Thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018:

Bài 1: Chương trình mới, tư duy mới

Một giờ học của cô, trò Trường Tiểu học Minh Lộc I (Hậu Lộc). Ảnh: Phong Sắc

Không đầy 1 tháng nữa, Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 sẽ chính thức được triển khai ở lớp 1 trong phạm vi cả nước. Với nhiều thay đổi so với chương trình giáo dục hiện hành, Chương trình GDPT 2018 đáp ứng yêu cầu xây dựng và chuẩn hóa nội dung GDPT theo hướng hiện đại, tinh gọn, bảo đảm chất lượng... Những thay đổi của chương trình đặt ra yêu cầu mới đối với người thầy, đòi hỏi người thầy phải có cách làm mới, tư duy mới trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo (GD&ĐT).

Những thay đổi căn bản

Chương trình GDPT 2018 bao gồm chương trình tổng thể và các chương trình môn học, hoạt động giáo dục. Chương trình được chia thành hai giai đoạn: Giai đoạn giáo dục cơ bản (từ lớp 1 đến lớp 9) và giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp (từ lớp 10 đến lớp 12). Giai đoạn giáo dục cơ bản nhằm trang bị cho học sinh tri thức, kỹ năng nền tảng; hình thành, phát triển các phẩm chất chủ yếu và năng lực cốt lõi; chuẩn bị tâm thế cho việc thích ứng với những thay đổi nhanh chóng và nhiều mặt của xã hội trong tương lai. Giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp nhằm phát triển năng lực theo sở trường, nguyện vọng của từng học sinh, bảo đảm học sinh tiếp cận nghề nghiệp, chuẩn bị cho giai đoạn học sau GDPT có chất lượng hoặc tham gia cuộc sống lao động. Trong giai đoạn này bên cạnh một số môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc, học sinh được lựa chọn những môn học và chuyên đề học tập phù hợp với sở thích, năng lực và định hướng nghề nghiệp của mình.

Nếu như chương trình GDPT hiện hành được xây dựng theo định hướng nội dung, thì Chương trình GDPT 2018 lại được xây dựng theo mô hình phát triển năng lực thông qua những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại và các phương pháp tích cực hóa hoạt động của người học, giúp học sinh hình thành và phát triển những phẩm chất và năng lực mà nhà trường và xã hội kỳ vọng. Điểm khác biệt quan trọng của Chương trình GDPT 2018 lần đầu tiên được thực hiện, đó là việc xây dựng chương trình GDPT tổng thể. Chương trình GDPT tổng thể giữ vai trò như “nhạc trưởng” nhằm bảo đảm tính liên thông, tính kết nối giữa chương trình của các lớp học, cấp học trong từng môn học và giữa chương trình của các môn học với nhau. Điều này giúp cho nội dung giáo dục không bị trùng lắp, chồng chéo giữa các môn học và hoạt động giáo dục.

Đặc biệt, Chương trình GDPT 2018 áp dụng 6 biện pháp “giảm tải”, gồm: Giảm số môn học và hoạt động giáo dục, giảm số tiết học, giảm kiến thức kinh viện, tăng cường dạy học phân hóa, tự chọn, thực hiện phương pháp dạy học mới và đổi mới việc đánh giá kết quả giáo dục. Riêng về môn học, theo chương trình này, lớp 1 và 2 có 7 môn học; lớp 3 có 9 môn học; lớp 4 và 5 có 10 môn học. Trong chương trình hiện hành, lớp 1, 2 và lớp 3 có 10 môn học; lớp 4 và 5 có 11 môn học. Chương trình GDPT 2018 của các lớp THCS đều có 12 môn học. Trong chương trình hiện hành, lớp 6 và 7 có 16 môn học, lớp 8 và 9 có 17 môn học. Đối với các lớp THPT chương trình mới cũng đều có 12 môn học. Trong chương trình hiện hành lớp 10 và 11 có 16 môn học, lớp 12 có 17 môn học. Chương trình GDPT 2018 cũng trao quyết định chủ động và trách nhiệm cho địa phương, các nhà trường trong việc lựa chọn, bổ sung một số nội dung giáo dục và triển khai kế hoạch với đối tượng giáo dục, điều kiện các địa phương, cơ sở giáo dục. Thực hiện chương trình, cấp tiểu học sẽ dạy 2 buổi/ngày, cấp THCS và THPT thực hiện dạy 1 buổi/ngày. Cơ sở giáo dục tiểu học chưa đủ điều kiện tổ chức dạy 2 buổi/ngày thực hiện kế hoạch giáo dục theo hướng dẫn của Bộ GD&ĐT. Khuyến khích các trường THCS, THPT đủ điều kiện thực hiện dạy 2 buổi/ngày theo hướng dẫn của Bộ GD&ĐT...

