Nông nghiệp thuận tự nhiên - cách làm riêng từ một trang trại

Trang trại bưởi hơn 7 ha ven chân núi Lời thuộc thôn Xuân Thái, xã Yên Thọ (Yên Định) phát triển tự nhiên gần giống những cây rừng. Với cách làm riêng, chủ vườn Nguyễn Xuân Khải đã hạn chế tối đa những tác động của con người để cây tự vươn chồi nảy lộc, rồi đơm hoa kết trái. Là trang trại bưởi được công nhận canh tác theo hướng hữu cơ Organic đầu tiên ở Thanh Hóa, vườn bưởi sạch này đã có hợp đồng tiêu thụ ổn định vào hệ thống siêu thị tại TP Hồ Chí Minh.

Rừng bưởi canh tác theo hướng thuận tự nhiên gần giống cây rừng ở ven chân núi Lời, xã Yên Thọ (Yên Định).

Cách riêng, hạn chế tác động của con người

Nằm ven con đường nhựa liên thôn rộng mở, trang trại hữu cơ Nguyễn Xuân nép mình ven dãy núi đá sừng sững quanh năm xanh mát. Từ một vùng đất gần như hoang hóa với phần lớn cỏ lác và cây bụi, những năm 2004-2005, thanh niên trẻ Nguyễn Xuân Khải đã quyết tâm đấu thầu theo hình thức 50 năm để phát triển kinh tế trang trại. Với tổng diện tích lên tới 10 ha, chàng trai dám nghĩ dám làm đã dùng toàn bộ vốn liếng nhiều năm làm ăn bôn ba trước đó để thuê máy xúc, cải tạo thành mô hình kinh tế. 1 ha trong số đó đã được đào ao lấy đất tôn cao nền khu sản xuất, đồng thời thả cá và nuôi ba ba. Nay, các ô nuôi ba ba vẫn phát huy hiệu quả, hồ cá lớn trở thành hồ câu sinh thái gắn với hoạt động vui chơi giải trí đem lại thu nhập thường xuyên. Phần diện tích còn lại được chủ trại cho xây dựng nhà điều hành, nhà kho, xây chuồng trại nuôi chim bồ câu Pháp và trồng rừng bưởi Diễn 7 ha.

Đáng nói, rừng bưởi Diễn 3.000 gốc được chủ vườn thay đổi hướng chăm sóc được cho là “khác người” sau thời gian kiến thiết, đó là tôn trọng hướng phát triển thuận tự nhiên, hạn chế tác động của con người. “Nhận thấy các mô hình sản xuất khi ấy phần nhiều manh mún, lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật và chất kích thích, vừa đầu độc đất lại ảnh hưởng đến người tiêu dùng, tôi đã nghĩ phải thay đổi. Qua tìm hiểu nhiều tài liệu và phương thức canh tác ở một số nước đã làm, tôi xác định phải chọn hướng canh tác hữu cơ, an toàn sinh học mới có thể phát triển vùng cây ăn quả bền vững”. Dẫn chúng tôi thăm vườn cây xanh mướt, chủ trang trại từng là cán bộ ngành thuế này cho biết từ năm 2016, trang trại bưởi chuyển hoàn toàn sang quy trình chăm sóc hữu cơ. Là mô hình cây ăn quả thuộc hàng lớn của tỉnh, nhưng nhiều năm qua, nơi đây không cần tới cuốc xẻng, chỉ cần một số dụng cụ cắt tỉa cành, hái quả và xe rùa đẩy tay. Theo lời anh Khải, phương châm là không chặt hay làm bị thương tới thân cây, càng không vun gốc, đào bới để không đụng chạm đến bộ rễ. Tác động của con người thường xuyên nhất tại đây là cắt cỏ phục vụ hoạt động chăn nuôi khác và giảm sự cạnh tranh dinh dưỡng với bưởi.

Chỉ vào từng đàn kiến vàng bò khắp mặt đất và thân cây, làm tổ trên những tầng lá, chủ trang trại chia sẻ: “Cái khó nhất trong trồng cây ăn quả là xử lý sâu bệnh và các ký sinh trùng gây hại. Do tuyệt đối không phun thuốc hóa học độc hại, chúng tôi đã nhân thả loài kiến vàng này khắp trang trại như nhiều mô hình ở miền Tây Nam bộ đã làm. Cũng chính việc để vườn bưởi phát triển tự nhiên, mà kiến vàng, bọ ngựa, bọ gai, nhện giăng tơ... không biết từ đâu kéo đến ngày càng nhiều, rồi sinh sôi nảy nở trở thành “đội quân” diệt sâu bọ, côn trùng gây hại trên cây bưởi rất hiệu quả mà chẳng tốn một xu nào”.

