Bí ẩn rừng mộ cổ nghi của nghĩa quân Lam Sơn

Cả nghìn ngôi mộ cổ bí ẩn vẫn tọa lạc ở chân dãy núi Pù Mé, thuộc xã Ngọc Phụng, huyện Thường Xuân (Thanh Hóa). Phương thức chôn cất hoàn toàn khác lạ với phong tục của người Mường địa phương ngày nay, cũng chưa có công trình nghiên cứu cụ thể nào xác định niên đại và đưa ra kết luận chính thống về chủ nhân của những ngôi mộ...

Nằm không xa tuyến đường nhựa kiên cố liên xã, khu mộ cổ bí ẩn hiện nằm trong khu rừng trồng luồng và trồng keo của một số hộ dân thuộc thôn Quyết Tiến, xã Ngọc Phụng. Trở thành đất rừng sản xuất nên chủ rừng đã chăng thép gai kín lối vào để ngăn trâu bò phá hoại cây trồng. Những phiến đá đánh dấu các ngôi mộ dần hiện ra, chỗ phải vạch cây bụi mới thấy rõ, nhưng ở nhiều khoảnh rừng, các phiến đá phân bổ khá dày trên diện tích hàng trăm mét vuông như những bãi chông khổng lồ.

Mỗi một ngôi mộ được đánh dấu bằng một phiến đá chôn dựng đứng ở đầu và ở cuối cách nhau chừng 2,5m. Phiến chôn ở phần đầu mộ thường rộng và to hơn phiến ở cuối. Đây là loại đá tự nhiên được ghè đẽo theo thớ, vẫn còn hằn nguyên nhiều dấu vết của các công cụ chế tác thô sơ. Những phiến đá lớn có độ dày chừng 10 đến 20 cm, nhưng đa phần là phiến nhỏ, chỉ dày khoảng trên dưới 5 cm. Ngôi mộ có phiến đá lớn nhất còn tồn tại đến hiện nay thuộc khu rừng trồng keo của gia đình ông Đào Văn Dung, nằm cách con đường liên xã chưa đầy chục mét. Phiến đá đầu mộ cao ngang ngực người lớn, rộng chừng 1 m và dày khoảng 20 cm, được chôn khá vững chãi.

Chị Lê Thị An, cán bộ Văn hóa xã Ngọc Phụng khẳng định: Ở địa phương chủ yếu là đồi đất, trong các núi đá cũng không có loại đá này. Tuy nhiên, bên kia sông Âm, chỉ cách bãi mộ này khoảng 2 km đường chim bay, dãy núi Lá Sách ở làng Cốc, xã Phùng Minh, huyện Ngọc Lặc lại được cấu tạo bởi loại đá này. Giả thuyết người xưa khai thác và ghè đẽo các phiến đá từ phía huyện Ngọc Lặc về để chôn cùng người mất, với phương tiện vận chuyển lạc hậu, làm sao họ có thể đưa các phiến đá nặng hàng tấn qua sông ? Đó vẫn là câu hỏi để lại cho hậu thế.

Để lý giải về phương thức mai táng, chúng tôi đã đưa những hình ảnh cho nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Hà Nam Ninh xem. Theo ông, kiểu mộ này ở miền núi Thanh Hóa không hiếm, chúng có 3 đặc điểm: Có đá chôn cùng để đánh dấu, phiến đầu mộ to hơn phiến cuối mộ; trong mộ có than đen; chôn cùng vò sành hoặc đất nung tượng trưng cho chĩnh rượu cần. Đây đích thị là kiểu chôn cất của người Thái trước đây. Hiện nay, ở vùng sâu các huyện như Bá Thước, Quan Sơn, Quan Hóa vẫn còn giữ kiểu chôn cất như thế này. Còn trường hợp mộ của người Thái nhưng lại phân bổ trên đất của người Mường đang sống là bình thường, bởi nhiều trăm năm trước, cách sống du canh du cư, dân tộc này rời đi, sau lại có dân tộc khác đến lập làng. Hiện nay, ở thị trấn Cành Nàng (Bá Thước), xã Cẩm Thạch và Cẩm Sơn (Cẩm Thủy), rồi nhiều nơi ở huyện Ngọc Lặc vẫn có nhiều khu mộ người Thái tồn tại trong vùng đất sinh sống của người Mường.

Cùng quan điểm với nhà nghiên cứu Hà Nam Ninh, ông Hoàng Minh Tường, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Thanh Hóa - người có nhiều năm nghiên cứu văn hóa cũng cho rằng, đây là phương thức chôn cất của người Thái.

“Tôi cũng mới điền dã nghiên cứu các ngôi mộ cổ ở bản Co Me, xã Trung Sơn, huyện Quan Hóa. Kiểu mai táng của người Thái trước đây không những có 2 phiến đá ở đầu và cuối, mà một số mộ còn có thêm 2 phiến nhỏ và thấp ở 2 bên”, ông Hoàng Minh Tường chia sẻ.

