Tung còn - nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc vùng cao xứ Thanh

Các VĐV thi đấu, tranh tài môn tung còn tại Hội thi thể thao các dân tộc tỉnh Thanh Hóa lần thứ XIII - năm 2019.

Tết đến, xuân về, đồng bào các dân tộc Mường, Thái ở vùng cao xứ Thanh lại mở hội tung còn. Môn thể thao xuất phát từ trò chơi giao duyên dân gian có từ lâu đời này là “món ăn tinh thần” không thể thiếu và cũng là nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số ở khu vực miền núi Thanh Hóa.

Theo các cụ cao niên và một số tài liệu ghi chép lại, tung còn (hay còn được gọi là ném còn) là trò chơi dân gian đã có từ lâu đời, gắn liền với đời sống, sinh hoạt, lao động của đồng bào các dân tộc thiểu số, phổ biến nhất là dân tộc Thái, Mường. Trò chơi này xuất hiện vào dịp đầu năm mới, các lễ hội hằng năm. Đây là dịp để đồng bào vui chơi, giao lưu kết bạn, thậm chí giao duyên với sự tham gia của đông đảo các nam thanh, nữ tú.

Để chơi tung còn phải có quả còn, cây nêu và một bãi cỏ rộng. Quả còn được làm bằng nhiều mảnh vải màu ghép lại thành từng múi, bên trong nhồi cát, có đường kính từ 5 đến 6 cm và có đủ độ nặng để ném xa; ở bốn góc quả còn có đính các mảnh vải nhỏ nhiều màu sắc dài khoảng 5 cm. Chính giữa quả còn được khâu một sợi dây vải bền chắc dài khoảng 50 cm, trên sợi dây này, cứ cách khoảng 10 cm lại được buộc những mảnh vải màu tạo thành các tua có màu sắc rực rỡ để làm cho quả còn đẹp và có tác dụng định hướng cho còn bay đúng vào phông còn. Giữa sân cỏ rộng, một cây nêu (thường dùng cột tre) được dựng lên. Trên cây nêu gần đỉnh có treo một vòng tròn cũng làm bằng tre, có đường kính từ 45 đến 50 cm, có thể được dán giấy hoặc không dán. Chơi tung còn phải có hai đội, một đội nam và một đội nữ, hoặc hỗn hợp nam, nữ mặc sắc phục truyền thống của dân tộc mình, lấy cây nêu làm ngăn cách, nhìn hướng vào nhau. Số lượng người chơi ở mỗi đội không hạn chế. Mỗi đội được làm hai quả còn và đều muốn quả còn của mình đẹp nhất, rực rỡ nhất.

Trò chơi này cũng cần có trọng tài, thường là 1 cụ già cao niên, có uy tín ở địa phương. Trước khi thi đấu, trọng tài đặt hai quả còn to nhất lên mâm và tiến hành làm lễ cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, trai gái đủ đôi, ngay tại bãi còn. Sau đó hai bên nam nữ vừa tung còn, vừa hát đối rất vui vẻ. Kỹ thuật tung còn là người chơi cầm gần cuối đoạn dây vải quay quả còn vài vòng theo chiều kim đồng hồ rồi mới tung lên, hướng vào phông còn, quả còn bay trúng vào giữa phông còn trên cột tre thì thắng cuộc. Đội nào thắng cuộc là đội ném được nhiều lần quả còn lọt qua vòng tròn tre.

Mục đích tham gia trò chơi này không chỉ là để có cơ thể khỏe mạnh, duyên dáng, mà còn là dịp để các đôi nam nữ lấy quả còn tung qua, tung lại, giao duyên. Chàng trai khi để ý và thích cô gái nào thì tung còn cho người mà mình yêu mến, xem đó như là một lời tỏ tình, giao duyên. Cô gái nào nhận được còn của chàng trai mà mình thầm thương trộm nhớ khi nhận được quả còn không khỏi e thẹn, đỏ mặt vui mừng. Hành động tung còn trả lại chàng trai tức là trả lời đã đồng ý giao đãi làm quen với nhau sau hội tung còn. Vì vậy, quả còn được tượng trưng như vật giao duyên.

Trò chơi ném còn vừa có tính văn hóa vừa có tính thể thao, đồng thời rèn luyện sự tinh tế, khéo léo cho người chơi. Người chơi vừa được giao lưu, tỏ tình, kết duyên, vừa gắn bó, đoàn kết cộng đồng. Nếu có dịp lên miền Tây xứ Thanh vào dịp tết đến, xuân về, nhất là Tết Nguyên đán, các lễ hội truyền thống, du khách chắc chắn sẽ không bỏ qua cơ hội cùng chơi tung còn với bà con các dân tộc Mường, Thái. Qua đó, sẽ cảm nhận được một trò chơi dân gian giải trí hấp dẫn, mang màu sắc tâm linh và chứa đựng những ý nghĩa nhân sinh cao đẹp, một nét đẹp văn hóa độc đáo ở vùng cao xứ Thanh. Trên địa bàn các huyện miền núi Thanh Hóa, nơi có đông đồng bào các dân tộc thiểu số, tung còn đã trở thành môn thể thao dân tộc không thể thiếu và ngày càng được phổ biến rộng rãi hơn vào dịp đầu xuân năm mới, Tết Nguyên đán, cũng như tại các lễ hội văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc.

Qua 13 lần tổ chức, Hội thi thể thao các dân tộc tỉnh Thanh Hóa đã đưa môn tung còn là nội dung thi đấu chính thức. Các huyện miền núi tham gia đều cử những vận động viên xuất sắc nhất tham dự và đây đều là những hạt nhân tiêu biểu nhất được chọn lọc từ cơ sở. Các cuộc thi đấu, ở môn tung còn vẫn bảo đảm đầy đủ những quy định, nét đẹp truyền thống nhưng vẫn tạo ra sự tranh tài sôi nổi, hấp dẫn. Nhiều địa phương như Quan Hóa, Quan Sơn, Bá Thước, Như Thanh, Thạch Thành đã chọn tung còn làm môn thể thao thế mạnh, thường xuyên tham gia tranh tài tại các hội thi, hội diễn, liên hoan văn hóa các dân tộc. Điều này đã khẳng định sự phát triển và trường tồn của bộ môn thể thao dân tộc rất đặc sắc này. Tỉnh Thanh Hóa cũng đã nhiều lần giành được thành tích cao ở bình diện khu vực, toàn quốc.

Nét đẹp và sự phát triển rộng rãi của môn tung còn đã và đang góp phần gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh, đồng thời cũng góp phần thúc đẩy phong trào TDTT tại các huyện miền núi xứ Thanh phát triển.

Mạnh Cường