Mường Lát xây dựng nông thôn mới: Một hành trình dài còn nhiều thách thức

Xây dựng nông thôn mới (XDNTM) vừa là mục tiêu, vừa là giải pháp, nhằm đẩy nhanh quá trình đổi mới diện mạo nông nghiệp, nông thôn cả về lượng và chất. Quá trình ấy đang được huyện Mường Lát nỗ lực triển khai thực hiện, với những kết quả bước đầu và không ít thách thức, trở ngại cần vượt qua...

Một góc trung tâm xã Pù Nhi.

Khởi điểm khó khăn

Cách đây chừng 10 năm, đúng dịp Tết Độc lập 2-9, huyện Mường Lát đã vinh dự được đón đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về thăm. Chuyến thăm đong đầy cảm xúc và nhiều ý nghĩa, đã để lại ấn tượng tốt đẹp cho cán bộ và nhân dân các dân tộc huyện vùng biên này. Là một trong 62 huyện đặc biệt khó khăn của cả nước, Mường Lát lúc bấy giờ có tới 65,4% hộ nghèo và 14% hộ cận nghèo. Thực trạng ấy đã khiến cho người đứng đầu Đảng và Nhà nước, đặt ra nhiều băn khoăn. Rằng vì sao Mường Lát nghèo? Làm thế nào để thoát khỏi cái nghèo, cái khổ hay cứ sống cam chịu mãi? Đảng và Nhà nước đã chỉ đạo quyết liệt, tập trung đầu tư cho các vùng khó khăn bằng nhiều cơ chế chính sách đặc thù và các chương trình phát triển tổng thể, toàn diện, thế nhưng vì sao Mường Lát vẫn chưa tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ?...

Có thể nói, sự tận tâm, trách nhiệm và những trăn trở của người đứng đầu Đảng, Nhà nước đặt ra cho huyện Mường Lát ở thời điểm ấy, vẫn luôn có tính thời sự. Để rồi, tìm hướng thoát nghèo cho huyện đặc biệt khó khăn này, cũng luôn là bài toán đặt ra cho tỉnh Thanh Hóa nói chung, Mường Lát nói riêng. Suốt gần 10 năm qua, bên cạnh việc triển khai hàng loạt các cơ chế, chính sách, chương trình phát triển kinh tế - xã hội và xóa đói, giảm nghèo, thì XDNTM được xác định là một nhiệm vụ trọng tâm. Đồng thời, đây cũng là giải pháp chủ yếu, có tính quyết định đến sự phát triển của Mường Lát trong giai đoạn hiện nay. Năm 2011, khi bắt tay vào thực hiện chương trình, địa phương mới đạt bình quân 2,5 tiêu chí/xã; đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo còn cao; cơ sở hạ tầng kinh tế còn thiếu, thô sơ, chưa đáp ứng nhu cầu phát triển nông nghiệp, nông thôn gắn với XDNTM. Bên cạnh đó, nguồn lực nội sinh (tài nguyên, ngành nghề, khả năng huy động sức dân) hết sức hạn chế. Ngoài ra, trình độ dân trí thấp, tính ỷ lại cao và luôn trông chờ vào sự đầu tư của Nhà nước...

Chuyển biến bước đầu

Có những bước khởi động từ năm 2011, đến năm 2012, xã Pù Nhi đã hoàn thành công tác lập quy hoạch xã NTM, để làm căn cứ triển khai thực hiện các tiêu chí khác. Đồng thời, xây dựng kế hoạch đầu tư trung hạn giai đoạn 2015 - 2020, trong đó tập trung cho phát triển ngành nông nghiệp và chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn. Đồng thời, chú trọng công tác đào tạo nghề, tạo việc làm cho người lao động; xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu (giao thông, thủy lợi, điện, viễn thông, trường học, thiết chế văn hóa...). Tính đến cuối năm 2019, xã đã đạt 5/19 tiêu chí NTM (tiêu chí số 1 về quy hoạch; tiêu chí số 12 về lao động có việc làm; tiêu chí số 15 về y tế; tiêu chí số 18 về hệ thống chính trị và tiếp cận pháp luật; tiêu chí số 19 về quốc phòng và an ninh). Đồng thời, chú trọng đầu tư xây dựng bản Hạ Sơn trở thành bản NTM, với 14/14 tiêu chí đã hoàn thành và trình UBND huyện thẩm định... Mặc dù vậy, thách thức đặt ra cho chính quyền cơ sở trong giai đoạn tới là không ít. Đó là sản xuất còn mang tính tự phát; trong khi, việc áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, nông nghiệp sạch, nông nghiệp sinh thái - hữu cơ và nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao... vẫn còn là những khái niệm đầy mới mẻ đối với người dân. Việc huy động nguồn lực cho XDNTM gặp nhiều khó khăn, do vốn ngân sách Nhà nước (kể cả vốn lồng ghép từ các chương trình, dự án khác) còn quá thấp so với yêu cầu và vốn huy động trong dân rất hạn chế...

