Lang Chánh và cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

Trong các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm của dân tộc, đặc biệt, trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1427), đất và người Lang Chánh vô cùng tự hào vì đã có những đóng góp to lớn, góp phần vào thắng lợi vĩ đại của cuộc khởi nghĩa.

Thác Ma Hao, xã Trí Nang (Lang Chánh) nơi in dấu bước chân của người Anh hùng dân tộc Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn.

Đã hơn 600 năm trôi qua, những câu chuyện về người Anh hùng dân tộc Lê Lợi cùng nghĩa quân Lam Sơn chiến đấu ác liệt với giặc Minh vẫn được các thế hệ đồng bào dân tộc huyện Lang Chánh lưu truyền. Những địa danh trong giai đoạn kháng chiến hay được Đức Thái tổ đặt tên sau khi lên ngôi vua vẫn được lưu giữ đến ngày nay.

Mùa xuân năm Mậu Tuất (1418), Lê Lợi phất cờ khởi nghĩa ở vùng đất Lam Sơn. Hay tin Lê Lợi dấy nghĩa, quân Minh đã tập trung lực lượng đàn áp, hòng tiêu diệt lực lượng nghĩa quân ngay trong trứng nước. Nhân dân vùng Lam Sơn và lực lượng nghĩa quân đã kiên cường chiến đấu chống lại quân Minh. Nhưng do tương quan lực lượng quá chênh lệch nên Lê Lợi đã chủ động vừa chiến đấu vừa lui quân về Mường Mọt - một mường lớn của châu Lang Chánh, nay là xã Bát Mọt, huyện Thường Xuân để bảo toàn lực lượng chiến đấu lâu dài. Quân địch vẫn vây ráp và lùng sục ráo riết, Lê Lợi quyết định rút toàn bộ lực lượng từ Mường Mọt tiến sâu vào vùng núi Chí Linh. Bằng kế cho Lê Lai cải trang thành “Chúa Lam Sơn” tiến đánh quân Minh, Lê Lợi và nghĩa quân mới thoát cảnh “ngàn cân treo sợi tóc”. Giai đoạn này, trước sự truy sát gắt gao của quân giặc, Lê Lợi không ít lần lui quân về địa bàn rừng núi Lang Chánh để củng cố và bảo toàn lực lượng cho cuộc kháng chiến. Và, ở đây, đồng bào dân tộc huyện Lang Chánh đã đùm bọc, đồng cam cộng khổ cùng nghĩa quân chiến đấu với quân thù.

Nói về địa danh núi Chí Linh thuộc dãy núi Pù Rinh. Đây là vùng núi cao có địa hình hiểm trở, phần lớn thuộc địa bàn xã Giao An và Trí Nang của huyện Lang Chánh. Nơi đây đóng vai trò là căn cứ thứ hai, là “nơi ra đi, chốn trở về”, “nơi che chở và nuôi dưỡng” nghĩa quân Lam Sơn trong suốt 10 năm chống giặc Minh. Hiện còn rất nhiều câu chuyện, tích về Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn được người dân Lang Chánh lưu truyền, phục dựng và bảo vệ. Tại xã Giao An nhiều dấu tích trải qua 6 thế kỷ vẫn còn lưu giữ. Đơn cử như Suối Lá (Huối Vớ) chảy qua địa phận thôn Chiềng Nang ở xã Giao An, tương truyền là nơi Nguyễn Trãi, trong những ngày “nằm gai nếm mật” đã cho người dùng mật, bôi lên lá cây dòng chữ “Lê Lợi vi vương, Lê Lai vi tướng, Nguyễn Trãi vi thần”, sau đó, kiến rừng ăn mật, vô tình đục thủng lá cây, để lại dòng chữ trên lá rồi thả xuống khiến cho quân sĩ tin tưởng đây là mệnh trời, thêm dốc lòng đánh giặc. Cạnh suối Vớ có suối Láu (tiếng Thái là rượu), theo truyền thuyết, nơi đây thủ lĩnh Lê Lợi đã cho đổ rượu xuống suối “Hòa nước sông chén rượu ngọt ngào” thề cùng các tướng sĩ đồng cam, cộng khổ chống giặc Minh khôi phục giang sơn... Hay như làng Chiềng Lẹn, xã Giao Thiện. Ngày nay nhân dân thôn Chiềng Lẹn còn lưu truyền: Một lần Lê Lợi chạy trốn giặc Minh qua đây, cả làng đóng góp lương thảo cho nghĩa quân rồi cùng Lê Lợi chạy lên làng Húng. Sau khi khởi nghĩa Lam Sơn toàn thắng, đất nước hòa bình, nhân dân mới quay về làng làm ăn sinh sống. Vì lẽ đó mà làng có tên là Chiềng Lẹn (tức làng chạy).

