Giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc Thổ

Trên địa bàn tỉnh, đồng bào dân tộc Thổ có khoảng hơn 13.000 người, sinh sống chủ yếu tại huyện Như Xuân và phân bố nhiều tại các xã: Yên Lễ, Cát Tân, Cát Vân, Hóa Quỳ... Người Thổ nơi đây hiện vẫn còn lưu giữ được những nét văn hóa truyền thống đặc sắc. Tuy nhiên, do sự giao thoa văn hóa trong đời sống hiện đại nên những nét đẹp trong văn hóa truyền thống của đồng bào Thổ đang đứng trước nguy cơ mai một.

Lễ rước kiệu từ các làng:Thấng, Thi, Thượng Cốc về đình làng Sẹt (làng Trung Thành) để làm lễ tế thần linh.

Từ thực trạng đó, thời gian qua, công tác bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Thổ luôn được huyện Như Xuân quan tâm triển khai với nhiều việc làm cụ thể, như: Sưu tầm, khôi phục các phong tục, tập quán, tín ngưỡng và lễ hội, phục dựng lễ hội dân gian của người Thổ; sưu tầm các làn điệu dân ca; trùng tu di tích lịch sử; lưu giữ tiếng nói, trang phục, phong tục, tập quán sinh hoạt, văn hóa ẩm thực... Đặc biệt, nhận thức tầm quan trọng của Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII), về việc “xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, huyện Như Xuân đã xây dựng kế hoạch tuyên truyền, tổ chức thực hiện nghị quyết đến toàn thể cán bộ, đảng viên và nhân dân trên địa bàn; chỉ đạo các đơn vị có liên quan, địa phương tổ chức sưu tầm và vận động nhân dân cùng giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

Xã Yên Lễ, nơi có hơn 95% dân số là người dân tộc Thổ đang sinh sống, là địa phương đi đầu trong những hoạt động nhằm giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Thổ. Trong đó, tiêu biểu nhất là việc phục dựng và tổ chức lễ hội đền Thi vào ngày 15 và 16-3 âm lịch hằng năm, nhằm tưởng nhớ đến công lao của ông Lê Phúc Thành, người đã lập công lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn từ những năm đầu của cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược (1416 - 1427) và cũng là người có công đầu tiên trong việc lập làng Sẹt xưa (nay là thôn Trung Thành, xã Yên Lễ). Ngày giỗ của tướng quân Lê Phúc Thành cũng là ngày hội chung của đồng bào Thổ trên địa bàn huyện Như Xuân. Thông thường, cứ 3 năm tổ chức đại lễ một lần, còn những năm khác thì tế lễ thường niên. Trong không gian thiêng, mọi người tưởng niệm và ghi nhớ công ơn của vị thành hoàng làng đã có công khai dân lập ấp, và những người con của ngài đã tiếp nối truyền thống của cha, dày công khai khẩn và kiến thiết ruộng nương, làm cho cuộc sống của người dân ngày càng no đủ. Thông qua tế lễ, người dân cầu mong các vị thần linh và thành hoàng làng phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, dân khang vật thịnh.

Cùng với việc tế lễ, trong những ngày này, hội cũng được mở ra với nhiều trò chơi, trò diễn phong phú và sôi động, mang đậm sắc thái văn hóa của đồng bào Thổ như các đôi trai gái tổ chức hát giao duyên, giao tình, đánh trống tăng, hát ru, hát trống chiêng, hát chậm đò ho và các điệu múa diễn theo tích truyện: “Mụ chầy”, “Làm vía”..., tổ chức các trò chơi như: Tung còn, đi cà kheo, chọi gà, chơi bập...

Từ năm 1995, cùng với việc phục dựng lại đền, lễ hội đền Thi cũng được khôi phục, ngoài những nghi thức tế lễ, đồ vật dâng cúng, trò chơi, trò diễn được sưu tầm và phục dựng lại, song được giản tiện hơn so với trước đây. Thời gian lễ hội chỉ còn lại hai ngày, những nghi thức trong lễ hội cũng được điều chỉnh cho phù hợp hơn với điều kiện, hoàn cảnh thực tế tại địa phương. Các hoạt động đã phản ánh đời sống, tình cảm, tâm hồn đằm thắm, trữ tình của người dân nơi đây; đồng thời, thể hiện những giá trị nhân văn sâu sắc cần phải tiếp tục nghiên cứu, bảo lưu và phát huy trong cuộc sống, để không ngừng đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh và hưởng thụ văn hóa ngày càng cao không chỉ của riêng đồng bào dân tộc Thổ mà còn là nhu cầu của đại đa số quần chúng nhân dân.

Ngoài lễ hội đền Thi, các lễ tiết, hội hè của người Thổ cũng diễn ra không chỉ xuân thu nhị kỳ mà được tổ chức quanh năm, như: Tết Nguyên đán, Tết Đoan Ngọ, rằm tháng 7, nghi lễ cúng vòng đời người, nghi lễ liên quan đến nông nghiệp, như: Lễ xuống đồng, lễ vía lúa, lễ cúng cơm mới... các nghi lễ này gắn liền với chu kỳ sinh trưởng của cây trồng. Bên cạnh đó, người Thổ còn lưu giữ nhiều phong tục, tập quán tốt đẹp, thể hiện ứng xử mang đậm tính nhân văn không chỉ giữa con người với con người mà cả thế ứng xử giữa con người với thiên nhiên, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh và hưởng thụ văn hóa của đồng bào dân tộc Thổ.

Những kết quả đã đạt được trong công tác bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc Thổ trên địa bàn huyện Như Xuân thời gian qua là minh chứng cho hiệu quả của quá trình vận động, tuyên truyền để đồng bào Thổ hiểu và gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc mình không bị mai một theo thời gian. Tuy nhiên, theo ông Đàm Văn Thông, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Như Xuân: Do điều kiện kinh tế của đa số các hộ dân còn nhiều khó khăn nên việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống đôi khi không được chú trọng. Bên cạnh đó, thế hệ trẻ hiện nay không ý thức được hết tầm quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Hiện nay, địa phương đang đẩy mạnh công tác tuyên truyền bằng nhiều hình thức để lớp trẻ hiểu và có ý thức gìn giữ, phát huy bản sắc dân tộc.

Như mọi dân tộc khác, người Thổ đã sớm hình thành một nền văn hóa riêng và đặc sắc. Nền văn hóa ấy không chỉ ảnh hưởng sâu xa đến từng cá nhân trong cộng đồng người Thổ mà còn góp phần làm phong phú thêm những giá trị của nền văn hóa đa dân tộc ở Việt Nam.