Rưng rưng cuốn nhật ký thời chiến...

Hơn 40 năm lưu lạc ở nước Mỹ, cuốn nhật ký của liệt sĩ Nguyễn Văn Nam (thôn Thanh Minh, xã Minh Nghĩa, huyện Nông Cống) được Bộ Quốc phòng Mỹ trao trả cho Bộ Quốc phòng Việt Nam (tháng 8-2015) và được bàn giao về với gia đình liệt sĩ là kỷ vật duy nhất người lính trẻ để lại. Bên cạnh niềm vui tiếp nhận cuốn nhật ký vượt nửa vòng trái đất trở về đầy kỳ diệu, là nỗi niềm đau đáu của gia đình khi đến nay vẫn chưa tìm được mộ phần của anh.

Cuốn nhật ký và hình ảnh liệt sĩ Nguyễn Văn Nam.

Tôi tìm về thân nhân gia đình của liệt sĩ Nguyễn Văn Nam gặp ông Nguyễn Văn Chinh (em trai liệt sĩ) vào những ngày cuối tháng 7 trời oi nóng. Gia đình ông Nguyễn Văn Tài, bà Lê Thị Cưu là bố mẹ của ông Chinh có 2 người con đã hy sinh cho đất nước là liệt sĩ Nguyễn Văn Việt và liệt sĩ Nguyễn Văn Nam. Mỗi lần ai đó nhắc đến những người anh đã hy sinh, ông Chinh đều khóc. Ông Chinh kể lại: “Năm 1976, gia đình ông cùng lúc nhận 2 giấy báo tử, của anh Việt và anh Nam. Cả hai anh đều hy sinh trong chiến trường phía Nam. Cầm tờ giấy báo tử trên tay, bố mẹ tôi ngất lịm. Anh em chúng tôi chỉ biết khóc”.

Nhớ về người anh của mình, ông Chinh kể: “Liệt sĩ Nguyễn Văn Nam (sinh năm 1952) trong gia đình có 6 anh chị em. Anh Nam dáng người cao, nước da trắng, anh học giỏi lại có nhiều tài lẻ như hát, thổi sáo, vẽ tranh. Chưa tròn 18 tuổi, ngày 8-8-1969, anh đăng ký nhập ngũ và biên chế vào Sư đoàn 338. Vào chiến trường, sống và chiến đấu ở vùng Tây Nam bộ, anh Nam không một lần về nhà, những năm chiến tranh cũng không nhận được thư của anh. Cho đến ngày đất nước thống nhất, các đồng đội cùng ngày lên đường nhập ngũ đã trở về sum họp bên gia đình nhưng anh Nam vẫn không thấy, cho đến ngày nhận giấy báo tử”.

Nói rồi ông Chinh cầm cuốn nhật ký lau chùi cẩn thận. Lần giở từng trang, bản thân ông cảm nhận được sự khốc liệt của chiến tranh, sự đau thương, mất mát thời chiến. Những trang nhật ký hãy còn hằn in vết máu loang lổ, thấm nhòe qua từng trang giấy. Dù không phải là cuốn nhật ký gốc nguyên bản, chỉ là những tấm hình chụp lại nhưng có thể thấy rõ những trang giấy cũ kỹ, ố vàng, những dòng chữ, nét mực đã bị nhòe mờ theo thời gian.

Những vết máu còn loang lổ thấm qua từng trang giấy.

Kể về hành trình trở về của cuốn nhật ký, ông Chinh cho biết thêm: Cách đây 8 năm, trong chuyến thăm Việt Nam từ ngày 31-5 đến 2-6-2015, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Át-xtơn Ca-tơ (Ashton Carter) trao cho Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam hai kỷ vật của chiến sĩ Quân đội Nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ, gồm một cuốn nhật ký và một dây thắt lưng. Nhờ những thông tin ghi lại nội dung, “Nguyễn Văn Nam (Xuân Trường, Minh Nghĩa, Nông Cống, Thanh Hóa)” mà cơ quan chức năng đã nhanh chóng xác minh được địa chỉ. Ngày 28-8-2015, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam đã trao trả kỷ vật của liệt sĩ Nguyễn Văn Nam cho gia đình sau 43 năm ngày anh nằm xuống. Cuốn nhật ký cũng là kỷ vật duy nhất liệt sĩ để lại. Hiện gia đình chỉ giữ cuốn nhật ký được sao chụp từ bản chính, bản gốc đã gửi lại bảo tàng.