Cần thay đổi tư duy

Lâu nay, giáo viên đã quen dạy học bám sát nội dung sách giáo khoa, thậm chí nhiều thầy cô dạy đúng đến từng câu, từng chữ. Chính vì thế, cuốn sách giáo khoa hiện hành được coi như “pháp lệnh” đối với giáo viên. Nhưng điều này sẽ hoàn toàn thay đổi trong thời gian tới. Chương trình khung với mục tiêu và yêu cầu cần đạt ở cuối mỗi lớp học mới là “pháp lệnh” mà giáo viên phải bảo đảm. Còn 5 bộ sách giáo khoa được ví như những con đường khác nhau để giáo viên và học sinh đạt đến mục tiêu đề ra của chương trình. Điều này làm thay đổi căn bản cách dạy học của người thầy, trong đó vai trò chủ động của giáo viên trong việc biên soạn giáo án, tổ chức kế hoạch dạy học được đề cao hơn rất nhiều so với hiện nay. Sự sáng tạo và tâm huyết của thầy cô sẽ đưa học sinh đến đích bằng cách riêng của mình.

Ông Trịnh Vĩnh Long, Trưởng Phòng Giáo dục tiểu học, Sở GD&ĐT Thanh Hóa, cho hay: Với Chương trình GDPT 2018, sách giáo khoa không còn là “pháp lệnh” mà chỉ là phương tiện, cung cấp các chất liệu dạy học cho giáo viên, còn sử dụng chất liệu nào, tổ chức hoạt động gì, dạy chủ đề nào trước, chủ đề nào sau hoàn toàn do sự chủ động của giáo viên, miễn là bảo đảm đúng yêu cầu đặt ra của chương trình môn học. Khi sách giáo khoa không còn là “pháp lệnh” nhất nhất phải làm theo, mà chỉ là một học liệu quan trọng cho giáo viên tham khảo dạy học, chính các thầy, cô giáo phải thay đổi, năng động, sáng tạo, dám thử nghiệm nhiều hơn để làm mới chính mình và bài giảng của mình trong mỗi giờ lên lớp.

Trong bối cảnh đổi mới chương trình GDPT thì vai trò của người thầy sẽ có những thay đổi theo hướng đảm nhận nhiều chức năng hơn, trách nhiệm lựa chọn nội dung giáo dục nặng nề hơn. Người thầy phải chuyển từ cách truyền thụ tri thức sang cách tổ chức cho học sinh chiếm lĩnh tri thức. Coi trọng dạy học phân hóa cá nhân, biết sử dụng tối đa những nguồn tri thức trong xã hội, biết sử dụng công nghệ thông tin, phương tiện kỹ thuật dạy học, tự học để không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Yêu cầu hợp tác làm việc với đồng nghiệp chặt chẽ hơn, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp, ứng xử trong các quan hệ xã hội, với cha mẹ học sinh, học sinh và các tổ chức xã hội khác... Theo cô giáo Vũ Thị Duyên, giáo viên Trường Tiểu học Quảng Định (Quảng Xương), thực hiện Chương trình GDPT 2018, giáo viên phải phát huy tính tích cực của học sinh; tăng cường ứng dụng, vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề, tăng cường trao đổi, tương tác trong giảng dạy các môn học, các hoạt động ngoại khóa... Trong kiểm tra, đánh giá giáo viên cần tăng cường các câu hỏi vận dụng, ra đề thi dưới dạng đề mở. Đặc biệt phải coi trọng việc nhận xét đánh giá khách quan, toàn diện đối với học sinh nhằm đào tạo, rèn luyện, bồi dưỡng và phát hiện khả năng, năng lực của các em để định hướng trong việc dạy và học, phát triển sau này.

