Phát huy giá trị di tích văn hóa, lịch sử, cách mạng gắn với phát triển du lịch ở Thạch Thành

Thạch Thành là địa phương có hệ thống di tích lịch sử không chỉ có giá trị đặc trưng mà còn phong phú về số lượng và thể loại, với 46 di tích và địa điểm di tích đã được kiểm kê, 16 di tích được xếp hạng. Trong đó, có những di tích lớn có giá trị cao về ý nghĩa lịch sử cũng như về kiến trúc nghệ thuật như: Di chỉ khảo cổ học hang Con Moong, Khu Di tích Chiến khu Ngọc Trạo, Di tích thắng cảnh Phố Cát và nhiều di tích cấp tỉnh khác chủ yếu là các đền, đình, nghè liên quan đến kiến trúc nghệ thuật và tâm linh...

Tượng đài Chiến khu Ngọc Trạo.

Ngoài ra, Thạch Thành còn có những ngôi làng bảo tồn được hàng trăm ngôi nhà sàn cổ có tuổi đời hàng trăm năm với kiến trúc Mường xưa độc đáo, hấp dẫn khách du lịch ở các thôn Nội Thành, thôn Đăng Thượng, thôn Đồi, xã Thạch Lâm... Những tiềm năng, lợi thế to lớn ấy đã tạo thuận lợi cho Thạch Thành phát huy nền văn hóa lịch sử truyền thống, gắn với phát triển du lịch và quảng bá các sản phẩm đặc trưng, tiêu biểu; tiến tới xây dựng, hình thành các khu, điểm du lịch cộng đồng, du lịch tâm linh, du lịch khám phá, trải nghiệm gắn với du lịch sinh thái.

Di tích quốc gia đặc biệt hang Con Moong nằm trong dãy núi đá vôi của Vườn Quốc gia Cúc Phương thuộc địa phận xã Thành Yên. Đây là di tích có giá trị lịch sử đặc biệt quan trọng ghi lại dấu vết của người tiền sử sinh sống tại đây liên tục cách ngày nay khoảng 60.000 năm. Theo tiếng địa phương, hang Con Moong có nghĩa là hang con thú. Hang Con Moong đã kể lại câu chuyện hết sức lý thú về truyền thống cư trú trong hang, truyền thống chế tác đá và sử dụng công cụ đá với sự thay đổi về loại hình và kỹ thuật chế tác công cụ, thay đổi hành vi văn hóa của con người trước biến động về cổ khí hậu và môi trường tự nhiên. Di chỉ hang Con Moong và địa tầng của nó là chìa khóa để tìm hiểu diễn trình phát triển lịch sử văn hóa nhân loại trong mối liên hệ với hệ thống các di tích khu vực Cúc Phương và trong khu vực Đông Nam Á. Cụm Di tích khảo cổ hang Con Moong có tầm quan trọng đặc biệt không chỉ đối với việc nghiên cứu thời đại nguyên thủy ở Thanh Hóa mà còn có ý nghĩa rất lớn đối với lịch sử Việt Nam. Chính nơi đây đã chứng kiến các giai đoạn phát triển liên tục, phong phú của xã hội loài người từ hậu kỳ đồ đá cũ đến thời đại đồ đá mới. Với ý nghĩa khoa học, giá trị lịch sử, văn hóa vô cùng to lớn, hang Con Moong và các di tích phụ cận được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 2367 ngày 31-12-2015 và đang được xây dựng hồ sơ để trình UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới.