Có thể nói, kết quả và những vấn đề đặt ra trong XDNTM ở xã Pù Nhi, là một ví dụ điển hình về quá trình XDNTM của huyện Mường Lát suốt 10 năm qua. Một “điểm nhấn” đáng kể trong XDNTM ở huyện miền núi này, đó là việc phát triển sản xuất theo hướng hàng hóa, gắn với tiêu thụ sản phẩm và ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất, đã được chính quyền địa phương quan tâm. Đặc biệt là việc bố trí cơ cấu cây trồng, vật nuôi có lợi thế, nhằm khai thác tiềm năng, thế mạnh vùng miền, đã và đang có được những chuyển biến bước đầu. Từ các nguồn vốn được phân bổ của Chương trình Mục tiêu quốc gia XDNTM và lồng ghép các chương trình dự án khác, huyện Mường Lát đã triển khai được trên 100 mô hình, dự án hỗ trợ phát triển sản xuất, thu hút 14.799 lượt hộ dân tham gia, với tổng kinh phí đầu tư trên 72,24 tỷ đồng. Trong đó phải kể đến mô hình thâm canh cây lúa lai, lúa thuần, trên tổng diện tích thực hiện cả hai vụ là 540,3 ha, năng suất bình quân đạt 65 tạ/ha. Các mô hình chăn nuôi bò cái sinh sản giống địa phương theo hình thức ngân hàng; mô hình trồng cỏ kết hợp với chăn nuôi bò theo hình thức bán chăn thả, với diện tích trồng cỏ trên 100 ha; mô hình trồng dưa hấu tại xã Quang Chiểu, mang lại thu nhập từ 50-60 triệu đồng/ha...

Nói về những kết quả đã hiện hữu trong XDNTM ở Mường Lát, không thể không nhấn mạnh đến hệ thống kết cấu hạ tầng nông thôn ngày càng hoàn thiện và từng bước đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, hệ thống thủy lợi đảm bảo tưới tiêu cho diện tích đất 2 vụ lúa, đạt 75%; 100% các xã có đường giao thông đến trung tâm xã được rải nhựa và bê tông hóa; 80,6% thôn, bản có đường ô tô đến trung tâm thôn, bản; 64,77% thôn có điện lưới quốc gia, với 98% số hộ được sử dụng; 100% xã có trạm y tế; trường học được kiên cố hóa và 33 thôn có nhà văn hóa... Cùng với đó, công tác an sinh xã hội và nâng cao đời sống vật chất - tinh thần cho người dân cũng được quan tâm, thông qua các chương trình đào tạo nghề, xuất khẩu lao động, hỗ trợ tạo việc làm, hỗ trợ vay tín dụng, hỗ trợ bảo hiểm y tế, hỗ trợ tiền điện. Hệ thống chính trị ở cơ sở ngày càng được củng cố; tình hình an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội được giữ vững và ổn định, dân chủ cơ sở được phát huy... Nhờ đó, đến nay huyện Mường Lát đã đạt bình quân 6,25 tiêu chí/xã và có 7/88 thôn, bản sau sáp nhập đạt chuẩn NTM.

Bấy nhiêu kết quả đạt được trong XDNTM của huyện Mường Lát, thiết nghĩ là rất đáng ghi nhận. Song, để có thể tạo ra bước đột phá, là điều không dễ. Bởi, Mường Lát có xuất phát điểm nền kinh tế thấp so với mặt bằng chung toàn tỉnh. Trong khi đó, sản xuất tuy có bước phát triển nhưng chưa thực sự bền vững, thị trường tiêu thụ sản phẩm gặp nhiều khó khăn. Nhận thức, trình độ, năng lực của một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân về chương trình XDNTM còn hạn chế. Chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng với yêu cầu CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn. Nhu cầu vốn để triển khai thực hiện theo quy hoạch NTM là quá lớn so với tiềm năng và các nguồn lực của địa phương. Ngoài ra, công tác xóa đói, giảm nghèo chưa bền vững; chất lượng giáo dục, y tế, lao động việc làm... còn chậm được cải thiện; tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước vẫn còn tồn tại trong một bộ phận người dân. Trong khi, tình trạng tảo hôn, tuyên truyền đạo trái pháp luật, còn tiềm ẩn nguy cơ gây phức tạp tình hình an ninh trật tự; vấn đề vệ sinh môi trường nông thôn chưa được chú trọng đúng mức, tỷ lệ hộ dân có nhà tiêu chưa đảm bảo vệ sinh còn chiếm tới 30,4%...

Vượt khó khăn, thách thức, đưa công cuộc XDNTM thực sự trở thành một “khâu đột phá” trong phát triển. Đó vừa là mục tiêu, vừa là kỳ vọng đặt ra đối với huyện miền núi đặc biệt khó khăn này. Muốn vậy, thiết nghĩ, cần có một cuộc “cách mạng” từ trong tư duy đến hành động, của cả hệ thống chính trị và mọi tầng lớp nhân dân trên địa bàn.

Bài và ảnh: Khôi Nguyên