Nhiều người cho rằng, trước đây, học sinh các cấp tiếp cận từ sách vở là chính, nhưng hiện nay với nhiều phương tiện kỹ thuật hỗ trợ, mỗi giáo viên, mỗi nhà trường cần khai thác tối đa kỹ thuật này để tạo điều kiện cho học sinh dễ dàng tiếp cận kiến thức, dễ tiếp thu, dễ hiểu hơn. Cần tăng cường các buổi học ngoại khóa, học nhóm, tổ chức các buổi seminar, thảo luận theo từng chủ đề... Trong đó, kỹ năng nhóm phải bảo đảm kích thích sức học và động não của từng học sinh, tạo cho các em nhận thức được vai trò của nhóm, học nhóm trong phát triển năng lực, trí tuệ và năng lực tổ chức học tập. Để làm được điều này, yêu cầu đối với một nhà giáo là phải làm chủ được môi trường công nghệ thông tin và truyền thông mới, cũng như chủ động chuẩn bị cho mình nền tảng kiến thức và tâm thế cho một sự thay đổi cơ bản về vai trò của mình.

Ở một góc độ khác, không ít nhà quản lý giáo dục cho rằng, cần phải đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý đủ chuẩn để thay đổi chương trình này. Việc làm này rất quan trọng. Cùng với đó, việc đào tạo giáo viên không đơn thuần chỉ là nói với họ phải làm gì mà phải xây dựng được “hình mẫu”, tức là xây dựng hệ thống mạng lưới giáo viên xuất sắc, những người tiên phong trong đổi mới thì mới thay đổi được. Trên diễn đàn báo chí, PGS.TS Lê Anh Vinh, Phó viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đã từng nhận định, nếu một giáo viên tốt, dạy cuốn sách giáo khoa hiện hành cũng tuyệt vời. Nhưng cơ hội đổi mới lần này một phần giảm gánh nặng cho giáo viên, cho giáo viên thêm những cơ hội để phát triển, để sáng tạo. Cả sách giáo khoa cũng vậy, viết ra để đưa chất liệu, đưa nội dung để giáo viên có thể linh hoạt sử dụng. Sách giáo khoa cũ cũng có những nội dung gắn với thực tiễn nhưng khi dạy, mọi người có thể bỏ qua vì áp lực thành tích. Chương trình mới này, quan trọng nhất là sự sáng tạo của giáo viên mới mang lại hiệu quả.

