẩu. Trong đó, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm hơn 18% dân số toàn tỉnh và trên 70% dân số toàn vùng. Đây là khu vực rộng lớn, có hơn 213 km đường biên giới tiếp giáp nước bạn Lào, trải dài qua địa bàn 16 xã, giữ vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng về kinh tế, xã hội, quốc phòng và an ninh không chỉ của Thanh Hóa mà còn của cả nước. Dù đời sống còn nhiều khó khăn, song được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, cùng những chính sách đặc thù và nỗ lực tự thân của người dân, diện mạo miền núi và vùng đồng bào dân tộc thiểu số ngày càng khởi sắc, hòa nhịp vào tiến trình phát triển chung của tỉnh.

Thôn Đô Sơn, xã Thạch Lập từng là minh chứng rõ nét cho sự thiếu thốn: không đường, không điện, không sóng điện thoại. Địa hình cách trở, đất sản xuất hạn hẹp, người dân chỉ dựa vào rẫy ngô, nương sắn với tập quán canh tác lạc hậu, quanh năm đủ ăn đã khó, tích lũy lại càng xa vời. Cái nghèo như chiếc vòng luẩn quẩn, kéo dài qua nhiều thế hệ. Thế nhưng, chỉ trong vài năm gần đây, nhờ sự đầu tư của Nhà nước, các chương trình phát triển, cùng quyết tâm vươn lên của người dân, Đô Sơn đã và đang đổi thay từng ngày, mở ra hành trình thoát nghèo bền vững.

Những đổi thay của Đô Sơn bắt nguồn từ Chương trình phát triển kinh tế - xã hội khu vực miền núi giai đoạn 2021–2025, một trong sáu chương trình trọng tâm của Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XIX. Đây không chỉ là sự đầu tư về hạ tầng, giáo dục, y tế, mà quan trọng hơn, là quá trình khơi dậy ý chí tự lực, xóa bỏ tâm lý trông chờ, đánh thức khát vọng vươn lên trong mỗi người dân. Chương trình thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh đối với sự phát triển toàn diện về kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh ở khu vực miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Mục tiêu cốt lõi là tạo bước chuyển căn bản trong tư duy, nếp nghĩ, cách làm; xóa bỏ tư tưởng ỷ lại; phát huy tinh thần tự lực, tự cường, chủ động, sáng tạo của cán bộ, đảng viên và Nhân dân các dân tộc. Đồng thời, chương trình tập trung khai thác tiềm năng, lợi thế của khu vực; huy động, tranh thủ tối đa các nguồn lực để thúc đẩy phát triển kinh tế, thu hẹp khoảng cách về đời sống so với miền xuôi; từng bước giảm địa bàn đặc biệt khó khăn; quy hoạch, sắp xếp ổn định dân cư; xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, liên vùng, kết nối với các vùng trong và ngoài tỉnh. Song song với đó là phát triển giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa; từng bước xóa bỏ hủ tục lạc hậu, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc; bảo đảm an sinh xã hội, quốc phòng - an ninh, bảo vệ vững chắc chủ quyền biên giới quốc gia. Một trọng tâm quan trọng nữa là xây dựng Đảng và hệ thống chính trị vững mạnh; nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; củng cố khối đại đoàn kết các dân tộc, tăng cường niềm tin của đồng bào đối với Đảng và Nhà nước.

Sau 5 năm triển khai, dưới sự lãnh đạo kịp thời, quyết liệt, linh hoạt của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, cùng với sự đồng lòng, nỗ lực của các cấp, ngành và Nhân dân, Chương trình đã đạt nhiều kết quả nổi bật. Đến nay, 11/14 nhóm chỉ tiêu hoàn thành và vượt kế hoạch, góp phần quan trọng bảo đảm an sinh xã hội, giảm nghèo bền vững, cải thiện hạ tầng kinh tế - xã hội. Kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tiếp tục có chuyển biến tích cực; đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân ổn định và từng bước nâng cao; hạ tầng được tăng cường; giáo dục, y tế có nhiều tiến bộ; giá trị văn hóa dân tộc được bảo tồn và phát huy; hệ thống chính trị được củng cố vững chắc; quốc phòng - an ninh được bảo đảm, trật tự an toàn xã hội giữ vững; khối đại đoàn kết các dân tộc ngày càng được tăng cường, niềm tin của đồng bào đối với Đảng, Nhà nước ngày càng sâu sắc. Năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giảm còn 8,6% (giảm 6,73% so với năm 2023); thu nhập bình quân đầu người đạt 44,39 triệu đồng/năm.

Những kết quả trên, cùng với việc triển khai đồng bộ các chế độ, chính sách, chương trình và dự án của Trung ương, đã và đang góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa vùng dân tộc thiểu số, miền núi với mặt bằng chung của tỉnh và cả nước. Đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân không ngừng được cải thiện; khối đại đoàn kết các dân tộc được củng cố, niềm tin của đồng bào đối với Đảng và Nhà nước ngày càng được nâng cao.