Trên quan điểm tôn trọng tự nhiên, nên toàn bộ lá cây, trái bưởi rụng, cành cây mục rơi xuống... đều không được dọn sạch như đa phần mô hình cây ăn quả khác. Thậm chí, khoảng 20% số quả xấu, quả còi hằng năm đều được tỉa vứt ngay xuống đất để tự phân hủy. Theo so sánh ví von của anh Khải, ở trong các khu rừng tự nhiên, cây tự rụng lá, đất tự tái tạo thành mùn nên hệ thực vật quanh năm xanh tốt. Đó cũng là cách để giun, dế và nhiều loại côn trùng có lợi phát triển, làm tơi xốp đất. Côn trùng cũng có vòng đời nên khi chúng chết đi, chính là nguồn dinh dưỡng hữu cơ cho cây hấp thụ. Cũng theo anh Khải, đất tốt hay không đều được quyết định bởi mật độ vi sinh vật có lợi trong đất. Những vi sinh vật này sẽ là những “kiến trúc sư” giúp phân hủy xen-lu-lô, đào bới đất thay cho con người. Điều này đã giúp đất trong trang trại ngày càng tơi xốp, giữ ẩm tốt hơn và tăng độ phì nhiêu. Đó là cách tốt nhất để “giải độc” cho đất và hướng tới sự cân bằng tự nhiên.

Nguyên tắc “8 không” và trái ngọt thành quả

Để đạt tiêu chuẩn hữu cơ Organic quốc gia, từ nhiều năm qua, trang trại bưởi của anh Khải phải tuân thủ thực hiện nguyên tắc “8 không”: Không thuốc trừ sâu, không phân bón học, không thuốc diệt cỏ, không dùng hóa chất, không thuốc kích thích, không đánh bồn và xới xáo gốc cây, không tiện gốc và cành, không quét và bón vôi vào gốc cây.

Cũng từ cách làm riêng này mà chủ trang trại đúc kết thành kinh nghiệm: Phải nuôi dưỡng đất trồng trước khi nuôi cây. Đây là “quan niệm” được cho là “trái ngược” với các mô hình trồng cây ăn quả hiện nay đang chú trọng chăm sóc cây trồng trước, ít quan tâm đến đất, thậm chí lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật làm thoái hóa và dần “hỏng” đất. Các chất thải hữu cơ, cỏ rác có thể phân hủy đã được anh phun chế phẩm sinh học EM làm hoai mục bón gốc cây, “kích hoạt” các vi sinh vật có lợi phát triển. Theo từng thời điểm dưỡng quả, chủ trang trại cũng đầu tư mua các loại dưỡng chất hữu cơ có nguồn gốc từ cá, bã đậu để “chăm sóc”... đất. Toàn bộ nguồn phân chim bồ câu 5.000 con và đàn gà nuôi trong trang trại được xử lý hoai mục để rải lên mặt đất nhằm cung cấp dinh dưỡng cho cây.

Trái bưởi trồng theo hướng thuận tự nhiên tại trang trại hữu cơ Nguyễn Xuân không lớn nhưng chất lượng tốt, bảo đảm tiêu chuẩn an toàn thực phẩm nên được thị trường ưa chuộng.

“Khi đất đủ dưỡng chất cung cấp thì ắt cây tự khỏe mạnh, giúp gốc phát triển vững chắc, cành khỏe, lá to. Khi cây hấp thụ đủ can-xi thì xen-lu-lô dạng ống phát triển sẽ tăng độ chắc chắn cho thân và cành. Đó là lý do vườn bưởi của tôi hằng năm đều trĩu quả nhưng không cần chằng chống mà hầu như không bị gãy cành. Rễ của những cây bưởi ở đây cũng rất lớn so với đa phần bưởi trồng trong vùng, đâm sâu vào lòng đất tạo sự vững chãi” - anh Khải chia sẻ thêm.

