Xây dựng “xã nông thôn mới nâng cao”, “xã nông thôn mới kiểu mẫu”: Nhiều thuận lợi nhưng không ít khó khăn

Tỉnh Thanh Hóa vừa triển khai xây dựng mô hình “xã nông thôn mới nâng cao” và mô hình “xã nông thôn mới kiểu mẫu” cho các xã đã đạt chuẩn nông thôn mới (NTM). Qua triển khai bước đầu, nhiều địa phương đã ủng hộ và thể hiện quyết tâm cao, song cũng đã phát sinh nhiều khó khăn, thách thức cần được tháo gỡ.

Cán bộ Trạm Y tế xã Định Tân khám sức khỏe cho người dân.

Để trở thành “xã NTM nâng cao”, địa phương đó phải hoàn thành 41 chỉ tiêu của 15 tiêu chí đã được ban hành theo Quyết định 25/2018/QĐ-UBND của UBND tỉnh, ngày 10-8-2018. Những tiêu chí mới này cơ bản là sự nâng cao của 19 tiêu chí của xã đạt chuẩn NTM trong những năm qua; đồng thời, bổ sung những tiêu chuẩn, quy định mới để hướng tới xây dựng “những vùng quê đáng sống” như mục tiêu đề ra. “Xã NTM kiểu mẫu” chính là sự phát triển hơn của “xã NTM nâng cao”. Theo đó, sau khi hoàn thành các tiêu chí của “xã NTM nâng cao”, địa phương xây dựng “xã NTM kiểu mẫu” phải hoàn thành tiếp 13 chỉ tiêu của 4 nhóm tiêu chí: Sản xuất – thu nhập – hộ nghèo; giáo dục – y tế - văn hóa; môi trường; an ninh trật tự - hành chính công theo Quyết định 691/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, ngày 15-6-2018.

Ngay sau khi triển khai chủ trương ở cấp tỉnh vào cuối tháng 8-2018, đến nay đã có 119 xã chủ động đăng ký tham gia xây dựng “xã NTM nâng cao” và 25 xã đăng ký tham gia xây dựng “xã NTM kiểu mẫu”. Riêng 2 xã Định Tân (Yên Định) và Hoằng Thắng (Hoằng Hóa) còn mạnh dạn đăng ký sẽ hoàn thành các tiêu chí của cả “xã NTM nâng cao” lẫn “xã NTM kiểu mẫu” trước năm 2020. Để nắm bắt những thuận lợi và rào cản trước mắt trong việc thực hiện phong trào lớn này của tỉnh và trung ương, chúng tôi đã có chuyến tìm hiểu tại xã Định Tân. Tại đây, những con đường thôn, ngõ xóm đều rộng rãi, được bê tông và nhựa hóa với chất lượng khá tốt. Khu trung tâm văn hóa – thể thao của xã khá thoáng đãng, tọa lạc giữa 2 bên là những hồ nước được kè kiên cố với hệ thống cây xanh tươi tốt bao quanh. Trạm y tế xã được trang bị máy siêu âm và nhiều thiết bị y tế hiện đại. Nhiều mô hình sản xuất của xã đã phát triển từ nhiều năm qua, bảo đảm thu nhập ngày càng cao của người dân trong xã. Nhìn chung, những tiêu chí của xã đạt chuẩn NTM ở đây được duy trì và nâng cao. Đó cũng chính là tiền đề, là cơ sở để địa phương mạnh dạn đăng ký hoàn thành các tiêu chí của cả “xã NTM nâng cao” lẫn “xã NTM kiểu mẫu” trước năm 2020. Bày tỏ sự quyết tâm của xã nhà, đồng chí Lê Văn Thuần, Bí thư Đảng ủy xã Định Tân, cho biết: Xã chúng tôi được công nhận đạt chuẩn NTM từ tháng 7-2013, thuộc một trong những xã hoàn thành sớm của tỉnh. Tuy đã đạt chuẩn, nhưng xã không tự hài lòng mà luôn tìm cách nâng cao các tiêu chí, hằng năm đều thực hiện rà soát, đánh giá để phát triển các tiêu chí theo chiều sâu. So với các tiêu chí của “xã NTM nâng cao” mới được đưa ra, Định Tân đã đạt 10 tiêu chí, 2 tiêu chí tiệm cận và 3 tiêu chí vẫn còn phải nỗ lực trong thời gian tới.

