Quốc hội giám sát tối cao về đất đai đô thị: “Có sự giằng xé về lợi ích”

Tiếp tục phiên giám sát về tình hình thực hiện chính sách, pháp luật về quy hoạch, quản lý, sử dụng đất đai tại đô thị chiều nay, 27.5, nhiều ĐBQH cho rằng, việc thực hiện các dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng xây dựng – chuyển giao (BT) đã góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội nhưng cũng còn đã bộc lộ nhiều bất cập, chính sách pháp luật vẫn còn “kẽ hở”. Trên cơ sở đó, các ĐBQH đề nghị, cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, cho chính quyền địa phương và chống tiêu cực trong loại hình đầu tư này.

Quang cảnh phiên họp. (Ảnh: Dương Giang/TTXVN)

Khung pháp lý nhiều khoảng trống và còn chồng chéo

Theo báo cáo của Đoàn giám sát, phần lớn dự án đầu tư theo hình thức BT là chỉ định thầu. Việc thanh toán cho nhà đầu tư bằng quỹ đất đã giải phóng mặt bằng mà không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất là chưa phù hợp với quy định của Luật Đất đai năm 2013 và là kẽ hở dẫn đến thất thoát ngân sách nhà nước.

Ngoài ra, số liệu tổng hợp từ 53 địa phương cho thấy, một nửa số dự án BT được thanh toán bằng quỹ đất nhưng lại chưa rõ ràng trong phương pháp, thời điểm xác định giá trị quỹ đất. Thực tế này dẫn đến chênh lệch giá trị quỹ đất được sử dụng để thanh toán tại thời điểm tạm tính làm cơ sở đấu thầu dự án và khi có quyết định giao đất, cho thuê đất.

ĐBQH Thạch Phước Bình (Trà Vinh) nêu rõ, các dự án đầu tư theo hình thức BT hay còn gọi là đổi đất lấy hạ tầng được thực hiện từ những năm 1990. Đến năm 2009, Chính phủ đã ban hành Nghị định cho phép thực hiện các dự án BT và Luật Đất đai 2013 tiếp tục cho phép thực hiện cơ chế đấu giá đất để lấy tiền phát triển hạ tầng… Thực tế hiện nay, dự án BT đã được thực hiện ở nhiều địa phương, tạo khả năng phát triển nhanh hệ thống hạ tầng, kinh tế- xã hội, đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước mà Nhà nước không thể chi ngân sách. Tuy vậy, đại biểu cũng nêu rõ, nhược điểm của phương thức BT nhiều hơn. Thay vì trả công trình hạ tầng bằng tiền thì Nhà nước trả bằng tài sản công. Trên thực tế khi triển khai dự án, sau khi giao cho nhà đầu tư thực hiện, nơi thì chậm tiến độ, nơi thì đội vốn, có dự án doanh nghiệp đã nhận quỹ đất đối ứng nhưng lại “mải mê” tiến hành xây dựng, phân lô bán nền, mà bỏ quên phần hạ tầng giao cho Nhà nước… Cũng theo đại biểu, những tồn tại này xuất phát từ khung pháp lý dành cho cơ chế BT còn nhiều bất cập. Đến nay, các quy định liên quan đến dự án BT đang nằm ở nhiều văn bản quy phạm pháp luật, nhiều khoảng trống và còn chồng chéo.

Về nguyên tắc, đất đai giao cho nhà đầu tư chỉ được thực hiện sau khi công trình hạ tầng đã được hoàn thành, nghiệm thu về chất lượng, quyết toán tài chính và kiểm toán độc lập thì lúc đó mới biết rõ giá trị cụ thể. Tuy nhiên, theo Nghị định 15 của Chính phủ thì việc đầu tư theo hình thức đối tác công – tư liên quan đến dự án BT lại cho phép thực hiện ngay trong lúc đang triển khai xây dựng công trình hạ tầng tùy thuộc vào sự thỏa thuận giữa cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nhà đầu tư dự án BT. Quy định như vậy dẫn đến nguy cơ dẫn thất thoát tài sản đất đai. Theo ĐB Thạch Phước Bình, đây chính là kẽ hở của pháp luật mà Nghị định 15 tạo ra.

Dự án BT phải được công khai toàn bộ

Chỉ ra những tồn tại trong thực hiện chính sách pháp luật về quy hoạch, quản lý, sử dụng đất đai tại đô thị thời gian qua, ĐBQH Nguyễn Tiến Sinh (Hòa Bình) nêu rõ, vẫn còn chồng chéo, còn khoảng trống pháp luật nhưng nguyên nhân cơ bản thuộc về các cơ quan quản lý nhà nước, các cá nhân thực thi pháp luật. Điều đáng nói là có sự “giằng xé” về lợi ích của các chủ thể được giao quản lý sử dụng đất, trong đó không loại trừ phát sinh lợi ích nhóm trong việc giao đất, thu hồi đất và sử dụng đất.

Để sớm khắc phục yếu kém, một trong những giải pháp mà ĐB Nguyễn Tiến Sinh đưa ra là hoàn thiện quy định về huy động vốn đầu tư theo hình thức BT, nhằm bảo đảm tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, cho các nhà đầu, chính quyền địa phương, nhằm thực hiện công khai minh bạch, chống thất thoát lãng phí, tiêu cực trong loại hình đầu tư này. Cùng quan điểm này, ĐB Thạch Phước Bình đề nghị, cần sớm ban hành Nghị định của Chính phủ nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật về hình thức đầu tư BT. Theo đó, cần quy định về điều kiện áp dụng, phạm vi áp dụng, nội dung hợp đồng BT, quy trình đánh giá chất lượng hạ tầng và định giá hạ tầng, yêu cầu về thẩm định giá đất và tài sản gắn liền đem đổi lấy hạ tầng áp dụng trong trường hợp đấu thầu dự án BT không thành công. Mặt khác, cần giới hạn phạm vi áp dụng dự án đầu tư theo hình thức BT chỉ được thực hiện tại các địa phương kém phát triển, nguồn thu ngân sách yếu kém mà ngân sách Trung ương vẫn phải trợ giúp, hạ tầng chưa đủ thu hút đầu tư… Còn ở những địa phương có hạ tầng phát tiển tốt thì không thực hiện theo hình thức BT mà phải thực hiện theo cơ chế nhà nước đấu giá đất để lấy tiền phát triển hạ tầng…

Cùng với đó, cần có quy định chi tiết về yêu cầu phân tích chi phí lợi ích giữa cơ chế BT và cơ chế nhà nước đấu giá tài sản công để lấy tiền xây dựng hạ tầng. Hồ sơ đấu thầu các dự án BT phải được Hội đồng thẩm định giá đất cấp quốc gia thẩm định về phần giá trị đất công, tài sản gắn liền đem đổi lấy hạ tầng. Trường hợp đấu thầu thành công thì phần diện tích đất công và tài sản công đem “đổi” phải được xác định theo kết quả đấu thầu và dự án BT phải được quản lý theo đúng quy định của pháp luật về quản lý dự án. Trường hợp đấu thầu không thành công thì được chỉ định nhà đầu tư thực hiện và phải thực hiện quy trình đánh giá chất lượng hạ tầng và định giá hạ tầng. Mọi dự án BT phải được công khai toàn bộ, có sự giám sát của người dân và cơ quan nhà nước có thẩm quyền, ĐB Thạch Phước Bình nhấn mạnh.

Theo Báo điện tử Đại biểu nhân dân