Nhắc đến những di tích gắn với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn ở Lang Chánh không thể không nhắc đến thác Ma Hao (xã Trí Nang), nơi in dấu những bước chân của nghĩa quân Lam Sơn. Cách không xa thác Ma Hao là bản Năng Cát cũng lưu giữ truyền thuyết về Lê Lợi và các nghĩa binh. Trong lần Lê Lợi và quân lính bị giặc truy đuổi, đến tối mới tìm được nơi dựng trại, nấu cơm. Đường chật, người đông, nấu được nồi cơm thật vất vả. Ngay đội quân bảo vệ cho Lê Lợi cũng tất bật, vội vàng. Họ mang nồi niêu ra suối để vo gạo, múc nước. Vì kéo nhau xuống suối quá đông, nước cạn, làm vẩn đục dòng nước, đến nỗi khi đem nồi cơm dâng lên chủ tướng có nhiều cát lẫn với cơm. Thấu hiểu và cùng chia sẻ với nỗi gian truân, khó khăn của quân sĩ, Lê Lợi vừa nhai cơm vừa cười, liền đặt cho vùng đất này là Năng Cát, để ghi dấu những lúc gian lao của những ngày đầu khởi nghĩa. Địa danh này trở thành cụm di tích danh thắng - văn hóa lịch sử nổi tiếng của Lang Chánh và cả nước. Về sự tích chùa Mèo, người dân nơi đây truyền kể: Khi Lê Lợi phất cờ khởi nghĩa, một lần Chủ tướng Lam Sơn cùng nghĩa quân lánh nạn trong chùa trước sự truy lùng gắt gao của giặc Minh, thấy trong chùa chỉ còn lại con mèo, ông đã sai nghĩa quân đem theo con mèo cùng đi lánh nạn. Lòng thương cảm và trách nhiệm của Chủ tướng ngay cả đối với con vật nuôi bé nhỏ đã thổi bùng ngọn lửa căm thù giặc, quyết giành lại non sông, cởi ách xâm lăng của giặc Minh làm nức lòng quân sĩ xông lên diệt giặc. Sau khi cuộc kháng chiến chống quân Minh giành thắng lợi, ngôi chùa đã được Lê Lợi cho tu sửa và đổi tên thành chùa Mèo để ghi nhớ sự kiện đó. Chùa Mèo hiện tọa lạc tại làng Chiềng Ban, xã Quang Hiến...

Có thể thấy, 600 năm đã trôi qua, mỗi ngọn núi, dòng sông, con suối, bản mường vùng rừng núi Chí Linh - Lang Chánh vẫn như còn vang vọng hào hùng những tháng, ngày chiến đấu gian khổ, anh dũng của nghĩa quân Lam Sơn. Nhận thức đầy đủ và sâu sắc tầm vóc, giá trị lịch sử, văn hóa quý báu của những di sản về khởi nghĩa Lam Sơn, trong những năm qua, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc huyện Lang Chánh luôn coi trọng, quan tâm tới công tác nghiên cứu, bảo tồn, tôn tạo và phát huy các di sản đó, nhằm phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước. Đặc biệt, để minh chứng và làm rõ về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn từ năm 1418 đến năm 1422 và sự đóng góp của nhân dân các dân tộc huyện Lang Chánh trong cuộc kháng chiến chống giặc Minh xâm lược; bảo tồn các giá trị di tích lịch sử, văn hóa đã được xếp hạng và chưa được xếp hạng trên địa bàn huyện gắn với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, Hội Khoa học Lịch sử Thanh Hóa sẽ phối hợp với UBND huyện Lang Chánh tổ chức Hội thảo khoa học “Lang Chánh với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và việc bảo tồn, phát huy di sản lịch sử, văn hóa”. Đây là sự kiện văn hóa, hoạt động khoa học lớn nhất của huyện Lang Chánh trong nhiều năm qua. Hội thảo có ý nghĩa mở đầu cho chuỗi các hoạt động của Thanh Hóa và cả nước, hướng tới Lễ kỷ niệm 600 năm khởi nghĩa Lam Sơn, 590 năm vua Lê đăng quang và 585 năm ngày mất của Anh hùng dân tộc Lê Lợi. Đây cũng là dịp để Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc huyện Lang Chánh phối hợp với các ngành, các cấp, tiếp tục xây dựng các kế hoạch, đề án về công tác bảo tồn, trùng tu, tôn tạo, phát huy các di sản lịch sử, văn hóa về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, góp phần phát triển kinh tế -xã hội, nhất là kinh tế du lịch của địa phương, đồng thời giáo dục truyền thống anh dũng, bất khuất của dân tộc cho các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ hôm nay.