Ở nhiều xã khác trên địa bàn tỉnh, việc liên tục nâng cao các tiêu chí chuẩn NTM cũng được chính quyền và nhân dân chú trọng. Chính vì vậy, khi có các tiêu chí mới của “xã NTM nâng cao”, “xã NTM kiểu mẫu” được ban hành, nhiều địa phương đã chiếu theo điều kiện thực tế, hồ hởi vào cuộc theo chủ trương chung. Mới chỉ sau một thời gian ngắn, con số 119 xã đăng ký xây dựng “xã NTM nâng cao” và 25 xã đăng ký xây dựng “xã NTM kiểu mẫu” đã nói lên sự quyết tâm, chủ động vào cuộc của các địa phương. Xã Trường Sơn (Nông Cống) tuy đã được quy hoạch xây dựng thành thị trấn Trường Sơn vào năm 2025 (có thể không quan tâm đến XDNTM giai đoạn này), song vẫn đăng ký xây dựng “xã NTM kiểu mẫu” và quyết tâm hoàn thành vào năm 2020. Trên bình diện cấp huyện, Thọ Xuân đã đưa ra chỉ tiêu phấn đấu, giai đoạn 2015 – 2020 sẽ có 15 địa phương hoàn thành “xã NTM nâng cao” và 3 địa phương trở lên hoàn thành “xã NTM kiểu mẫu”. Những tiền đề có sẵn, tính năng động của lãnh đạo nhiều địa phương, tâm thế nhập cuộc của các cấp chính quyền... đang là những thuận lợi, đồng thời trở thành động lực để Thanh Hóa xây dựng “xã NTM nâng cao”, “xã NTM kiểu mẫu” trên phạm vi khắp các vùng miền của tỉnh.

Khi bắt tay vào những công việc cụ thể đã xuất hiện những “lực cản”, những vướng mắc cần được nghiên cứu để từng bước tháo gỡ. Nhiều địa phương đã “kêu khó” bởi một số tiêu chí chưa thật phù hợp với điều kiện thực tiễn. Ngay cả Định Tân – xã được coi là có nhiều điều kiện thuận lợi bậc nhất trong thực hiện chủ trương này cũng tỏ ra lúng túng. Bởi lẽ, với những yêu cầu tiêu chí khá cao, cần nhiều nguồn lực kinh tế để thực hiện, trong khi xã chủ yếu nhìn vào nguồn quy hoạch đất ở, nhưng thời gian gần đây phần trăm tiền bán quyền sử dụng đất ở mà cấp xã được giữ lại hiện chỉ còn 50%. Trong năm 2018 này, thực hiện việc sáp nhập thôn theo chỉ đạo của tỉnh, xã Định Tân sẽ giảm từ 8 xuống còn 4 thôn. Chiếu theo tiêu chí mới của nhà văn hóa, xã phải phá đi xây lại tới 4 nhà văn hóa – bởi những nhà văn hóa thôn mới huy động nhân dân đóng góp xây dựng chưa lâu, nay lại không bảo đảm theo tiêu chí mới. Theo dự kiến, mỗi khu nhà văn hóa theo tiêu chí mới này sẽ cần đến nhiều tỷ đồng do phải có diện tích rộng hơn 2.500 m2, trong đó có nhà văn hóa, sân chơi, khuôn viên... Nhân dân mới đóng góp xây dựng mới hệ thống hạ tầng văn hóa được 5 năm, nay nếu phải phá đi để kêu gọi ủng hộ xây khu mới thì không ổn. Hơn nữa, xã quá khó trong việc tìm và bố trí mặt bằng mới, giải phóng mặt bằng cho khu nhà văn hóa mới. Theo đó, các cấp, các ngành có liên quan cần có nghiên cứu để linh động trong tiêu chí nhà văn hóa thôn ở những “xã NTM nâng cao” và “xã NTM kiểu mẫu”. Tại xã Hoằng Thắng, do gần đây các nhà máy, công ty ở huyện Hoằng Hóa và Khu Công nghiệp Hoàng Long (TP Thanh Hóa) phát triển mạnh, hàng nghìn lao động địa phương từ miền Nam trở về quê hương an cư, vô tình tạo nên áp lực cơ sở hạ tầng trường học, nhất là khối mầm non và tiểu học nên nhiều tiêu chí về giáo dục khó đạt, trong khi mới được xây dựng và sửa chữa chưa lâu. Dân số sinh sống tại địa phương tăng (hiện khoảng 8.400 người) khiến tỷ lệ sinh trong xã cũng tăng cao, nguy cơ quá ngưỡng với tiêu chí quy định của “xã NTM nâng cao”, dẫn đến khó khăn cho thực hiện mục tiêu chung.