Chương trình GDPT 2018 được kỳ vọng sẽ mang lại những kết quả mới cho ngành giáo dục, giúp học sinh phát triển toàn diện các năng lực, giảm tải cho cả giáo viên và học sinh. Tuy nhiên, không ít cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh học sinh vẫn còn những băn khoăn, lo ngại về thực trạng cơ sở vật chất đáp ứng yêu cầu giảng dạy; tính khả thi và việc áp dụng cùng lúc 5 bộ sách giáo khoa mới. Theo đánh giá của nhiều giáo viên, các bộ sách giáo khoa thuộc Chương trình GDPT 2018 có thiết kế mới, hấp dẫn về hình thức, cấu trúc. Nội dung sách bám sát yêu cầu chuẩn kiến thức kỹ năng, tinh thần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích hợp khi lồng ghép dạy kiến thức văn hóa với nhiều vấn đề khác của đời sống, như: Bình đẳng giới, quyền trẻ em, biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông... Song, vấn đề lo ngại là năng lực của một bộ phận giáo viên còn hạn chế; cơ sở vật chất, việc ứng dụng công nghệ thông tin ở một số trường, nhất là trường thuộc khu vực miền núi còn nhiều khó khăn, chưa đáp ứng tiêu chí dạy và học theo yêu cầu đặt ra của chương trình mới. Đặc biệt, trên cùng một địa bàn huyện, thị xã, thành phố một lúc ứng dụng nhiều bộ sách chắc chắn sẽ dẫn đến những khó khăn trong quản lý, đánh giá chất lượng dạy và học giữa các nhà trường... Cô Nguyễn Thị Nhẫn, Phó trưởng Phòng GD&ĐT thị xã Bỉm Sơn chia sẻ: Việc các trường được lựa chọn sách giáo khoa sẽ tăng tính tự chủ của nhà trường và bản thân người dạy sẽ được lựa chọn bộ sách mà mình thấy phù hợp. Thế nhưng, việc làm này sẽ thiếu sự đồng bộ trong một địa bàn, khi đó nếu học sinh chuyển từ trường này sang trường khác sẽ gặp khó khăn trong việc sử dụng sách giáo khoa, hoặc có sự chênh lệch về mặt kiến thức bởi mỗi bộ sách giáo khoa đều có những ưu điểm khác nhau, có bộ trội về môn này, có bộ lại trội môn kia. Ngoài ra, khi các trường trên cùng địa bàn, trong 1 tỉnh tổ chức giao lưu hoặc thi giáo viên giỏi cũng sẽ gặp khó khăn trong đánh giá chất lượng. Đây cũng là băn khoăn của không ít giáo viên và phụ huynh học sinh. Nhiều người lo ngại rồi đây việc thi cử, đánh giá chất lượng học sinh như thế nào khi mà mỗi nơi sử dụng một loại sách giáo khoa khác nhau?

Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về “Đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế” đã đặt ra nhiều yêu cầu mới trong sự nghiệp phát triển GD&ĐT hiện nay, đòi hỏi các cấp, các ngành và toàn thể xã hội phải có cái nhìn tổng quan hơn về nền giáo dục đương thời. Nhiều câu hỏi đặt ra đối với GDPT về cách tiếp cận của học sinh đối với nội dung chương trình và phương pháp dạy học hiện nay, đó là chương trình cũ đưa học sinh tiếp cận nội dung là chính, còn chương trình mới tiếp cận năng lực học sinh là chính... Dù cách tiếp cận thế nào đi nữa thì phát triển GDPT hiện nay phải bảo đảm được sự phát triển năng lực và phẩm chất của người học, tạo cho học sinh có cái nhìn toàn diện về những môn học, cấp học và trong lĩnh hội tri thức.

Quá trình đổi mới giáo dục không thể đem đến kết quả trong ngày một, ngày hai, mà phải mất nhiều năm để “gặt hái” quả ngọt. Điều quan trọng là trong quá trình đổi mới, ngoài sự chuẩn bị về mọi mặt của các cấp, các ngành, các địa phương, mỗi người thầy phải xác định rõ vai trò, nhiệm vụ của mình. Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Phùng Xuân Nhạ đã khẳng định tại hội nghị trực tuyến triển khai thực hiện Chương trình GDPT 2018 diễn ra trong năm 2019: Sự nghiệp đổi mới giáo dục là sự nghiệp của cả hệ thống chính trị, với Chương trình GDPT 2018, việc đổi mới có thành công hay không phụ thuộc nhiều vào đội ngũ giáo viên, vì vậy, các thầy, cô giáo phải thực sự đổi mới, không ngừng nâng cao trình độ, chuyên môn nghiệp vụ mới đáp ứng được yêu cầu đặt ra.

Phong Sắc

Bài 2: Tâm thế sẵn sàng triển khai thực hiện theo lộ trình.