Qua quá trình tìm hiểu ở địa phương, nhiều người khẳng định đây là khu mộ chôn những người lính trận vong của nghĩa quân Lam Sơn chống lại giặc Minh vào thế kỷ XV. Trang thông tin điện tử của UBND xã Ngọc Phụng cũng ghi về địa danh này: “Quyết Tiến được kế thừa truyền thống văn hóa của vùng đất cổ - Vụng Khế thuộc làng Me hay còn gọi là làng Mẹ, vùng đất cổ đã từng gắn chặt với cuộc khởi nghĩa chống giặc Minh thế kỷ XV do anh hùng dân tộc Lê Lợi lãnh đạo và đã trở thành hậu cứ của nghĩa quân. Những người thiệt mạng trong cuộc kháng chiến được đưa về an nghỉ vĩnh hằng tại chân núi Bù Mẹ (Pù Mé theo tiếng Thái - PV), tức là phố Mé - làng Quyết Tiến ngày nay. Nghĩa trang của nghĩa quân Lam Sơn hiện đang được lưu giữ có tới hàng trăm ngôi mộ cổ được xếp đánh dấu bằng những phiến đá to nhỏ khác nhau trên diện tích rộng 1ha”. Tuy nhiên, đây chỉ là những thông tin căn cứ trên những lời truyền miệng ở địa phương từ đời này qua đời khác, chưa có công trình nghiên cứu nào đưa ra kết luận.

Trên thực tế, khu mộ cổ còn nhiều điều huyền bí này chỉ cách khu đồi Bái Tranh - nơi được xác định diễn ra Hội thề Lũng Nhai giữa chủ tướng Lê Lợi và 18 anh hùng hào kiệt trước thời điểm diễn ra cuộc Khởi nghĩa Lam Sơn vào đầu năm 1418 khoảng 500 m đường chim bay. Nhiều sử liệu cũng khẳng định dãy núi Pù Mé ở xã Ngọc Phụng ngày nay là một trong những nơi lui binh chiến lược của nghĩa quân Lam Sơn về miền Tây Thanh Hóa những thời điểm khó khăn. Thôn Quyết Tiến ngày nay - nơi có khu mộ cổ, trước kia là một phần của làng Phụng Dưỡng. Tương truyền, đây chính là nơi điều trị, dưỡng thương cho những người lính bị thương trong Khởi nghĩa Lam Sơn nên mới có tên như vậy. Tại xã Ngọc Phụng hiện nay vẫn còn một ngôi miếu cổ cũng có tên Phụng Dưỡng để thờ những người lính của nghĩa quân Lam Sơn.

Giả thuyết khu mộ cổ dưới chân dãy Pù Mé là nơi chôn cất những người lính trong khởi nghĩa Lam Sơn càng trở nên thuyết phục khi xâu chuỗi nhiều chi tiết về nguồn gốc phiến đá đã được chúng tôi đề cập. Đa phần những ngôi mộ được chôn cùng các phiến đá nhỏ và thấp khoảng 50 cm, nhưng một số mộ có phiến đá to hơn, thậm chí cao tới 1,5 m. Theo nhiều nhà nghiên cứu văn hóa dân gian từng nghiên cứu mộ cổ, người có chức vị càng lớn thì phiến đá được chôn cùng càng to và ngược lại. Phải chăng mộ của các tướng lĩnh thì có phiến đá lớn, còn những người lính thì nhỏ và thấp hơn ? Với nhiều phiến đá nặng hàng tấn, chắc phải có số người khá đông kiểu nghĩa quân mới có thể khai thác từ dãy núi Lá Sách, vận chuyển được qua sông Âm để đưa về đây?

Nếu đúng rừng mộ là nơi chôn cất những người lính trong Khởi nghĩa Lam Sơn, thì nơi đây xứng đáng được xây dựng thành một khu di tích lịch sử tầm Quốc gia, gắn với vị trí diễn ra Hội thề Lũng Nhai cách đó vài trăm mét. Khi ấy, hoàn toàn có thể phát triển nơi này thành địa điểm du lịch tâm linh - lịch sử, biến vùng này thành địa chỉ để giáo dục tinh thần yêu nước cho hậu thế. Điều quan trọng là phải có thêm một hội thảo khoa học, thậm chí tổ chức khai quật để xác định chính xác niên đại và chủ nhân của các ngôi mộ.

Vẫn còn nhiều quan điểm chưa thống nhất về lịch sử, chủ nhân những ngôi mộ cổ ở xã Ngọc Phụng. Trong khi đó, nguy cơ bị xâm hại bởi con người và mai một của thời gian vẫn không ngừng tác động. Cần những công trình khoa học nghiên cứu và kết luận để có phương án bảo tồn đã trở thành vấn bức thiết.

Lê Đồng - Lê Hợi

Xuất bản: 4:08:09:2022:08:57