Theo tiêu chí 1.5 về hạ tầng kinh tế - xã hội của “xã NTM nâng cao” đã được ban hành, “các đoạn đường trục xã và trục thôn trong khu dân cư phải có rãnh tiêu thoát nước mặt đường”. Thoạt nghe, quy định này có vẻ hợp lý nhưng với nhiều xã miền núi đặc thù, có khi lại trở thành “thừa”, bất hợp lý. Ông Nguyễn Trọng Hiếu, Chủ tịch UBND xã Hải Long (Như Thanh), cho rằng: Để tiết kiệm kinh phí làm đường giao thông, chính quyền và nhân dân không thi công phần rãnh thoát nước hai bên đường ở nhiều đoạn. Bởi trên thực tế, đường miền núi nhiều đoạn dốc không hề úng nước; phần ta luy đường cũng dốc nên có mưa là nước chảy tuột đi ngay, không cần thiết phải làm rãnh ở những đoạn này. Cần phải xem xét lại, linh động hơn chứ nếu cứ cứng nhắc áp dụng tiêu chí có rãnh hai bên đường, sẽ trở nên tốn kém, nhân dân cũng khó đồng thuận trong việc đóng góp kinh phí.

Tiêu chí 8.3 về tổ chức sản xuất có quy định, “xã NTM nâng cao” phải có tỷ lệ diện tích cơ giới hóa trong các khâu sản xuất nông nghiệp đạt từ 75% diện tích trở lên. Nhiều địa phương đã kêu khó thực hiện bởi điều này phải phụ thuộc vào sự phát triển của các dịch vụ nông nghiệp trong vùng. Đơn cử tại huyện Thọ Xuân – địa phương có nền nông nghiệp phát triển của tỉnh, hiện cũng chỉ có 25 HTX làm dịch vụ cơ giới hóa đồng bộ trong nông nghiệp, và cũng mới chỉ đáp ứng được 25% diện tích đất nông nghiệp được áp dụng cơ giới hóa hoàn toàn. Tiêu chí 13.1 về môi trường và an toàn thực phẩm có đề cập, “xã NTM nâng cao” phải có hệ thống cấp nước sinh hoạt tập trung, trong khi tại các huyện, hạ tầng cấp nước sạch này (nước máy) cơ bản chỉ đáp ứng được ở các thị trấn và ít xã lân cận. Nhiều xã xa trung tâm huyện có muốn cũng không thể thực hiện được tiêu chí này khi trên thực tế không có hạ tầng cấp nước.

Nói thêm về những khó khăn trước mắt trong thực hiện chương trình lớn này, đồng chí Trần Đức Năng, Phó Chánh Văn phòng Điều phối Chương trình XDNTM tỉnh, cho biết: Hiện nay, có khá nhiều xã đã ồ ạt đăng ký thực hiện “xã NTM nâng cao”, “xã NTM kiểu mẫu”, nhưng quan điểm của chúng tôi là cần tính toán cụ thể, do liên quan đến nguồn lực hỗ trợ. Việc thực hiện không nên chạy theo số lượng mà quên đi chất lượng. Hiện đơn vị đã gửi danh sách những xã được ưu tiên lên tỉnh, nhưng chưa được duyệt nên chưa triển khai những việc làm cụ thể ở từng xã. Khó khăn nữa là ở một số huyện chưa có sự vào cuộc quyết liệt, vẫn chưa đưa ra những mục tiêu cụ thể, nên chưa thể gắn với nhiệm vụ chính trị. Đến trung tuần tháng 11, cơ chế hỗ trợ - được các xã mong chờ nhất thì vẫn chưa được duyệt và ban hành... Riêng với 2 xã Định Tân và Hoằng Thắng, đồng chí Trần Đức Năng cho rằng, đây là 2 địa phương có nền sản xuất, thu nhập bình quân đầu người cũng như các tiêu chí cao hơn trung bình chung cả tỉnh; đây là những thuận lợi, chắc chắn sẽ được ưu tiên thực hiện trước để tạo sự lan tỏa.