Nội dung cuốn nhật ký chủ yếu là những bài thơ, là tâm sự của người chiến sĩ trẻ, tuyệt nhiên không hề nhắc đến chết chóc, sự khốc liệt ở chiến trường nhưng qua những vết máu còn vương, thấm loang lổ ta cũng có thể mường tượng ra cảnh tượng bi thương của chiến tranh. Liệt sĩ Nam viết: “Trăng Khuyết rồi trăng lại tròn/ Quay đi quay lại anh còn yêu em/ Xa em anh chẳng có quên/ Xa em anh lại có trăng bên rồi/ Nhìn trăng anh thấy bồi hồi/ Nhìn trăng anh tưởng lúc ngồi bên em/ Hôm nay ngồi cạnh hồ sen/ Dưới trăng anh nghĩ lời nguyền bên em”...

Nhật ký còn có đoạn: “Mến gửi em Hà Thị Rốt, Trường Trung cấp Nông nghiệp Hậu Lộc; Phạm Thị Lịch, giáo viên trường trung cấp 1, Minh Nghĩa, Nông Cống, Thanh Hóa”. Theo ông Chinh, bà Rốt là người làng bên, bạn học với anh trai ông, hai người thương mến nhau nhưng phải xa nhau vì chiến tranh. Họ có hứa hẹn, chiến thắng anh Nam sẽ trở về. Còn người có tên Phạm Thị Lịch là cô giáo tiểu học - người xã Trung Thành, huyện Nông Cống. Cô từng ở trọ trong nhà của bố mẹ ông để dạy học cho con em Minh Nghĩa.

Ông Nguyễn Văn Chinh cầm cuốn nhật ký, kỷ vật duy nhất liệt sĩ Nguyễn Văn Nam để lại.

Vào chiến trường, anh lính Nguyễn Văn Nam sống và chiến đấu ở miền Tây Nam bộ, dưới “mưa bom, bão đạn” nhưng anh vẫn luôn lạc quan và có niềm tin mãnh liệt về ngày chiến thắng, non sông thống nhất. Người lính trẻ ấy đã chép cẩn thận bài thơ chúc Tết của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong nhật ký: “Năm qua thắng lợi vẻ vang/ Năm nay tiền tuyến chắc càng thắng to/ Vì độc lập, vì tự do/ Đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào/ Tiến lên! chiến sĩ, đồng bào/ Bắc - Nam sum họp xuân nào vui hơn”.

Cầm cuốn nhật ký của anh trai mình, ông Chinh nghẹn ngào nói, lúc còn sống bố mẹ tôi đều đau đáu việc tìm được mộ phần 2 anh. Những năm sau chiến tranh, lần theo địa chỉ ghi trên giấy báo tử, gia đình đã tìm phần mộ của anh Việt nơi chiến trường xưa, coi như là niềm an ủi với gia đình, còn phần mộ anh Nam thì vẫn không một tin tức. Suốt gần 50 năm qua, mỗi khi có thông tin gì, gia đình lại lên đường với mong muốn tìm lại được hài cốt, mộ phần anh. “Gia đình tôi vẫn chưa nguôi hy vọng sẽ có điều kỳ diệu đến với gia đình như chính cuốn nhật ký đã trở về từ đất Mỹ”, ông Chinh nói.

Ông Đỗ Quang Lâm, Phó Chủ tịch UBND xã Minh Nghĩa cho biết, gia đình liệt sĩ Nguyễn Văn Nam có truyền thống cách mạng. Mẹ liệt sĩ Nam là bà Lê Thị Cưu được Nhà nước phong tặng Mẹ Việt Nam Anh hùng. Trong những năm tháng chiến tranh, gia đình mẹ Cưu là nơi nuôi giấu nhiều thế hệ cán bộ, giáo viên về đây làm nhiệm vụ. Năm 2015, Nhân dân, chính quyền địa phương cùng gia đình liệt sĩ đã đón nhận cuốn nhật ký của liệt sĩ Nguyễn Văn Nam sau 43 năm thất lạc. Cuốn nhật ký là những dòng thơ giản dị nhưng chất chứa tinh thần lạc quan, yêu nước, ý chí kiên cường bất khuất của người lính Cụ Hồ. “Cuốn nhật ký được trao trả lại cho gia đình liệt sĩ Nguyễn Văn Nam là niềm an ủi, là “sợi dây” hàn gắn tình cảm giữa người đã khuất và gia đình. Bởi chiến tranh xảy ra, có biết bao người đã mãi mãi không trở về mà không để lại chút kỷ vật nào”, ông Lâm nói.

Theo ông Lâm, địa phương hiện có 142 liệt sĩ, vào các dịp lễ tết, Ngày Thương binh - Liệt sĩ (27-7), đại diện chính quyền đều đến thăm hỏi, động viên các thân nhân liệt sĩ, người có công với cách mạng. Nhiều gia đình, thân nhân vẫn chưa nguôi hy vọng về tìm phần mộ của người thân đã ngã xuống, trong đó có gia đình thân nhân liệt sĩ Nguyễn Văn Nam.

Bài và ảnh: Đình Giang