Xã Ngọc Trạo nằm về phía Tây Bắc của tỉnh, cách thị trấn Kim Tân (Thạch Thành) 15km. Cuối tháng 7-1941, Tỉnh ủy quyết định thành lập Chiến khu Ngọc Trạo. Ban lãnh đạo chiến khu có ba đồng chí: Đặng Châu Tuệ, Trần Tiến Quân và Đặng Văn Hỷ. Đêm 19-9-1941, tại hang Treo, đội du kích Ngọc Trạo ra đời. Bên ánh lửa hồng, dưới lá cờ đỏ sao vàng, 21 chiến sĩ du kích với những đôi mắt sáng quắc, kiên nghị xếp hàng làm lễ tuyên thệ thề nguyện hy sinh phấn đấu đến giọt máu cuối cùng cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Đội du kích Ngọc Trạo ra đời đánh dấu bước trưởng thành mới của lực lượng vũ trang Thanh Hóa, từ Nhân dân mà ra, vì Nhân dân mà chiến đấu. Từ đây, Đảng bộ và Nhân dân Thanh Hóa đã có lực lượng vũ trang thoát ly đầu tiên, làm nòng cốt cho phong trào đấu tranh chính trị kết hợp với đấu tranh vũ trang sau này. Mặc dù ra đời và hoạt động chỉ trong một thời gian ngắn nhưng Đội du kích Chiến khu Ngọc Trạo đã nêu cao tấm gương sáng ngời về chủ nghĩa anh hùng cách mạng, khích lệ tinh thần chiến đấu của Nhân dân. Từ Chiến khu Ngọc Trạo, ngọn lửa đỏ hang Treo - Ngọc Trạo đã lan tỏa về mọi miền quê Thanh, bền bỉ cháy, là đỉnh cao của phong trào khởi nghĩa vũ trang ở Bắc Trung bộ, góp phần thổi bùng lên ngọn lửa đấu tranh, làm nên cuộc Cách mạng Tháng Tám lịch sử, giành chính quyền về tay Nhân dân. Với tầm vóc và ý nghĩa lịch sử to lớn ấy, năm 1994, Chiến khu du kích Ngọc Trạo được Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia.

Là trung tâm sinh hoạt văn hóa tâm linh tiêu biểu thuộc xã Thành Vân (nay là thị trấn Vân Du), đền Phố Cát được Nhân dân địa phương lập vào khoảng nửa cuối thế kỷ XVI, với kiểu kiến trúc truyền thống mang những dấu ấn riêng của vùng núi xứ Thanh. Tương truyền, Mẫu Liễu Hạnh vốn là con gái Ngọc Hoàng, vì phạm lỗi đánh rơi chén ngọc mà bị phạt phải xuống trần gian. Trong đó, hai lần giáng trần đầu tiên là ở Nam Định với tên gọi là Phạm Tiên Nga và Lê Giáng Tiên. Tuy nhiên, khi được trở về trời thì lòng tiên chúa lại vấn vương cuộc sống trần gian, nên nàng được vua cha Ngọc Hoàng cho phép tùy ý quay trở lại với con người trần tục. Trong lần giáng trần thứ ba, vùng đất non cao, nước biếc, sơn thủy hữu tình Phố Cát (Thạch Thành) được công chúa nhà trời lựa chọn làm chốn hành thiện, giúp đời, diệt trừ kẻ gian ác. Khi tướng quân Phan Phái đi dẹp giặc quấy rối phương Nam, Tiên Chúa đều âm phù cho thắng trận, tiễu trừ được giặc. Triều đình vì thế ban sắc phong: “Chế Thắng Hòa Diện Đại Vương”, hàng năm hương khói phụng thờ. Qua thời gian và biến động thời cuộc, Di tích đền Phố Cát ngày nay phần nhiều đã được phục dựng lại trên nền cũ: đền thờ Mẫu, đền thờ Quan Giám sát... Đặc biệt, tại di tích hiện vẫn lưu giữ một số hiện vật cũ: bia đá, nhà lục lăng... được khắc, dựng ở các triều vua nhà Nguyễn. Ngày nay, với niềm tin tâm linh, tín ngưỡng thờ Mẫu Liễu Hạnh có ở khắp mọi vùng miền. Tuy vậy, người ta vẫn tìm về “Phố Cát” như tìm về với cội nguồn.

