[E-Magazine] - Khơi mạch nguồn văn hóa - tạo động lực phát triển

Ngày nay, văn hóa được xem là một “sức mạnh mềm”. Sức mạnh ấy của văn hóa không chỉ ở yếu tố “nền tảng”, “soi đường”; mà còn lấp lánh trong hệ giá trị con người Việt Nam. Chính vì lẽ đó, khơi mạch nguồn văn hóa cũng chính là khơi dậy nguồn sức mạnh nội sinh cho mọi sự phát triển bền vững.

Văn hoá Việt Nam là thành quả hàng nghìn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam; là kết quả giao lưu và tiếp thụ tinh hoa của nhiều nền văn minh thế giới để không ngừng hoàn thiện mình. Văn hoá Việt Nam đã hun đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam, làm rạng rỡ lịch sử vẻ vang của dân tộc. Trong thời đại Hồ Chí Minh, với đường lối đúng đắn và sáng tạo của Đảng ta, văn hoá Việt Nam tiếp tục được phát huy, đã góp phần quyết định những thắng lợi to lớn của Nhân dân ta trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Nhấn mạnh công tác xây dựng văn hóa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Xúc tiến công tác văn hóa để đào tạo con người mới và cán bộ mới cho công cuộc kháng chiến kiến quốc. Phải triệt để tẩy trừ mọi di tích thuộc địa và ảnh hưởng nô dịch của văn hóa đế quốc. Đồng thời phát triển những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc và hấp thụ những cái mới của văn hóa tiến bộ thế giới, để xây dựng một nền văn hóa Việt Nam có tính chất dân tộc, khoa học và đại chúng.

Trên tinh thần ấy, năm 1943, giữa bối cảnh lịch sử đầy rối ren, Đề cương văn hóa Việt Nam đã ra đời. Nhiều nhà văn hóa học đã thống nhất nhận định, Đề cương văn hóa Việt Nam đã trở thành “ngọn đuốc soi đường” cho công cuộc đấu tranh trên mặt trận văn hóa – tư tưởng, chống lại âm mưu bành trướng văn hóa ngu dân và nô dịch của phát xít, thực dân; đồng thời, đánh bại những khuynh hướng văn hóa sai lầm, tác hại đến việc giành lại độc lập dân tộc và tiến lên xây dựng một nền văn hóa mới. Với ba nguyên tắc vận động là “dân tộc”, “khoa học”, “đại chúng”, Đề cương văn hóa Việt Nam trở thành cái gốc để xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc” như tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII.

Dựa trên quan điểm và sự định hướng đó, Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII năm 1998, tiếp tục nhấn mạnh “Văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội”. Do vậy, chăm lo văn hoá là chăm lo củng cố nền tảng tinh thần của xã hội. Thiếu nền tảng tinh thần tiến bộ và lành mạnh, không quan tâm giải quyết tốt mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội, thì không thể có sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Đồng thời, “nền văn hoá mà chúng ta xây dựng là nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”; trong đó, “tiên tiến” là yêu nước và tiến bộ mà nội dung cốt lõi là lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội theo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nhằm mục tiêu tất cả vì con người, vì hạnh phúc và sự phát triển phong phú, tự do, toàn diện của con người trong mối quan hệ hài hoà giữa cá nhân và cộng đồng, giữa xã hội và tự nhiên.

Còn “bản sắc dân tộc” là những giá trị bền vững, những tinh hoa được vun đắp qua lịch sử hàng ngàn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước. Đó là lòng yêu nước nồng nàn, y chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống… Nghị quyết cũng đặc biệt nhấn mạnh, “Văn hoá là một mặt trận; xây dựng, phát triển văn hoá là một sự nghiệp cách mạng lâu dài, đòi hỏi phải có ý chí cách mạng và sự kiên trì, thận trọng”. Trong công cuộc đó, “xây” đi đôi với “chống”, lấy “xây” làm chính. Nghĩa là, cùng với việc giữ gìn và phát triển những di sản văn hoá quí báu của dân tộc, tiếp thụ những tinh hoa văn hoá thế giới để sáng tạo, vun đắp nên những giá trị mới; thì cũng đồng thời tiến hành kiên trì cuộc đấu tranh bài trừ các hủ tục, các thói hư tật xấu, chống mọi mưu toan lợi dụng văn hoá để thực hiện “diễn biến hoà bình”.

Trong văn hóa Việt Nam, chủ nghĩa yêu nước luôn xếp hàng đầu trên thang bảng giá trị; đồng thời, gắn chặt với nó là một hệ giá trị hết sức đặc trưng như tính cộng đồng bền vững, lòng nhân ái nhân nghĩa, lối sống cần cù chịu khó, tinh thần dũng cảm, sự thông minh… Để rồi, qua trường kỳ lịch sử của những cuộc tranh đấu giành, giữ độc lập, cũng như quá trình lao động sáng tạo, thì hệ giá trị kể trên đã được chắt lọc và “tinh luyện” để hun đúc nên bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. Và, như nhiều nhà nghiên cứu văn hóa đã khẳng định, thì bản sắc văn hóa dân tộc là cốt cách, là “khí thiêng sông núi”, là nội lực và sức mạnh của dân tộc.

Cũng chính vì lẽ đó mà nền văn hóa mới chỉ là một lát cắt ngang trong dòng chảy vô tận của tiến trình lịch sử. Nói cách khác, nền văn hóa mới không ra đời từ con số không; ngược lại, nó được hậu thuẫn bởi các tiền đề văn hóa từ chiều sâu quá khứ, với những giá trị tinh túy được chắt lọc qua lịch sử hàng ngàn năm của dân tộc. Để rồi, một nền văn hóa, văn nghệ tiên tiến - phụng sự Tổ quốc, phụng sự Nhân dân- phải giữ lấy bản sắc dân tộc.

