Nhiều khó khăn khi thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới ở các huyện miền núi

Quyết định 318/QĐ-TTg ngày 8-3-2022 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới (NTM) và NTM nâng cao giai đoạn 2021-2025, đã quy định: Các xã đạt chuẩn NTM phải có từ 15% đến 20% trở lên số hộ gia đình được sử dụng nước sạch từ hệ thống cấp nước tập trung mới đủ điều kiện đạt chuẩn NTM, và từ 55% đối với xã đạt NTM nâng cao. Đây là một trong những chỉ tiêu gây không ít khó khăn, lúng túng cho các huyện miền núi khi xây dựng NTM.

Xã Quang Chiểu (Mường Lát) là một trong những địa phương còn gặp nhiều khó khăn trong thực hiện tiêu chí môi trường.

Theo kế hoạch, đến cuối năm 2021, xã Ái Thượng (Bá Thước) sẽ “cán đích” NTM. Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo xây dựng NTM xã Ái Thượng, đầu năm 2021 xã được công nhận hoàn thành 19/19 tiêu chí. Thế nhưng, theo Bộ tiêu chí xây dựng NTM đoạn 2021-2025, qua rà soát hiện nay xã Ái Thượng mới có 6/13 bản đạt từ 10 tiêu chí trở lên. Về tiêu chí xã, hiện địa phương đã đạt 3/19 tiêu chí gồm thủy lợi và phòng chống thiên tai; giáo dục và đào tạo; hệ thống chính trị và tiếp cận pháp luật. Riêng tiêu chí số 17 về môi trường mới có 7/13 bản đạt. Tuy nhiên, việc quy hoạch, đầu tư cơ sở hạ tầng để xử lý rác thải tập trung vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, nhận thức của Nhân dân trong việc xử lý rác thải vẫn còn rất hạn chế. Trong khi tiêu chí số 17.1 về nước sạch vẫn đang là tiêu chí khó và là rào cản đối với quá trình xây dựng NTM của địa phương.

Ông Nguyễn Đức Lục, Chủ tịch UBND xã Ái Thượng, bày tỏ: “Theo Bộ tiêu chí quốc gia giai đoạn 2021-2025, để về đích xã NTM, xã Ái Thượng phải có 20% số hộ dân sử dụng nước sạch tập trung mới đủ điều kiện. Tiêu chí này đang gây ra những khó khăn cho xã khiến chúng tôi không thể hoàn thành mục tiêu về đích NTM vào năm 2021”. Cũng theo ông Lục, để giải quyết được những khó khăn trong tiêu chí nước sạch thì phải có sự hỗ trợ từ Nhà nước, còn nếu dựa vào nguồn ngân sách địa phương để đầu tư hệ thống cấp nước tập trung là vượt quá khả năng. Mặt khác, việc kêu gọi doanh nghiệp đầu tư còn là câu chuyện dài, bởi các doanh nghiệp còn tính tới chuyện lợi nhuận nên chưa sẵn sàng đầu tư nhà máy xử lý nước sạch những ở vùng sâu, vùng xa.

Tương tự, tiêu chí nước sạch tập trung cũng đang là khó khăn trong lộ trình xây dựng NTM tại xã Quang Chiểu (Mường Lát). Với mục tiêu về đích xã NTM vào năm 2024, ngoài tiêu chí xã phải đạt 20% số hộ trở lên được sử dụng nước sạch từ hệ thống cấp nước tập trung; thì xã phải có bãi chôn lấp rác thải theo quy định (bắt buộc phải có hệ thống thu gom nước rỉ rác, hệ thống xử lý khí, phương pháp chôn lấp đảm bảo đúng quy định...). Song theo Bí thư Đảng ủy xã Quang Chiểu Hà Văn Hoàn để đáp ứng được tiêu chí này là rất khó. Do đặc thù là xã miền núi, các thôn, bản cách xa nhau nếu yêu cầu mỗi xã có bãi rác thì không thể thực hiện được do không có quỹ đất phù hợp, nguồn lực đầu tư hạn chế. Việc bố trí đầu tư bãi rác cho khu vực xã cũng khó do yêu cầu phải cách xa nguồn nước, khu vực ít ảnh hưởng, không có dân cư; kinh phí đầu tư bãi rác lớn. Trong khi đó, ý thức người dân ở vùng sâu, vùng xa trong việc giữ gìn vệ sinh môi trường chưa cao nên rất khó thực hiện.