Xác định được vai trò quan trọng của văn hóa, lịch sử truyền thống và du lịch trong phát triển kinh tế - xã hội, để phát huy tiềm năng, lợi thế, từng bước nâng cao đời sống văn hóa, thực hiện mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, huyện Thạch Thành đã ban hành nhiều chương trình, kế hoạch, đề án để phát triển văn hóa, lịch sử, du lịch và sản phẩm tiêu biểu. Đồng thời, gắn phát triển kinh tế với bảo tồn, phát huy các giá trị bản sắc văn hóa, nâng cấp cảnh quan thiên nhiên, môi trường, nâng cao trình độ dân trí để phát triển bền vững và nâng cao vị thế của huyện.

Cụ thể, huyện ưu tiên đầu tư kinh phí, hệ thống cơ sở vật chất, nhất là hệ thống giao thông, các loại hình dịch vụ để bảo tồn và phát huy các giá trị di tích văn hóa, lịch sử, cách mạng. Thực hiện các dự án phát triển hạ tầng giao thông, các điểm dừng nghỉ để hỗ trợ phát triển du lịch tại các tuyến đường: Thành Yên - Thành Mỹ - Thạch Lâm, Thạch Quảng, kết nối điểm thăm quan du lịch hang Con Moong - đình Mường Đòn - Khu du lịch sinh thái Thác Mây; tuyến đường Chiến khu Ngọc Trạo - hang Treo, kết nối đền Phố Cát - Khu du lịch sinh thái Thác Voi. Tiến hành xây dựng các chương trình khai thác hoạt động văn hóa nghệ thuật cồng chiêng, dân ca, nhạc cụ dân tộc. Nghiên cứu lập mới một số quy hoạch các điểm, khu du lịch làm cơ sở cho việc hình thành một số sản phẩm du lịch đặc trưng có tính cạnh tranh cao, phục vụ nhu cầu đa dạng của khách du lịch. Kêu gọi, tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân, các doanh nghiệp đầu tư xây dựng, nâng cấp các cơ sở lưu trú du lịch, nhà hàng, nhà nghỉ, khách sạn, khu vui chơi giải trí, các loại hình dịch vụ tại địa bàn du lịch trọng điểm. Bên cạnh đó, xây dựng các sản phẩm du lịch làng nghề, cơ sở sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ nhằm cung ứng sản phẩm lưu niệm phục vụ du khách, như: Nghề dệt thổ cẩm, nghề làm mật mía, tranh đính hạt cườm, sản xuất hàng mây, tre đan... Xây dựng thương hiệu đặc sản ẩm thực nổi tiếng như: mía tím Kim Tân, cam Vân Du, gạo nếp hạt cau Thạch Bình, tinh bột nghệ Cucumin Thạch Quảng, mật mía, mật ong, dê núi...

Đến với Thạch Thành, du khách có cơ hội được trải nghiệm và tìm hiểu nét văn hóa, phong tục tập quán của dân tộc Mường và các loại hình văn hóa dân gian vẫn còn lưu giữ trong sinh hoạt văn hóa của đồng bào nơi đây như: xường séc bùa, cồng chiêng, múa sạp... Ngoài ra, du khách còn được tham gia các trò chơi, trò diễn dân gian như: tung còn, đánh mảng, bắn nỏ, kéo co... khám phá các di sản, sắc phong, văn bia, thần tích, phong tục tập quán... cùng hòa mình vào các làn điệu dân ca, dân vũ và thưởng thức các sản vật địa phương và nghe kể truyện thơ “Đẻ đất, đẻ nước”, “Nàng Nga - Hai Mối”, “Út Lót - Hồ Liêu”...

Thạch Thành được biết đến là vùng chuyên canh cây mía, vùng chuyên canh cây ăn quả có múi, nay lại có tiếng hơn với việc bảo tồn, lưu giữ và phát huy giá trị các di tích văn hóa, lịch sử, cách mạng gắn với phát triển du lịch.

Bài và ảnh: Nguyễn Ngọc