Một thời và mãi mãi...

Những ngày tháng tư lịch sử năm nay, ông Nguyễn Hữu Ngoãn, cựu chiến binh Tiểu đoàn đặc công Lam Sơn - Thanh Hóa trở lại thăm chiến trường Quảng Nam với tâm trạng phấn chấn tự hào. Cùng với nhiều cựu chiến binh khác của tỉnh Thanh Hóa đi trong đoàn, ông là người có “duyên nợ” với Quảng Nam. Nhắc đến là ông bùi ngùi xúc động...

Cựu chiến binh Nguyễn Hữu Ngoãn (bên phải) trong lần vào thăm lại Quảng Nam tháng 4-2023. Ảnh: P.V

Ông kể, hơn 25 năm qua ông thỉnh thoảng trở lại Quảng Nam, khi cùng đồng đội vào những dịp lễ thăm lại chiến trường xưa, khi thì đi một mình. Tôi đã may mắn được gặp và trò chuyện cùng ông nhiều lần và hiểu mỗi cuộc trở về xứ Quảng của ông thấm đẫm ký ức một thời lính đặc công, thấm sâu mối tình kết nghĩa Thanh - Quảng trong những năm tháng chiến tranh hào hùng. Và cả ngày ấy - bây giờ...

Cựu chiến binh Nguyễn Hữu Ngoãn đã đi qua những trận đánh Mỹ ác liệt nơi hai bờ sông Thu Bồn ở tỉnh Quảng Nam. Trở lại đời thường sau ngày giải phóng, trên thân thể còn đó những vết thương nhưng trong ông luôn toát lên sự nhanh nhẹn của người lính năm nào. Mỗi khi nhắc đến Quảng Nam, ông hào hứng kể về những trận đánh của Tiểu đoàn đặc công Lam Sơn. Ông thuộc vanh vách từng tên đất, tên làng mình đã đi qua như An Hòa, Đức Dục, Kiểm Lâm, Bồ Bồ... hay những cứ điểm nóng bỏng giáp mặt với kẻ thù như Giao Thủy, Bình Long, Trảng Nhật, Phú Phong, Bảo An...

Ông kể từ những ngày còn ngồi trên ghế nhà trường, mảnh đất Quảng Nam đã đi vào trí nhớ của ông qua những câu ca quen thuộc như “Đất Quảng Nam chưa mưa đà thấm/ Rượu Hồng Đào chưa nhấm đà say” hay “Ngó lên Hòn Kẽm Dá Dừng/ Thương cha nhớ mẹ quá chừng bậu ơi!”. Ông kể về những người dân, người mẹ xứ Quảng đã đùm bọc, chở che những người lính đặc công Lam Sơn. Mỗi người lính lúc bấy giờ đều thuộc lòng và quyết tâm chiến đấu theo những câu khẩu hiệu, phong trào như: “Vì Quảng Nam ruột thịt, vì Quảng Nam kết nghĩa”, “Giành danh hiệu chiến sĩ Điện Ngọc”... Đến giờ, ông vẫn còn nhớ như in câu nói thường trực của anh em Tiểu đoàn đặc công Lam Sơn ngày ấy, rằng: “Dốc Quảng Nam, gan cộng sản” là hai cái nhất của đất và người xứ Quảng trong thời đánh Mỹ.

Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, ngoài việc tăng cường quân số cho các đơn vị, tỉnh Thanh Hóa thành lập Tiểu đoàn đặc công Lam Sơn để chi viện cho tỉnh Quảng Nam. Những người lính đặc công đã vượt qua khó khăn, gian khổ, mưu trí, dũng cảm chiến đấu hàng trăm trận lớn, nhỏ trên khắp các địa bàn như Ðại Lộc, Duy Xuyên, Ðiện Bàn và đã lập nhiều chiến công xuất sắc.

Sau ngày giải phóng miền Nam năm 1975, trở lại quê hương Thanh Hóa, người thương binh 2/4 này không nguôi nhớ về mảnh đất xứ Quảng với bao gương mặt người mẹ hiền hậu đã nuôi giấu ông và đồng đội trong những năm khói lửa chiến tranh. Cuộc sống đời thường còn muôn ngàn khó khăn và đường xa cách trở, đã ngăn cản ông thực hiện ao ước được về với các má thân yêu. Nhưng thời gian không bao giờ xóa nhòa mà càng in đậm hơn trong ký ức người lính năm xưa từng tên người, tên đất ông đã gặp mặt, đã đi qua. Năm 2007, đi thăm người con đang làm ăn ở TP Hồ Chí Minh, ông gặp một người Quảng Nam và hỏi thăm tin tức về vùng đất Đại Lộc, nơi mẹ Trọng, mẹ Diêu... đã che chở cho ông ngày nào. Thế là, ông không quay về Thanh Hóa ngay mà ghé lại Đà Nẵng, mượn chiếc xe máy đi một mình tìm về với các mẹ, với những cứ điểm ông và đồng đội đã nằm vùng chiến đấu...

