Khi tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công – những vấn đề đặt ra

Chuyển một phần chức năng quản lý xã hội của Chính phủ sang cho các tác nhân khác và xã hội hóa dịch vụ công là một xu thế lớn trong trào lưu cải cách Nhà nước hiện nay ở phần lớn các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 3-6-2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) về “Phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” xác định rõ việc phát triển kinh tế tư nhân là một phương sách quan trọng để huy động và phân bổ có hiệu quả các nguồn lực phát triển và giải phóng sức sản xuất. Việc phát triển kinh tế tư nhân lành mạnh theo cơ chế thị trường là yêu cầu tất yếu, khách quan, vừa cấp thiết, vừa lâu dài trong quá trình hoàn thiện thể chế, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

Đội ngũ y, bác sĩ của Bệnh viện Mắt Thanh An (thuộc Công ty CP Bệnh viện Mắt Thanh An) khám bệnh cho bệnh nhân.

Xuất phát từ những lợi ích to lớn ấy, kể từ sau đổi mới, cùng với khu vực kinh tế Nhà nước, kinh tế tập thể, khu vực kinh tế tư nhân luôn được xem là “nòng cốt” để phát triển một nền kinh tế độc lập, tự chủ. Kinh tế tư nhân được phát triển ở tất cả các ngành, lĩnh vực mà pháp luật không cấm. Cùng với đó, Nhà nước khuyến khích kinh tế tư nhân tham gia góp vốn, mua cổ phần của các doanh nghiệp Nhà nước khi cổ phần hóa hoặc Nhà nước thoái vốn. Thúc đẩy phát triển mọi hình thức liên kết sản xuất, kinh doanh, cung cấp hàng hóa, dịch vụ theo mạng sản xuất, chuỗi giá trị thị trường giữa kinh tế tư nhân với kinh tế Nhà nước, kinh tế tập thể và các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài nhằm tiếp nhận, chuyển giao, tạo sự lan tỏa rộng rãi về công nghệ tiên tiến và quản trị hiện đại, nâng cao giá trị gia tăng và mở rộng thị trường tiêu thụ. Đặc biệt, sau khi Nghị định 32/2019/NĐ-CP của Chính phủ ra đời, quy định giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách Nhà nước từ nguồn kinh phí chi thường xuyên đã tạo ra nhiều điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư vào lĩnh vực này; đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong thực hiện chủ trương đổi mới cơ chế hoạt động, cơ chế tự chủ của các đơn vị sự nghiệp công lập và đẩy mạnh xã hội hóa một số loại hình dịch vụ công. Nhờ có những cơ chế, chính sách “mở cửa” như vậy, doanh nghiệp tư nhân ngày càng lớn mạnh và có nhiều đóng góp tích cực vào công cuộc xây dựng quê hương, đất nước. Giống như “một mũi tên bắn trúng nhiều đích”, khi thu hút được khu vực tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công đồng nghĩa với việc Nhà nước có thể thoái khỏi lĩnh vực mà khu vực tư nhân được phép làm và có thể đảm nhận tốt. Như vậy, một mặt, Nhà nước sẽ tránh được tình trạng “quá tải” do phải “ôm đồm” quá nhiều việc; tinh gọn bộ máy quản lý, tránh sự chồng chéo dẫn đến “xung đột lợi ích”, tham nhũng... Mặt khác, sự cạnh tranh của các doanh nghiệp tư nhân sẽ tạo nên sân chơi tích cực, lành mạnh, đa dạng hóa; trở thành nguồn động lực xây dựng và thúc đẩy nền kinh tế ngày càng lớn mạnh, phát triển bền vững.

Không nằm ngoài quy luật phát triển của đất nước, tại tỉnh Thanh Hóa, sự tham gia của các tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ công đã góp phần không nhỏ vào thắng lợi chung trong thực hiện các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Ví như sự khởi sắc của thị trường bán lẻ tỉnh Thanh Hóa đã cho thấy sức hút, mức độ, hiệu quả đầu tư từ các tổ chức, cá nhân vào lĩnh vực này. Theo thống kê của Sở Công Thương, toàn tỉnh có gần 400 chợ, hơn 60.000 cửa hàng kinh doanh thương mại và hàng chục doanh nghiệp cổ phần kinh doanh một phần dịch vụ phân phối hàng hóa... Mức tăng trưởng lưu chuyển hàng hóa tăng từ 14-16%/năm. Trong đó, năm 2019, doanh thu bán lẻ hàng hóa đạt 91.956 tỷ đồng, tăng 15,3% so với năm 2018. Trong vòng 5 năm trở lại đây, thị trường bán lẻ của tỉnh phát triển sôi động, với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp trong ngành bán lẻ, như: Siêu thị BigC (Tập đoàn Central Group của Thái Lan), Siêu thị Co.opmart (Sài Gòn Co.op); Siêu thị Mediamart (Công ty CP MediaMart Việt Nam), Siêu thị Điện máy Nguyễn Kim, hệ thống siêu thị của Thế giới di động... Đáng chú ý là sự ra đời, đi vào hoạt động của Trung tâm Thương mại Vincom Plaza Thanh Hóa. Có thể thấy, sự có mặt của hàng loạt tên tuổi lớn trong ngành bán lẻ đã góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ, đa dạng hóa chủng loại sản phẩm... Lĩnh vực y tế, giáo dục của tỉnh Thanh Hóa nói riêng và cả nước nói chung có sự tham gia rất sôi nổi của khu vực tư nhân. Chỉ tính riêng lĩnh vực y tế, ngoài các đơn vị công lập, toàn tỉnh Thanh Hóa có 12 bệnh viện tư nhân và hàng nghìn phòng khám tư nhân tạo nên sự đa dạng dịch vụ, người dân được trải nghiệm chất lượng dịch vụ ngày càng cao... Tại đề án phát triển doanh nghiệp tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020; bên cạnh mục tiêu phát triển doanh nghiệp về số lượng thì chất lượng hoạt động được quan tâm hàng đầu. Đối với việc thành lập các doanh nghiệp mới, đề án cũng định hình rõ, ưu tiên phát triển các doanh nghiệp với những ngành, nghề đang thực sự cần thiết. Đối với lĩnh vực dịch vụ, tập trung phát triển các doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm dịch vụ chất lượng cao, có giá trị gia tăng lớn, như: Dịch vụ cảng biển, vận tải biển, logistics; chú trọng kêu gọi các doanh nghiệp đầu tư vào các lĩnh vực giáo dục, y tế, thông tin và truyền thông với sản phẩm, dịch vụ chất lượng cao; khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại tại TP Thanh Hóa, các thị xã, Khu Kinh tế Nghi Sơn và trung tâm các huyện...