Đã nhiều lần đến đây, chứng kiến thời điểm bưởi đến kỳ thu hoạch với những chùm quả lúc lỉu, nhưng kích thước quả ở đây không lớn, thậm chí chỉ bằng 2/3 hoặc một nửa so với tại nhiều trang trại khác. Anh Nguyễn Xuân Khải thừa nhận điều này bởi bưởi ở đây không được bón lân và các loại phân hóa học kích thích to quả. Các yếu tố vi lượng trong phân bón hữu cơ tạo ra hương vị cho quả, thứ mà phân bón vô cơ có nhưng cây rất khó hấp thụ. Tuy nhỏ nhưng trái bưởi ở đây cảm giác rất nặng tay, ăn ngọt và thanh mát do phương thức canh tác riêng. Tích tụ dinh dưỡng gần như tự nhiên nên trái bưởi ở đây có thể để 2 - 3 tháng chưa hỏng. Một ưu điểm khác là mặc dù không tác động nhiều biện pháp khoa học nên năng suất bưởi cũng không cao, nhưng đổi lại, chu kỳ khai thác của cây kéo dài, dự kiến 50 đến 70 năm mới thoái hóa. Trên thực tế, nhiều vùng trồng bưởi chuyên canh trên cả nước hiện nay, sau chu kỳ khai thác quả từ 20 đến 30 năm đã phải phá bỏ để trồng lại.

Sau nhiều năm nỗ lực thay đổi phương thức canh tác và chăm sóc, năm 2020, trang trại hữu cơ Nguyễn Xuân đã được cấp quyền sở hữu trí tuệ, cấp chứng nhận bưởi hữu cơ Organic quốc gia và dán tem truy xuất nguồn gốc. Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam chứng nhận sản phẩm phù hợp với các yêu cầu của Tiêu chuẩn nông nghiệp hữu cơ quốc gia. Những trái bưởi hữu cơ đầu tiên của xứ Thanh đã được chủ trang trại đăng ký nhãn hiệu riêng với tên gọi “Bưởi hữu cơ Mộc Ân” để đưa ra thị trường.

Có được “vé thông hành” là các chứng nhận danh giá nhất trong ngành trồng cây ăn quả hiện nay, sản phẩm bưởi hữu cơ Organic từ huyện Yên Định này dễ dàng thâm nhập nhiều thị trường khắt khe. Nhiều vụ gần đây, Công ty CP Tập đoàn Grove Group - một doanh nghiệp có chuỗi phân phối nông sản sạch mới nổi tại thị trường Việt Nam đã ký hợp đồng bao tiêu Bưởi hữu cơ Mộc Ân để phân phối độc quyền thị trường phía Nam. Từ năm 2021, phía nhà phân phối đã ký thành công hợp đồng tiêu thụ với Liên hiệp HTX Thương mại TP Hồ Chí Minh để cung ứng sản phẩm bưởi này cho chuỗi siêu thị Co.opmart.

Vườn bưởi trồng từ 12 đến 15 năm tại đây đang vào thời kỳ cho năng suất cao với hàng trăm tấn quả mỗi năm. Tuy trái không to, chưa thực sự năng suất như nhiều mô hình khác, nhưng đổi lại, bưởi ở đây đã có được đầu ra bền vững và chất lượng. Những tháng trước Tết Nguyên đán hàng năm, mỗi lần phía đối tác đưa xe chuyên dụng về thu gom khoảng 10.000 quả bưởi đưa đi TP Hồ Chí Minh theo hợp đồng. Hạch toán từ anh Nguyễn Xuân Khải, mỗi năm trang trại cho tổng doanh thu gần 4 tỷ đồng, phần lớn trong số đó là từ bưởi.

Hàng năm, trang trại đều đón hàng chục đoàn của các hội làm vườn và trang trại các huyện trong tỉnh, các xã, các cá nhân đến tham quan học hỏi kinh nghiệm. 6 lao động địa phương cũng được tạo việc làm thường xuyên tại đây với mức thu nhập trung bình 6 triệu đồng/người/tháng, chưa kể cả chục lao động thời vụ vào các đợt cao điểm với mức tiền công từ 150 đến 200 nghìn đồng/ngày. Trên thực tế, vẫn còn một số ý kiến trái chiều về hướng canh tác “khác lạ” này bởi chưa hướng đến năng suất cao nhất của cây trồng, cũng như chưa tận dụng được nhiều hàm lượng khoa học - kỹ thuật trong canh tác. Nhưng có thể trong tương lai không xa, đây là hướng canh tác thuận tự nhiên và bền vững nên ngày càng nhiều người tôn trọng và lựa chọn sản phẩm.

Bài và ảnh: Lê Đồng