Cựu chiến binh Tiểu đoàn đặc công Lam Sơn - Thanh Hóa về thăm chiến trường xưa tại Căn cứ Hòn Tàu (Quảng Nam). Ảnh: P.V

Ông kể lại, khi ông tìm đến nhà mẹ Doãn Thị Trọng, thì chị Kham, chị Hợi... con mẹ Trọng nào đâu nhận ra ông. Nước mắt hội ngộ, ông đã khóc như đứa con xa nhà lâu ngày mới được trở về và tiếc rằng mẹ Trọng không còn sống để nhận mặt đứa con mà mẹ đã từng thao thức nhiều đêm dài để chăm sóc khi ông bị những cơn sốt rét hành hạ, khi thì nhường hầm cho “đàn con” tránh kẻ thù. Ngôi nhà mẹ như thoáng đâu đây tiếng nói, tiếng cười của các chiến sĩ đặc công sau mỗi trận đánh và cả giọng nói của mẹ, rằng: “Tụi bay lo mà vô ăn cơm, lo mà nghỉ ngơi chờ lệnh đi đánh tiếp”.

Hầm bí mật của mẹ khắp nơi, trong nhà ngoài vườn, cả nơi mà quân thù không ngờ nhất. Mẹ giấu những đứa con “bộ đội miền Bắc” ngay giữa nhà mình, dù bọn giặc khảo tra và lôi cô Hợi - con gái út của mẹ ra dọa bắn nếu không chỉ hầm bí mật. Mẹ quát lên, mắt trợn ngược nhìn vào họng súng kẻ thù: “Nếu bắn thì bắn cả tao đây này, chứ hầm mô mà tao chỉ?”. Giặc đi rồi mẹ lại nấu cháo, nấu cơm lần lượt ra tín hiệu cho các chiến sĩ lên ăn...

Ông ra thăm mộ mẹ, lặng thắp nén hương và như nói với mẹ rằng, con đã về đây, dù có muộn nhưng con cũng đã được về với mẹ yêu thương. Chị Kham kể cho ông nghe, sau giải phóng mẹ cứ nhắc mãi rằng: “Không biết tụi hắn ra lại miền Bắc hay có đứa nào còn nằm lại chiến trường, tội nghiệp quá!”. Mỗi lần xem truyền hình mẹ lại chăm chú những gương mặt non tơ qua di ảnh và lắng nghe từng lời “nhắn tìm đồng đội”, như mẹ tìm lại những đứa con đã xa... Cũng trong chuyến về đầu tiên đó, ông đi tìm mẹ Diêu. Gặp lại, cả mẹ Diêu và ông cũng ngỡ ngàng một lát rồi mới nhận ra nhau. Ôm chầm lấy ông, mẹ đã khóc: “Chu choa, tao tưởng tụi bay chết hết trơn trước giải phóng rồi, rứa thằng Túy da trắng như con gái có còn không?”. Mẹ vội vàng cố lục ra trong trí nhớ nào thằng Ngọc, Vân, Tạo, Nhung... hỏi chúng nó giờ ở đâu, còn sống hay đã chết? Rồi mẹ không nói nên lời, ôm chầm lấy ông mà nước mắt ứa ra, nghẹn lòng. Được gặp mẹ Diêu, câu chuyện thời chiến tranh cứ tràn đi không dứt, mang theo tâm trạng bồi hồi với những ký ức nguyên vẹn như mới vừa xảy ra hôm qua. Trong khóe mắt vẫn không ngưng dòng lệ khi ông kể cho mẹ nghe đồng đội giờ người còn người mất, cả những người chưa tìm được thân xác đã gửi lại đâu đó trên mảnh đất Quảng Nam.

Bây giờ, cựu chiến binh Nguyễn Hữu Ngoãn vẫn thỉnh thoảng vào Quảng Nam nhân ngày giỗ mẹ Trọng, mẹ Diêu hoặc thăm chiến trường xưa, gặp gỡ những người một thời oanh liệt. Ông nói chiến tranh qua lâu rồi nhưng các con mẹ và nhiều người địa phương ngày ấy vẫn nhớ hình ảnh những người lính đặc công Lam Sơn. Chị Kham ngày trước là du kích xã, còn chị Hợi đã cứu ông trong vòng vây của giặc năm nào. Trong gia đình mẹ Trọng, mẹ Diêu bây giờ ai cũng gọi ông là “anh Hai”. Xa mà gần, mắt ông cay xè khi thắp hương và đặt lên bàn thờ mẹ Trọng, mẹ Diêu món quà nhỏ của xứ Thanh. Ông bảo, mỗi khi vào Quảng Nam, đến lúc chia tay thì ông lại không thể nào giấu đi cảm giác rưng rưng xúc động...

Những ngày tháng tư lịch sử, trong đoàn cựu chiến binh tỉnh Thanh Hóa về thăm chiến trường xưa, ông Nguyễn Hữu Ngoãn đã hát vang khúc nhạc: “Đất Quảng Nam chưa mưa đà thấm/ Rượu Hồng Đào chưa nhấm đà say”... Tôi hiểu, câu hát ấy sôi nổi tự hào như nhắc nhớ một thời những người lính Thanh Hóa đã hành quân vào chiến trường Quảng Nam và chiến đấu oanh liệt. Rồi ông Ngoãn chia sẻ: “Chúng tôi, những người lính đặc công đã từng sống và gặp trên đất Quảng biết bao người dân đã nuôi nấng, che chở như mẹ Trọng, mẹ Diêu... Trong khói lửa chiến trường, sức mạnh của họ là lòng quả cảm và sự hy sinh vô bờ bến”. Và dư âm ở lại nơi người lính xứ Thanh - cựu chiến binh Nguyễn Hữu Ngoãn, là một thời và mãi mãi...

Hồ Thu