Bản Mùa Xuân, xã Sơn Thủy từng được biết đến là một trong những bản người Mông xa xôi, khó khăn nhất của huyện Quan Sơn (cũ). Nơi đây từng mang tên “bản 5 không”: không điện, không đường, không trường, không nước sạch, không thông tin liên lạc. Thế nhưng hôm nay, Mùa Xuân đang từng ngày đổi thay, khởi nguồn từ những nguồn lực đầu tư của Nhà nước vào hạ tầng giao thông và điện lưới quốc gia. Tuyến đường từ bản Son đến bản Ché Lầu (xã Na Mèo) cùng các tuyến đường nội bản đã hoàn thành khoảng 80%, cho phép ô tô vào tận bản; đường làng, ngõ xóm được bê tông hóa khang trang, sạch đẹp. Dù tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo vẫn còn cao, song thu nhập bình quân đầu người đã đạt 17–18 triệu đồng/năm, gấp 3 lần so với năm 2020. Đó là tín hiệu đáng mừng, báo hiệu hành trình vươn lên mạnh mẽ ở bản khó khăn bậc nhất xứ Thanh.

Không chỉ hạ tầng thay đổi, tư duy làm kinh tế của bà con Mùa Xuân cũng có bước chuyển biến căn bản. Nếu trước đây đất ruộng thường bị bỏ hoang vì chỉ gieo cấy một vụ lúa, nhiều hộ không đủ lương thực quanh năm, thì nay, nhờ sự tuyên truyền, hướng dẫn của chính quyền, người dân đã mạnh dạn gieo cấy hai vụ. Diện tích lúa nước toàn bản được nâng lên 10 ha; năng suất vụ chiêm đạt khoảng 55 tạ/ha, cao hơn 10% so với trước. Lúa đủ ăn, bà con có điều kiện phát triển chăn nuôi, cải thiện đời sống. Việc tăng vụ, nâng năng suất không chỉ giúp đảm bảo an ninh lương thực mà còn mở ra hướng phát triển kinh tế bền vững cho cả cộng đồng.

Trước tình hình biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, thiên tai diễn biến bất thường, khắc nghiệt, gây nhiều tổn thất về người và tài sản của nhà nước và nhân dân, đặc biệt là các huyện miền núi, năm 2021, Ban Thường vụ Tỉnh uỷ đã ban hành chủ trương sắp xếp, ổn định dân cư khu vực có nguy cơ cao xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất tại các huyện miền núi của tỉnh giai đoạn 2021-2025; với mục tiêu đến năm 2025 sẽ bố trí sắp xếp, ổn định cho hơn 2.800 hộ dân tại khu vực có nguy cơ rất cao và nguy cơ cao xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất trên địa bàn các xã thuộc khu vực miền núi của tỉnh. Đây là một chủ trương được người dân sinh sống ở các khu vực thường xuyên bị đe doạ bởi thiên tai mong chờ. Bởi từ lâu, họ luôn có nguyện vọng được di dời đến nơi ở an toàn để an cư lạc nghiệp, từ đó có điều kiện vươn lên thoát nghèo bền vững.

Sau 5 năm triển khai đề án, các xã đã bố trí tái định cư xen ghép cho 233 hộ dân, đạt gần 40% kế hoạch; hoàn thành 4 khu tái định cư liền kề, 13 khu đang chuẩn bị đầu tư; hoàn thành 4 khu tái định cư tập trung, phê duyệt chủ trương đầu tư cho 15 khu.

Sau nhiều năm chờ đợi, 60 hộ dân sinh sống trong vùng nguy cơ cao về lũ ống, lũ quét, sạt lở đất tại bản Căm và bản Lọng xã Tam Văn, huyện Lang Chánh cũ, nay là xã Văn Phú đã được cấp đất làm nhà tại 2 khu tái định cư. Ngay sau khi được cấp đất, các hộ dân sinh đã bắt tay vào dựng nhà mới. Hầu hết các này đều là hộ nghèo, thiếu điều kiện về nhà ở và được Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí xây dựng nhà mới. Mỗi hộ được cấp hơn 300m2 đất - đủ để làm nhà, trồng trọt và chăn nuôi. Cùng với hạ tầng giao thông, điện, nước được đầu tư đồng bộ, nơi ở mới hứa hẹn sẽ mang đến điều kiện sống tốt hơn và mở ra cơ hội phát triển kinh tế gia đình.

Với xuất phát điểm thấp, cơ sở hạ tầng còn nhiều hạn chế, nên các địa phương khu vực miền núi của tỉnh Thanh Hoá vẫn còn nhiều khó khăn trong phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có những địa phương thuộc diện khó khăn nhất của cả nước. Có nhiều nguyên nhân, nhưng sâu xa nhất, đó là tư tưởng của người dân còn nặng về trông chờ, ỷ lại sự hỗ trợ của nhà nước. Tuy nhiên, nhờ đẩy mạnh công tác tuyên truyền, những năm gần đây, nhận thức của người dân khu vực miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã có sự thay đổi sâu sắc. Người dân đã chủ động vươn lên làm giàu, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội của địa phương. Các chương trình, nguồn lực của Nhà nước, cùng sự vào cuộc mạnh mẽ của cấp uỷ, chính quyền địa phương và với sự thay đổi trong nhận thức của người dân... đã đem lại những kết quả tích cực trong việc phát triển kinh tế, giảm nghèo ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, khu vực miền núi. Ngày càng có nhiều mô hình kinh tế hộ gia đình có thu nhập ổn định và bền vững xuất hiện.