Nói về giải pháp tháo gỡ vướng mắc trong tiêu chí số 17, ông Trần Văn Thắng, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Mường Lát, cho biết: Một trong những khó khăn để các xã không về đích đúng lộ trình chính là vướng bởi tiêu chí nước sạch tập trung. Với một huyện miền núi còn nhiều khó khăn như Mường Lát thì để thực hiện tiêu chí nước sạch tập trung theo quy định, cần phải có sự đầu tư 100% vốn của Nhà nước, vì không thể xã hội hóa được. Bởi dân cư sống thưa thớt, phân tán, mức sống như hiện nay của bà con chưa sẵn sàng chi trả tiền nước hàng tháng. Bên cạnh đó, để thu hút doanh nghiệp đầu tư nhà máy nước sạch càng khó hơn. Dù huyện đã quy hoạch, kêu gọi 3, 4 năm nay mà chưa có doanh nghiệp nào vào. Một thực tế, ngoài vị trí thị trấn, các khu dân cư tập trung đông người thì ở các khu dân cư khác hầu như đã có nguồn nước từ giếng khoan, giếng khơi để dùng nên nhu cầu về nước sạch tập trung của người dân là không bức thiết. Trường hợp gượng ép đầu tư mà không có quản lý thì để đấy cũng hỏng, gây lãng phí. Ông Thắng đề xuất các cấp, ngành chức năng nên xem xét tiêu chí này sao cho phù hợp với từng địa phương. Với các huyện miền núi nên chăng có thể dùng nguồn nước giếng khoan, giếng khơi qua hệ thống bể lọc, máy lọc RO để dùng.

Tiêu chí môi trường là tiêu chí số 17 trong 19 tiêu chí về xây dựng NTM. Ðể thực hiện tiêu chí này các địa phương phải hoàn thiện các chỉ tiêu như: tỷ lệ cơ sở sản xuất - kinh doanh, nuôi trồng thủy sản, làng nghề đảm bảo quy định về bảo vệ môi trường; xây dựng cảnh quan, môi trường xanh - sạch - đẹp, an toàn; tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt và chất thải rắn không nguy hại trên địa bàn được thu gom, xử lý theo quy định; tỷ lệ hộ có nhà tiêu, nhà tắm, thiết bị chứa nước sinh hoạt hợp vệ sinh và đảm bảo 3 sạch; tỷ lệ hộ gia đình thực hiện phân loại chất thải rắn tại nguồn; tỷ lệ chất thải nhựa phát sinh trên địa bàn được thu gom, tái sử dụng, tái chế, xử lý theo quy định... Trong đó chỉ tiêu tỷ lệ hộ được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn quốc gia là một trong những khó khăn mà các địa phương đang gặp phải, đặc biệt là các huyện miền núi. Theo số liệu thống kê, hiện trên địa bàn 11 huyện miền núi mới chỉ có 6 huyện có nhà máy nước sạch (Thạch Thành, Cẩm Thủy, Như Thanh, Ngọc Lặc, Thường Xuân, Như Xuân). Trong khi đó, các nhà máy nước mới chỉ cung cấp nước cho các hộ dân ở thị trấn và một bộ phận nhỏ hộ dân ở vùng lân cận thị trấn. Qua khảo sát cho thấy, thời gian qua, từ việc huy động, lồng ghép các nguồn vốn khác nhau, nhiều công trình cấp nước sinh hoạt phục vụ nhu cầu của người dân miền núi được đầu tư xây dựng. Nhưng các công trình cấp nước sinh hoạt này đa phần chỉ đáp ứng về nước hợp vệ sinh, còn tỷ lệ hộ dân sử dụng nước sạch rất thấp.

Để chỉ tiêu nước sạch không trở thành “rào cản” trong quá trình xây dựng NTM, ngoài sự cố gắng của từng địa phương, rất cần sự quan tâm hỗ trợ của các cấp, ngành liên quan, nhất là trong việc bố trí nguồn vốn kịp thời để xây dựng, hoàn thiện các trạm cấp nước đạt tiêu chuẩn. Bên cạnh đó, các địa phương cũng cần chủ động thực hiện xã hội hóa trong đầu tư xây dựng hệ thống nước sạch, đồng thời, cần chủ động kêu gọi các nhà đầu tư, doanh nghiệp đầu tư xây dựng, chứ không nên trông chờ vào nguồn vốn hỗ trợ từ cấp trên.

Bài và ảnh: Trần Hằng