Vai trò, đóng góp to lớn của doanh nghiệp tư nhân khi tham gia cung cấp dịch vụ công là hiện thực khách quan đã được chứng minh trong suốt tiến trình đổi mới nền kinh tế hơn 30 năm qua. Tuy nhiên, sự phát triển ngày càng mạnh mẽ ấy cũng đặt ra nhiều vấn đề cần phải quan tâm: Việc để doanh nghiệp tư nhân tham gia ngày càng sâu rộng vào lĩnh vực cung cấp dịch vụ công có nguy cơ tạo ra sự “độc quyền tư nhân” hay không? Quan trọng hơn cả, vai trò của các bên liên quan trong vấn đề này được giải quyết như thế nào? Xã hội đặt ra sự “hoài nghi” ấy là điều có căn cứ; đặc biệt sau sự cố nước nhiễm dầu của Nhà máy Nước sông Đà vào tháng 10–2019 vừa qua. Mặc dù, trước thời điểm xảy ra sự cố này, Nghị định 32/2019/NĐ-CP của Chính phủ đã quy định rất rõ ràng trách nhiệm của các cơ quan quản lý cấp trên trong việc giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu; trách nhiệm của các đơn vị sự nghiệp công lập và các nhà cung cấp sản phẩm, dịch vụ công khác; trách nhiệm của cơ quan theo dõi, giám sát trong quá trình thực hiện nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả.

Nhằm phát huy hơn nữa hiệu quả việc tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công, các bên liên quan trong vấn đề này cần phải nâng cao nhận thức về vai trò, trách nhiệm của mình, ông Đỗ Đình Hiệu, Giám đốc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) – Chi nhánh Thanh Hóa nhấn mạnh: Hiện nay, cùng với những cơ chế, chính sách “mở cửa”, khu vực tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công ngày càng mạnh mẽ và cho thấy hiệu quả rõ ràng. Ngoài sự tham gia tích cực của họ vào những lĩnh vực mà trước đây vốn là “sân chơi độc quyền” của Nhà nước như: Cảng biển, hàng không, thị trường bán lẻ... Ngay cả các dịch vụ công mà Nhà nước đang cung cấp ít nhiều vẫn có “hình bóng” của doanh nghiệp tư nhân. Riêng đối với sự cố nước nhiễm dầu của Nhà máy Nước sông Đà, ngay cả khi Nhà nước hay doanh nghiệp tư nhân đứng ra cung cấp dịch vụ thì đều có khả năng xảy ra nếu như không nhận thức đúng đắn vai trò, trách nhiệm trên tinh thần thượng tôn pháp luật. Từ đó, ông Hiệu cho rằng: Trên “sân chơi” cung cấp dịch vụ công, Nhà nước đóng vai trò như “người nhạc trưởng”, phải luôn nâng cao trách nhiệm về mặt quản lý; tạo hành lang pháp lý chặt chẽ hơn nữa về vấn đề này. Những hành lang pháp lý ấy vừa có “sức hấp dẫn” nhằm thu hút doanh nghiệp tư nhân tham gia nhưng cũng cần xây dựng chế tài mạnh mẽ mới đủ sức phòng ngừa, răn đe và xử lý kịp thời khi có sự cố xảy ra. Đối với cộng đồng doanh nghiệp cần phải năng động, sáng tạo, tích cực đổi mới nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của từng đơn vị tham gia trong lĩnh vực này. Đặc biệt, ngoài việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật, cộng đồng doanh nghiệp cần nêu cao hơn nữa tinh thần trách nhiệm xã hội. Ông Hiệu bày tỏ sự trăn trở: “Mỗi doanh nghiệp phải chứng minh được rằng, để có thể tồn tại và đứng vững trong kinh tế thị trường, mọi cá nhân và doanh nghiệp đều hành xử sao cho có lợi nhất cho mình trong khuôn khổ pháp luật cho phép. Nhưng bản chất của cái “có lợi nhất” ấy không xa rời hoặc đi ngược lại với trách nhiệm xã hội. Doanh nghiệp tư nhân tồn tại và phát triển dựa vào uy tín với khách hàng vì vậy khi để “mất uy tín”, tạo nên sự hoài nghi đối với thị trường đồng nghĩa doanh nghiệp ấy sẽ bị đào thảo khỏi cuộc đua này”. Tuy nhiên, để Nhà nước và doanh nghiệp có sự kết nối chặt chẽ, thường xuyên hơn nhằm kịp thời giải quyết những khó khăn, tháo gỡ vướng mắc, tồn tại, hạn chế, vai trò cầu nối của Đảng ủy Khối các doanh nghiệp, hiệp hội, hội, VCCI... cần được thúc đẩy hơn nữa...

Bài và ảnh: Hương Thảo