Vì sao nhiều mô hình hỗ trợ phát triển sản xuất ở các huyện miền núi chưa thật sự phát huy hiệu quả?

Những năm qua, nhiều chương trình, dự án giảm nghèo đã được triển khai ở các huyện miền núi trong tỉnh. Tuy nhiên, bên cạnh những mô hình phát huy hiệu quả, thì cũng không ít mô hình, dự án hỗ trợ phát triển sản xuất (PTSX) chưa phù hợp, không phát huy hiệu quả kinh tế, gây lãng phí nguồn lực đầu tư của Nhà nước.

Mô hình chăn nuôi lợn theo chương trình hỗ trợ 30a ở bản Phé, xã Phú Xuân (Quan Hóa) chưa thật sự phát huy hiệu quả. Ảnh: Quốc Hương

Nhiều mô hình không phát huy hiệu quả

Năm 2014, từ nguồn kinh phí hỗ trợ sản xuất theo Nghị quyết 30a của Chính phủ và thực hiện Dự án bảo tồn phát triển, sản xuất cây dược liệu giảo cổ lam, 17 hộ dân ở các xã Thành Sơn, Thành Lâm, Lũng Cao, Lũng Niêm, Cổ Lũng (Bá Thước) được hỗ trợ phân bón, kỹ thuật và một phần kinh phí để đưa vào trồng ở vùng đồi thấp của địa phương, với tổng diện tích 1,5 ha với 17 hộ tham gia. Nhưng sau gần 4 năm thực hiện mô hình, đến nay không chỉ không được người dân nhân ra diện rộng mà mô hình còn bị thu hẹp chỉ còn 10 hộ tham gia với gần 1 ha. Lý giải về vấn đề này, ông Hà Văn Kính, Trạm trưởng Trạm Khuyến nông huyện Bá Thước, cho biết: Nguyên nhân người dân không duy trì mô hình trồng giảo cổ lam một phần do không còn chính sách hỗ trợ giống, phân bón và chưa tìm được thị trường tiêu thụ nên người dân không dám tiếp tục đầu tư sản xuất.

Mô hình hỗ trợ nuôi lợn ở bản Phé, xã Phú Xuân (Quan Hóa) cũng đang trong tình trạng tương tự. Theo đó, trong các năm 2015, 2016, 2017, các hộ nghèo và cận nghèo ở bản Phé được hỗ trợ từ 1 đến 2 con lợn giống bằng nguồn kinh phí hỗ trợ theo Nghị quyết 30a của Chính phủ. Thế nhưng hiện nay mô hình này kém hiệu quả, không được người dân nhân ra diện rộng, thậm chí nhiều hộ gia đình không thể duy trì được.

Hay mô hình đậu tương gieo vãi, được Trạm Khuyến nông huyện Như Thanh triển khai thực hiện từ năm 2013 theo Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới cho 15 hộ tại xã Hải Long, Mậu Lâm, Hải Vân với diện tích gần 1 ha, trong đó các hộ tham gia được hỗ trợ về giống và kỹ thuật. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện, mặc dù được cán bộ khuyến nông huyện tính toán kỹ, kể cả dùng máy móc để đo nhiệt độ, phân tích đất nhưng khi giống đậu đưa vào gieo vãi một thời gian thì toàn bộ diện tích trên đều không nảy mầm được, do đó gây lãng phí nguồn hỗ trợ của Nhà nước.

Đâu là nguyên nhân?

Trao đổi với chúng tôi, đồng chí Tạ Hồng Hải, Phó trưởng Ban Dân tộc tỉnh cho biết: Thời gian qua, với việc thực hiện chính sách hỗ trợ PTSX theo Nghị quyết 30a, Chương trình 135, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới... đã góp phần thay đổi tập quán sản xuất cũ lạc hậu sang đẩy mạnh việc ứng dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất. Nhiều địa phương đã du nhập giống cây, con mới có năng suất cao, sử dụng phân bón hợp lý để nâng cao thu nhập cho người nghèo; đã chuyển dần từ hỗ trợ trực tiếp giống và phân bón cho các hộ sang hình thức thông qua dự án, mô hình để tận dụng được những lợi thế của từng vùng như: Mô hình trồng gấc, nghệ vàng ở huyện Cẩm Thủy; trồng dưa hấu, nuôi lợn cỏ ở các huyện Như Xuân, Thường Xuân; trồng khoai mán ở huyện Quan Hóa... Bên cạnh những kết quả đạt được, hiện nay nhiều mô hình được thực hiện từ nguồn vốn hỗ trợ PTSX không mang lại kết quả như sự kỳ vọng. Một số mô hình, dự án hỗ trợ sản xuất chưa phù hợp, không phát huy được hiệu quả, gây lãng phí nguồn đầu tư của Nhà nước. Nguyên nhân của tình trạng trên là do công tác triển khai thực hiện ở một số địa phương còn nhiều lúng túng từ khâu lập kế hoạch, phân bổ vốn, tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát. Trong đó, một số phòng chức năng cấp huyện chưa làm tốt chức năng tham mưu cho UBND huyện trong việc thực hiện dự án. Ngoài ra, việc lồng ghép dự án hỗ trợ PTSX thuộc Chương trình 135 với hợp phần hỗ trợ PTSX của các chương trình khác và một số đề án chưa nhiều, chưa phát huy hiệu quả. Nhiều xã chưa xác định được cây, con chủ lực có thế mạnh trên địa bàn nên trong quá trình hỗ trợ mang tính dàn trải, nhỏ lẻ, cào bằng, chưa ưu tiên lựa chọn hộ có năng lực để làm điểm nhân rộng mô hình, nên nhiều mô hình hỗ trợ chưa đạt mục tiêu đề ra, chưa mang lại hiệu quả rõ rệt. Bên cạnh đó, UBND một số xã thiếu sự chỉ đạo, định hướng cụ thể về nội dung, đối tượng hỗ trợ PTSX, thường giao toàn bộ việc lựa chọn đối tượng cho các thôn, bản. Một số nội dung hỗ trợ chưa được kiểm soát tốt về mặt chất lượng như giống cây, giống con, việc kiểm định dịch bệnh trước khi hỗ trợ cho người dân. Việc lựa chọn nội dung, hình thức hỗ trợ chưa sát với thực tế điều kiện đất đai, thời tiết, tập quán cộng đồng... dẫn đến một số mô hình hiệu quả thấp (như mô hình nuôi thỏ ở xã Trung Hạ, huyện Quan Sơn; trồng chuối tiêu hồng ở huyện Thường Xuân...). Trong khi đó, đa số đối tượng thực hiện chính sách đều thiếu kiến thức, kinh nghiệm sản xuất nên khó khăn trong chuyển giao tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất; vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào hỗ trợ của Nhà nước, ý thức tự thoát nghèo chưa cao...

Để việc thực hiện các nguồn vốn hỗ trợ PTSX theo Nghị quyết 30a, Chương trình 135, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới thật sự phát huy hiệu quả, thiết nghĩ, khi triển khai mô hình, dự án các cấp ủy, chính quyền địa phương cần nghiên cứu đánh giá kỹ yếu tố thị trường, có sự liên kết với doanh nghiệp để tìm đầu ra cho sản phẩm; các địa phương cần xác định được cây, con chủ lực có thế mạnh để có hướng đầu tư, tránh tình trạng đầu tư dàn trải; tăng cường kiểm tra, giám sát, chuyển giao các tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất... Có như vậy thì việc triển khai mô hình, dự án mới thực sự hiệu quả, góp phần nâng cao đời sống, xóa đói, giảm nghèo bền vững cho người dân.