Trong bối cảnh hội nhập và giao lưu văn hóa đang diễn ra mạnh mẽ hiện nay, thì nội hàm “tiên tiến”, “đậm đà bản sắc” của văn hóa Việt Nam càng được chú trọng để trở nên phong phú, đa dạng và giàu giá trị. Đặc biệt, văn hóa được xem là một “sức mạnh mềm” bởi nó không chỉ là “nền tảng”, “soi đường”; mà còn lấp lánh trong các giá trị vật chất đặc biệt như hàm lượng tri thức, khoa học công nghệ…

Chính vì vậy, đầu tư vào lĩnh vực văn hóa đang trở thành xu thế tất yếu. Mà đầu tư cho văn hóa, trước hết phải đầu tư cho con người. Nghị quyết 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước (năm 2014), nêu rõ: Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Văn hóa với vai trò là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước, thì phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội.

Phát triển văn hóa suy cho cùng là hướng đến sự hoàn thiện giá trị con người. Đó là chăm lo xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trọng tâm là bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống và nhân cách; tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật, hiểu biết sâu sắc, tự hào và tôn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc. Nâng cao trí lực, bồi dưỡng tri thức cho con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, của kinh tế tri thức và xã hội học tập. Từ đó, đúc kết và xây dựng hệ giá trị chuẩn của con người Việt Nam thời kỳ CNH, HĐH và hội nhập quốc tế - vấn đề tiếp tục được đặt ra tại Đại hội XIII của Đảng. Đó là “Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam, xây dựng con người Việt Nam thời đại mới, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại”.

Trong dòng chảy văn hóa dân tộc Việt Nam suốt từ buổi đầu dựng nước đến thời đại ngày nay, văn hóa xứ Thanh đã góp một “nguồn riêng” để hòa vào và làm phong phú, đa dạng, giàu có hơn cho “dòng chung” văn hóa dân tộc. Mảnh đất được sông Mã – dòng sông huyền thoại của lịch sử và thi ca - bồi đắp nên nhiều nền văn hoá cổ, mà rạng rỡ hơn cả là văn hoá Đông Sơn. Đồng thời, với trên 1.535 di tích các loại, Thanh Hoá tự hào là mảnh đất của di sản. Chỉ trong khoảng 10 năm trở lại đây, nhiều di sản văn hoá – gồm cả vật thể và phi vật thể - liên tục được vinh danh ở hạng mục di sản văn hoá cấp Quốc gia và Quốc gia đặc biệt. Thậm chí, có di sản đã vượt ra ngoài giới hạn địa lý và sự khác biệt, để trở thành tài sản văn hóa của nhân loại: Di sản văn hóa thế giới Thành Nhà Hồ.

Bấy nhiêu đó cũng đủ để minh chứng về sự đặc sắc và giàu giá trị của văn hoá xứ Thanh trong kho tàng văn hoá đồ sộ của dân tộc Việt Nam. Đồng thời, đó cũng là những “tầng”, “vỉa” văn hoá lấp lánh, góp phần làm nên diện mạo vùng đất; cũng như khảm vào trái tim, tâm hồn mà làm nên cốt cách con người của xứ sở này. Con người - với tư cách một của nguồn lực văn hoá, được đề cao ở trí tuệ, đạo đức, khả năng lao động, chất lượng cuộc sống và “chỉ số hạnh phúc”. Đó là những “nhân cách văn hoá” đầy sáng tạo, góp phần quyết định vào sự phồn vinh. Trong bối cảnh hiện nay, con người xứ Thanh - với cả điểm mạnh và điểm yếu - cũng đang trở thành một “đề tài” lớn, được sự quan tâm nghiên cứu, nhằm “gạn đục khơi trong”. Từ đó, tạo dựng một hệ giá trị con người xứ Thanh tổng hòa cái phần tinh hoa tốt đẹp trong phẩm chất, tính cách, trí tuệ và sự tài hoa con người Việt Nam; đồng thời, mang những nét riêng, gắn với lịch sử và văn hóa vùng đất.

Nhằm “chuyển đổi” nguồn lực văn hoá và con người thành “sức mạnh mềm” cho phát triển kinh tế - xã hội, nhiều năm trở lại đây, văn hoá là lĩnh vực luôn nhận được sự quan tâm của Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh Thanh Hóa.

Điều này được thể hiện qua việc thể chế hóa, cụ thể hóa các quan điểm, đường lối của Đảng về văn hóa; đồng thời, xây dựng và ban hành cơ chế, chính sách về văn hóa. Điển hình như Kết luận về Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng đối với công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa tỉnh Thanh Hóa, giai đoạn 2017 – 2025 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy; Chỉ thị số 06-CT/TU về tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng đối với công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở; Kế hoạch thực hiện chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa tỉnh đến 2020, tầm nhìn đến 2030; Đề án “Nghiên cứu phục dựng và phát huy giá trị các lễ hội tiêu biểu và các loại hình văn hóa dân gian đặc sắc trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, phục vụ phát triển du lịch”; Ngân hàng tên đường, phố và công trình công cộng trên địa bàn tỉnh; Chương trình giáo dục đời sống gia đình tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020...

“Sứ mệnh” của văn hóa được Đảng ta xác định là “nền tảng tinh thần của xã hội, thể hiện tầm cao và chiều sâu trình độ phát triển của một dân tộc”. Do đó, gìn giữ, vun đắp và phát huy hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người hay bản sắc văn hóa dân tộc, cũng chính là tạo nền tảng hay sức mạnh nội sinh cho sự phát triển bền vững quê hương, đất nước.

Bài và ảnh: Khôi Nguyên

Đồ họa: Mai Huyền