Anh Giàng A Vành ở bản Khằm 2, xã Trung Lý, là một trong những hộ gia đình người dân tộc Mông tiêu biểu trong việc tự lực vươn lên thoát nghèo. Năm 2020, sau khi được tham gia các lớp tập huấn về chăn nuôi, anh Vành luôn trăn trở tìm hướng đi trong phát triển kinh tế. Nhận thấy tiềm năng kinh tế từ giống gà đen, vốn là loại gà quý của địa phương nhưng chỉ còn một số ít hộ nuôi nhỏ lẻ, anh đã quyết tâm đầu tư nuôi theo hướng hàng hóa. Từ 30 con giống ban đầu, đến nay khu chuồng trại của gia đình anh Giàng A Vành luôn có từ 200 đến 400 con gà đen thương phẩm, với giá bán trung bình 250 nghìn/kg. Từ mô hình của anh, nhiều hộ gia đình ở trong bản đã đăng ký cùng tham gia liên kết chăn nuôi.

Thực tế cho thấy ở khu vực miền núi của tỉnh Thanh Hoá, địa phương nào cũng có các loại vật nuôi đặc sản, như: lợn đen, gà đồi, gà Mông đen, vịt Cổ Lũng, vịt cổ rụt, cá dốc, cá leo, cá lăng, nhím, dúi... Trước kia, do thị trường tiêu thụ nhỏ hẹp, nên người dân chủ yếu chăn nuôi theo phương thức nhỏ lẻ, số lượng hạn chế, hiệu quả kinh tế chưa cao. Để khắc phục tình trạng này và tìm hướng đi bền vững cho các mô hình chăn nuôi con đặc sản, cấp ủy, chính quyền các địa phương miền núi đã đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người dân khôi phục và nhân giống nhiều loại con nuôi bản địa quý hiếm; tiếp tục hỗ trợ nguồn vốn để các hộ dân sản xuất theo hướng hàng hóa, đảm bảo nguồn cung cấp và chất lượng sản phẩm tốt nhất.

Không chỉ xây dựng và nhân rộng các mô hình cây trồng, vật nuôi có lợi thế, đồng bào các dân tộc thiểu số ở khu vực miền núi Thanh Hoá còn tập trung vào phát triển các làng nghề truyền thống, xây dựng các homestay, phát triển du lịch cộng đồng. Cũng từ khi làm du lịch cộng đồng, đời sống của người dân nơi đây đổi thay từng ngày. Điều đặc biệt là người dân không “du lịch hóa” một cách máy móc, mà luôn ý thức bảo tồn nét văn hóa nguyên gốc, tạo sự khác biệt cho các sản phẩm du lịch.

Những năm gần đây, nhờ những cơ chế, chính sách thu hút đầu tư phù hợp, miền núi Thanh Hóa đã trở thành điểm đến của nhiều doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực chế biến lâm sản. Các địa phương không ngừng cải thiện môi trường đầu tư, hình thành các cụm công nghiệp, đưa công nghệ hiện đại vào sản xuất. Từ đó, chất lượng và giá trị gia tăng của nông - lâm sản ngày càng được nâng cao, tạo việc làm, thu nhập ổn định cho người lao động.

Miền núi Thanh Hóa hôm nay không còn là những bản làng “5 không” hay những con đường lầy lội, gian khó. Từng thôn, từng bản đang khoác lên mình diện mạo mới. Những thay đổi ấy không chỉ là hạ tầng, mà còn là sự chuyển mình trong tư duy, trong khát vọng vươn lên của đồng bào các dân tộc. Từ những cánh đồng lúa hai vụ, mô hình chăn nuôi đặc sản, đến những cụm công nghiệp chế biến lâm sản, miền núi Thanh Hóa đang từng bước khẳng định khả năng tự lực, sáng tạo và hội nhập với nhịp phát triển chung của tỉnh.

Hành trình này là minh chứng sống động cho hiệu quả của các chương trình phát triển kinh tế – xã hội vùng miền núi, nơi chính sách đúng đắn, sự vào cuộc quyết liệt của Đảng, Nhà nước cùng nỗ lực bền bỉ của người dân biến gian khó để vươn lên, kiến tạo cuộc sống ấm no, bền vững. Đây chính là minh chứng sinh động cho hiệu quả của Chương trình phát triển kinh tế - xã hội khu vực miền núi, góp phần đưa Thanh Hóa tiến gần hơn tới mục tiêu giảm nghèo bền vững, phát triển toàn diện và vững bước trên hành trình khát vọng thịnh vượng./.

Ảnh: NDS

Đồ họa: Mai Huyền

Xuất bản: 0:30:11:2025:11:00